Siedem przedstawień zostało pokazanych podczas konkursowego Wojewódzkiego Spotkania Teatrów Obrzędu Ludowego, które odbywało się 4 czerwca w Gostycynie. Wystąpiły zespoły z Borów Tucholskich i Kujaw.

Zespół Klonowiaki z Klonowa pokazał Zimę w gospodarstwie według scenariusza i w reżyserii Marii Koniecznej. Scenerią była bogato wyposażona wiejska izba w borowiackiej chałupie sprzed lat kilkudziesięciu. Czegóż tam nie było? Beczki, ule, grabie, meble… Zima to okres wolny od prac w polu, który można przeznaczyć na naprawę narzędzi, odzieży i na to, na co w innych porach roku brakowało czasu. I właśnie to pokazali aktorzy ze wsi Klonowo w Borach Tucholskich. Pokazali – jak w spektaklach prezentowanych w poprzednich latach – wiejskie życie, borowiackie zwyczaje. Wprawdzie to i owo trzeba kupić, jednak mieszkańcy wsi byli niemal samowystarczalni. Potrafili wykonać buty na drewnianej podeszwie (nazywane korami lub klumpami), proste narzędzia rolnicze. Pracując, rozmawiali – i te rozmowy odsłaniały codzienne troski i kłopoty. Dowcipkowali, podśpiewywali.

W spektaklu zostały zarysowane charaktery osób, rożne sytuacje z jednego pracowitego zimowego dnia. To, co działo się na scenie, wydawało się naturalne, prawdziwe. Twórcy spektaklu zadbali o autentyzm, o prawdziwość ludzi, rzeczy i pokazywanego świata. Można by powiedzieć, że odtworzyli na scenie rzeczywistość, którą najstarsi w zespole doskonale pamiętają. Może nieco za bardzo się rozgadali, ale… tak bywało…

Zima w gospodarstwie to jedno z nielicznych amatorskich przedstawień, w których dorośli grają… dzieci.

Klonowiaki, Zima w gospodarstwie
Fot. Jerzy Rochowiak

Klonowiaki to wiejski zespół, który pod kierunkiem Marii Koniecznej od wielu lat przygotowuje co roku przedstawienie będące opowieścią o wiejskim życiu, o pracy i świętowaniu, o Borowiakach, którzy są zaradni, pracowici, weseli, życzliwi. Zespół w każdym spektaklu pokazuje prawdziwe sprzęty i narzędzia – chyba zgromadzili w swojej wsi niemałe muzeum, a gdyby poszczególne przedstawienia zostały sfilmowane, powstałby niezwykły dokument o świecie, który znika, jeśli już nie zniknął.

Lubominianki, Bójta się gajowego
Fot. Jerzy Rochowiak

Lubominianki z Boniewa pokazały widowisko Bójta się gajowego. Scenariusz skomponowała i przedstawienie wyreżyserowała Marianna Dzięgielewska. Do pań dołączył młodzieniec – i można było pokazać życie kujawskiej rodziny, w której jedynym mężczyzną jest chłopiec Antoś. Gospodynią jest Maria; choć owdowiała, całkiem dobrze sobie radzi. Jednakże żyłoby się ubogo, gdyby nie… kłusownictwo. Poluje dziedzic; sąsiadka, która w porze wieczerzy odwiedziła dom Marii opowiada o polowaniach podczas święta patrona myśliwych – św. Huberta. W opowieściach zarysowują się obrazki z wiejskiego życia, przedstawiana jest dworska obyczajowość… Sporo tu humoru, dowcipów, porzekadeł, ludowych mądrości.

Maria i Antoś wyprawiają się nocą na polowanie, nie zważając na żonę tytułowego gajowego – zazdrosną o męża, któremu wpadła w oko miła wdowa – zapowiadająca, że będzie bacznie im się przypatrywała. Szykują wnyki i sidła, strzelbę i ruszają na nocne łowy. Wracają z upolowaną zwierzyną i znalezioną w lesie sierotą. To ją pokazują żonie gajowego, pewnej, że przynieśli sarenkę…

Maria Dzięgielewska uzależniła dramaturgię i postacie od składu zespołu. Skomponowała dramat zręcznie, zaskakując widzów akcją, rozwojem scenicznych wydarzeń, tworząc ciekawe postacie. Reżyserując spektakl, zadbała o autentyzm: postacie mówią kujawską gwarą, jedzą prawdziwy żur, prawdziwe ziemniaki, prawdziwą kiełbasę. Dekoracjami są sprzęty przyniesione z kujawskiej chaty. Grają osoby, jakie można było spotkać w kujawskich zagrodach. I pokazują sporo prawdy o życiu na wsi przed laty… kilkudziesięciu.

Spektakle Klonowiaków i Lubominianek są utrzymane w podobnej konwencji. Są żywe. Wzruszają aktorzy – znajdujący czas i energię na przygotowanie, z urzekającą starannością, przedstawień o tym, jak kiedyś było na wsi. Widowiska są cenne poznawczo. Choć są nieco przegadane, ujmują szczerością i naturalnością.

Zespół Folklorystyczny Smólnik, Po obłożynach
Fot. Jerzy Rochowiak

Do ludowego obrzędu nawiązał w przedstawieniu Po obłożynach w reżyserii Jolanty i Wiesława Cabanów zespół Smólnik ze Smólnika, działający w Gminnym Ośrodku Kultury w Kruszynie. Ów obrzęd to obłożyny: składano przed dziedzicem pierwszy snop zżętego zboża i wieczorem bawiono się w karczmie. Orszak żniwiarzy ze śpiewem wkracza do karczmy Żyda, który lubi Kujawiaków, bo chętni są do zabaw – są też pracowici i uczciwi. Do kapeli dołącza z akordeonem żona karczmarza, Salcie, on sam gra na skrzypcach. I zaczyna się zabawa: jedzą, piją, śpiewają, tańczą, weselą się… Zabawa jest coraz bardziej dynamiczna; staje się wręcz żywiołowa, gdy przybywa chrześniak wójta, Jakub. Wraz z jedną z gospodyń daje popis tanecznych umiejętności.

Po obłożynach to wesoły, barwny obrazek. Zdawało się, że zostały na scenie wyczarowane postacie karczmarza, jego żony, żniwiarzy, chrześniaka wójta, i karczma, i nastrój letniego wieczoru na Kujawach, poprzedzającego czas ciężkiej pracy, którą zwieńczy dopiero wieńcowe…

Do widowiska folklorystycznego było zbliżone Wesele na Kujawach Swojaków z Baruchowa. W spektaklu w reżyserii Jolanty Gutowskiej sympatycznie i z wdziękiem zostały pokazane sceny weselne, od pożegnania pary młodej, uroczyście odśpiewanej pieśni Serdeczna matko i wyjścia do kościoła, poprzez powitanie nowożeńców, zabawę, oczepiny, aż po Kiedy ranne wstają zorze.

Swojaczki z Baruchowa cieszyły się Radosnym dzieciństwem, również w reżyserii Jolanty Gutowskiej. Oto dwie skore do wspomnień Kujawianki przywołują sceny ze swojego dzieciństwa, co ochoczo podejmują dzieci, pokazując na scenie wiejskie zabawy. Rozśpiewany i roztańczony zespół ujmował pogodą i wesołością.

Stowarzyszenie Klubu Kawalerskiego z Szymborza pokazało Przywołówki szymborskie w reżyserii Pawła Małachowskiego. Co roku w niedzielę wielkanocną o zmierzchu stowarzyszeni w Klubie kawalerowie udają się do parku, prowadzeni przez orkiestrę dętą. Tam z drewnianej ambony, nazywanej szubienicą, odczytują zabawne wierszyki, których bohaterkami są dziewczęta. Są w tych rymowankach złośliwości, jest dowcip. Czasem cięty, i zdarzało się, że obrażone panny pozywały kawalerów do sądu, ostatnio przed paru laty.

Na scenie orkiestrę musiała zastąpić trąbka. W zaprezentowanych przywołówkach było sporo autoironii. Były to raczej grzeczne wierszyki, owszem, zabawne. Szkoda jednak, że panowie – eleganccy, w garniturach, białych koszulach – nie pokusili się o teatralną wersję przywołówek. Na zmianę wypowiadali w charakterystyczny sposób kolejne wersy, podpowiadane przez tego, który trzymał w rękę księgę… Powtarzali… Można było tak zacząć, a następnie bawić się tekstami, podjąć próbę nawiązania kontaktu z publicznością… Szkoda, bo podinowrocławskie Szymborze słynie z przywołówek (i z tego oczywiście, że jest miejscem urodzenia Jana Kasprowicza, który przysłuchiwał się kawalerom wygłaszającym cięte uwagi o dziewczynach, i sam przywołówki pisał) i są one niezwykle ciekawe. A może, by bawić się nimi, trzeba w niedzielę wielkanocną pojechać do Szymborza? Tylko tam zwyczaj, znany na Kujawach, Pałukach, w Wielkopolsce, od prawie stu siedemdziesięciu lat jest żywy.

Szymborscy kawalerowie pokazali też Chodzenie z kozą, także w reżyserii Pawła Małachowskiego. Głośne strzały z batów, kolorowe wymyślne stroje przebierańców, ich energia i dynamika zdawały się kulminacją karnawału. W ich strojach, ekspresyjności, wygłupach objawiło się karnawałowe szaleństwo. Było w tej prezentacji nieokiełznanie, była tajemniczość… Była zapowiedź czegoś, co mogło się zdarzyć – ale się nie zdarzyło, i znowu szkoda, bo szymborska Koza się zdaje niepowtarzalna…

Spotkanie teatrów nawiązujących do ludowych obrzędów, zwyczajów, pokazujących wiejskie życie było ciekawe. Aktorzy i bawili, i wzruszali, nawzajem zaciekawiali i siebie, i publiczność prezentacjami.

Spotkania były konkursem. Jury w składzie: Elżbieta Kornaszewska-Rogacka, Maria Sobczak i autor tego tekstu przyznało dwie pierwsze nagrody Lubominiankom i Klonowiakom, drugą nagrodę Zespołowi Folklorystycznemu Smólnik oraz wyróżnienia aktorskie i jedno reżyserskie – Jolancie Gutowskiej.

Podczas Spotkania grała borowiacka kapela Frantówki z Bysławia, wykład Badania kultury Borów na tle kultury Kaszubów – rys historyczny wygłosiła Maria Ollick.

Spotkanie zorganizowały: Wojewódzki Ośrodek Kultury i Sztuki Stara Ochronka w Bydgoszczy i Gminny Ośrodek Kultury w Gostyccynie.

Jerzy Rochowiak

Po raz szósty włocławski Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza Gniazdowskiego gościł pod koniec czerwca i na początku lipca polskie dziecięce zespoły teatralne z Białorusi, Litwy i Ukrainy. Przyjechały na VI Wakacyjny Festiwal Teatrów Dziecięcych zza Granicy. Zaprezentowały osiem konkursowych przedstawień.

Teatr Źródełko z Piasków na Białorusi pokazał Krzesiwo według Hansa Christiana Andersena. Baśń była grana w skromnych dekoracjach: tłem zdarzeń scenicznych była makieta domku, na scenie stały stół i krzesła… Młodzi aktorzy występowali we współczesnych strojach, ale i były postacie w bajkowych kostiumach. Zaczerpnięta z Andersena historia została pokazana żywo, sprawnie.

Teatr Przyjaciele z Porzecza na Białorusi zaprezentował widowisko Wybieram życie. Ta współczesna historia, w scenerii zaznaczanej szpitalnym łóżkiem, stołem, krzesłami, traktowała o zagrożeniu, jakim są dla młodych ludzi dopalacze i narkotyki: do szpitala trafia chłopak, który przedawkował środki odurzające. Zjawiają się Śmierć, Diabeł, Anioł… Oczywiście, bohater spektaklu jednoznacznie – acz nie od razu – rozstrzyga dylemat: brać albo nie brać. Przedstawienie było dydaktyczne; drastyczność i deklaratywność scenicznych sytuacji łagodziły elementy humoru.

Problem uzależnień podjął także w Białej wstążce Teatr Wędrówka z Niemieży na Litwie. Spektakl, inspirowany Podobnymi do Boga Bruno Ferrero, przywoływał rzeczywistość współczesnej litewskiej wsi czy małego miasteczka. Tematykę określał fragment muru z napisem: ćpać – nie ćpać. Bohater przedstawienia dąży do innego życia, aniżeli to, które prowadzi jego rodzina. Marzy o bogactwie. Nie okazuje szacunku rodzicom, rodzeństwu… Wiążąc się z handlarzami narkotyków, sprzedaje je dzieciom. Trafia do więzienia, gdzie pisząc listy do siostry, dokonuje rozrachunku z tym, co robił. Wiedząc, jaką krzywdę wyrządził swoim bliskim, prosi, by na drzewie przed domem zawiesili białą wstążkę, jeśli chcą, by do nich wrócił. Z okien pociągu widzi drzewo białe od wstążek…  

Pomysłowo i klarownie zostały przedstawione różne miejsca gry, wartko toczyła się akcja. Nadto moralne problemy w alegoryczny sposób zostały pokazane w scenach w technice teatru iluminiscencyjnego. Szkoda, że publicystycznie i deklaratywnie wyrażone zostało moralne przesłanie widowiska, wzruszającego i szlachetnego.

Teatr Przyjaciele z Podbrzezia na Litwie zainscenizował Kopciuszka inspirowanego baśnią Grimmów – we współczesnych realiach. Twórcy spektaklu znaleźli współczesne ekwiwalenty dla baśniowych postaci i zdarzeń. Tytułowa bohaterka chodzi do szkoły, jest sympatyczna, ale ubiera się niemodnie, więc rówieśnicy nie są dla niej mili. Choć jej siostry i koleżanki zabiegają o sympatie chłopaków, to ona zostaje nagrodzona…

Spektakl został zainscenizowany prosto i pomysłowo. Ciekawa była scena balu: jego atmosferę tworzyły kolorowe baloniki na sznurze.

Również we współczesnych realiach Teatr Wesoła gromada z Wilna pokazał Małego Księcia według opowieści Antoine de Saint-Exupery`ego. Tytułowy bohater ląduje nie na Saharze, ale w wielkim mieście. Szukając przyjaciela, spotyka biznesmena, który mówi mu, że może zostać jego wspólnikiem. Kiedy w rozmowie z narkomanką Mały Książę stwierdza, że kocha życie, słyszy: bo ty jesteś jeszcze mały… Modelka proponuje mu, by został jej wielbicielem… Kobieta polityk zapewnia, że najważniejsze jest dobro ogółu… Uczennica wszystko podporządkowuje marzeniu o karierze prawniczej…

Jak się zdaje, twórcy przedstawienia chcieli sprawdzić czy utwór de Saint-Exupery`ego jest aktualny dzisiaj. Gdy okazało się, że wokół nas są ludzie podobni do postaci, które spotykał książkowy Mały Książę, porzucili konwencję realistyczną i skierowali się ku oryginałowi: Lis oświadcza Małemu Księciu, że oswojony stał się dla niego kimś jedynym na świecie, potrzebnym… Róża zapewnia, że ważna jest nie wielkość dzieła, ale miłość, którą się wkłada  w jego urzeczywistnienie.

Przedstawienie kończy piosenka o szczęściu.

Mały Książę został przygotowany bardzo starannie. W tym ciekawie pomyślanym, spójnym spektaklu uwagę przyciągały niebanalne pomysły inscenizacyjne i scenograficzne, kształtujące ujmujący poetycki nastrój. Mam jednak wrażenie, że przedstawienie zostało zagrane nieco spiesznie, że szlachetne przesłanie było wyrażane zbyt deklaratywnie.

Teatr Młodzieżowy z Borysławia, Za ósmą górą
Fot. Jerzy Rochowiak

Teatr Młodzieżowy z Borysławia na Ukrainie zaprezentował sztukę Liliany Bardijewskiej Za ósmą górą. Bogato – acz z prostotą – zainscenizowany spektakl, był grany z werwą, wręcz żywiołowo. Aktorzy eksponowali dowcip utworu Liliany Bardijewskiej, będącego propozycją teatralnej zabawy. Plastyka sceny – dwie zastawki przedstawiające baśniowe królestwa i pośrodku panneau z namalowanym domostwem Kmiecia – została podporządkowana kompozycji sztuki i dawała aktorom swobodę działań scenicznych. Aktorom udawało się nawiązywać bezpośredni kontakt z publicznością – uczestniczącą w opowiadanych-przedstawianych zdarzeniach.

Teatr Maska ze Lwowa, Mój Lwów
Fot. Jerzy Rochowiak

Teatr Maska ze Lwowa na Ukrainie oczarowywał Moim Lwowem. Poprzez czarnobiałe zdjęcia, rozwieszone w postaci odbitek i eksponowane na ekranie, odtwarzane oryginalne nagrania piosenek, barwne stroje, tańce młodzi aktorzy pokazali jeden dzień z życia przedwojennego Lwowa. I fotografie, w większości pocztówki, i piosenki, i melodie zostały wybrane starannie: odkrywały miasto, a nie tylko przypominały znane widoki. Na scenie pojawiły się postacie charakterystyczne dla wieloetnicznego, wielokulturowego miasta – obdarzanego przez mieszkańców wielką miłością. W widowisku pobrzmiewały nuty nostalgii, nie zawsze udało się uniknąć patosu. Aktorzy – na tle obrazów przedwojennego Lwowa – ilustrowali to, co niosły piosenki. A na koniec – na tle zdjęcia przedstawiającego publiczność na sali koncertowej – zaśpiewali: Tylko we Lwowie… Śpiewali i dla tych, którzy siedzieli na widowni teatru, i dla tych, których w przedstawieniu przypomnieli…

Teatr My ze Lwowa, Pozostał tylko honor
Fot. Jerzy Rochowiak

Lwowski Teatr My w widowisku Pozostał tylko honor przypomniał zdarzenia z listopada 1918 roku: obronę Lwowa przed wojskami ukraińskimi przez polską młodzież. Przywołana została atmosfera miasta, opanowywanego przez żołnierzy podległych Ukraińskiemu Komitetowi Wojskowemu. Polacy gotowi byli stawić im opór, a ponieważ we Lwowie niemal nie było polskiego wojska, do walki stanęli uczniowie, studenci, kolejarze, robotnicy… Zdobywali broń, walczyli, ginęli…

Pokazywane na ekranie zdjęcia dawnego Lwowa były dekoracją dla działań scenicznych. Odczytywano notatki prasowe, ogłoszenia, wspomnienia, m. in. Józefa Piłsudskiego. Komentowano wydarzenia, prezentowano scenki obrazujące wydarzenia… Zadbano o autentyzm: nie tylko zdjęć i tekstów, ale i strojów… W głosach brzmiało zdziwienie, przerażenie, żal… Przejmująco zabrzmiał wiersz mieszkańca Lwowa… Wzruszające było powitanie amerykańskiego lotnika, przybywającego Polakom z pomocą, w podzięce za Pułaskiego i Kościuszkę… Słychać było odgłosy walk… Niektóre sceny były rozgrywane za ekranem, w swoistym teatrze cieni…

Ujętą w porządku chronologicznym teatralną opowieść kończył widok Cmentarza Obrońców Lwowa z powiewającą nad nim biało-czerwoną z polskim godłem… I ze wzruszeniem zaśpiewany polski hymn.

Pozostał tylko honor to przedstawienie zrealizowane z dbałością o każdy szczegół, a zarazem obliczone na wzruszenie widzów. Wyeksponowane zostało bohaterstwo dzieci i młodzieży – Orląt Lwowskich, rzetelnie zostało pokazane historyczne tło. Należy określić to przedstawienie jako patriotyczne; oczywiście miłość do Lwowa jest tożsama z miłością do Polski. Spektakl został oparty na dokumentach i niepodobna mu zarzucić, iż pozostaje w niezgodzie z faktami.

Warto dodać, że w pracy obu lwowskich zespołów teatralnych uczestniczy nie tylko młodzież polska, ale i ukraińska, zaciekawiona przeszłością miasta, chcąca poznawać język polski, kulturę polską.

W konkursie uczestniczył również Teatr Otium z Lubania, który zaprezentował Ożenek Mikołaja Gogola. Spektakl został zainscenizowany jako komedia obyczajowa – w scenerii i kostiumach przywodzących na pamięć pierwszą połowę XIX wieku. Zarysowane zostały na scenie typy ludzkie, które powołał do istnienia Mikołaj Gogol, przedstawiona została intryga. Spektakl został zagrany lekko, aczkolwiek nieco jednostajnie.

W konkursie bierze udział przynajmniej jeden teatr z Polski na prośbę zespołów zza granicy; jest to zwykle jeden z laureatów organizowanego przez Teatr Impresaryjny i II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika we Włocławku od sześciu lat Przeglądu Małych Form Teatralnych Maski, od tego roku – ogólnopolskiego.

Jury Festiwalu – Jolanta Wołłejko, Jan Polak i autor tego tekstu – nagrodziło Teatr My ze Lwowa za spektakl Pozostał tylko honor oraz wyróżniło: Teatr Maska ze Lwowa za Mój Lwów, Teatr Wesoła gromada z Wilna za spektakl Mały Książę i Teatr Młodzieżowy z Borysławia za spektakl Za ósmą górą.

Teatry uczestniczące we włocławskim Festiwalu pracują w szkołach lub ośrodkach kultury, w większości w skromnych warunkach. Zarówno te, które mają możliwości przygotowania bogatej inscenizacji – rozbudowania scenografii, uszycia kostiumów – jak i te, które nie mają na to środków, realizują ciekawe pomysły sceniczne, starają się nadać przedstawieniom jak najpełniejszy kształt artystyczny. Pracując poza Polską, dbają o piękno polszczyzny. To ważne dla naszych rodaków za granicą. Ważne jest również dla włocławskiej publiczności oglądającej spektakle („biletami wstępu” są książki, składane w holu Teatru Impresaryjnego i przekazywane uczestnikom Festiwalu), gdyż język, który słychać ze sceny różni się od naszej codziennej mowy… Odświeża ją!

Festiwal to nie tylko konkursowe przedstawienia i poprzedzające je próby. To także wieczory gospodarzy. W tym roku wypełniły je: spektakl Pan Tadeusz przygotowany pod kierunkiem Pawła Drzewieckiego podczas warsztatów w Teatrze Impresaryjnym, Mistrz i Małgorzata w reżyserii Jana Polaka (pisałem o tym spektaklu w Biuletynie nr 5/2011), występ Zespołu Pieśni i Tańca Kujawy działającego we Włocławskim Centrum Kultury oraz koncert Chóru Canto działającego pod dyrekcją Marina Szczepańskiego w Zespole Szkół Muzycznych im. Czesława Niemena. Podczas tego koncertu festiwalowi goście uczyli się pięknego kujawiaka Oj, świeci miesiąc, świeci, gwiazdy pomagają. Tygodniowy pobyt na Festiwalu to także wycieczki, zabawy i rozmowy…

Festiwal organizują Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza Gniazdowskiego, Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne. Dotują imprezę Kancelaria Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, Województwo Kujawsko-Pomorskie i Miasto Włocławek.

Jerzy Rochowiak

W publikacji a OKRęt wciąż płynie… Włocławek 1992-2011 podsumowującej dwadzieścia włocławskich finałów Turnieju Poezji Śpiewanej Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego Jan Jabłoński, szefujący zespołom organizującym tę imprezę, napisał: Kiedyś wydawało mi się, że musi być najważniejsza także dla tych, którzy mnie otaczają: dla bliskich, dla współpracowników, w ogóle dla świata. Wierzyłem, że poezja to jest coś tak świętego, że nikt nie będzie z tym dyskutował – byłem wielce zdziwiony i zgorszony, że tak nie jest. Natomiast od dłuższego już czasu wiem, że to jest impreza – nazwijmy to elegancko – elitarna. Paradoksalnie ta świadomość nie przeszkadza mi, wręcz umacnia w przekonaniu, że trzeba ją chronić i trzeba robić wszystko, aby trwała. Żeby tak było, żeby trwała, nie wystarczy ją co roku organizować: trzeba rozbudzać zainteresowanie śpiewaniem poezji, poezją śpiewaną. I to się Janowi Jabłońskiemu udaje: coraz bardziej zróżnicowana, coraz liczniejsza jest publiczność na koncertach, podczas których prezentują się laureaci Turnieju oraz zaproszeni twórcy uznani i znani. W tym roku śpiewał Grzegorz Turnau, a w poprzednich latach m. in. występowali we Włocławku: Voo Voo i Ukrainni, Katarzyna Nosowska, zespół Raz Dwa Trzy, Edyta Geppert, Hanna Banaszak, Anna Maria Jopek, częstym gościem jest Andrzej Poniedzielski. Niezwykle istotne jest nadawanie przez Jana Jabłońskiego i jego współpracowników każdemu finałowemu spotkaniu charakteru i nastroju artystycznego wydarzenia, wyjątkowego i niepowtarzalnego.

Elżbieta Zapendowska pisze: Włocławek jest wpisany w mój życiorys od kilkunastu lat, bo dużo bardziej interesujące jest dla mnie słuchanie premierowych utworów, które powstały w głowach młodych ludzi, niż – po raz setny kowerów. Ciepło się wypowiada o Janie Jabłońskim, który  jest niebywałą postacią. (…) Ma świetne poczucie humoru, jest inteligentny i wykształcony. Ma cudowne pomysły. Zapewnia: choć chcę zrezygnować ze wszystkich wyjazdów w przyszłym roku, to z Włocławka (…) nie zrezygnuję. To nie jest dla mnie zwykłe uczenie, ale najbardziej artystyczne działanie – i o to w tym wszystkim chodzi.

Andrzej Głowacki pisze, że we Włocławku przyjazne poezji osoby to oprócz Jana Jabłońskiego: Adam Pawlikowski, Romek Osiecki, Gienek Gajewski (już nieżyjący – J. R.) i dwa inne Janki: Polak i Kociołowicz. Wspomina o Dorocie Borzędzie-Wilczurze. Napomknąć należy o Wiktorii Siedleckiej-Dorosz, która redaguje publikacje ukazujące się podczas Turniejów.

Osób przyjaznych włocławskiej imprezie – zawsze łączącej: warsztaty wokalne, koncerty konkursowe i galowe – angażujących się w jej organizowanie, jest więcej. Dzięki nim udaje się rozwiązywać problemy, których oczywiście nie brakuje.

W tym roku warsztaty prowadziły: Elżbieta Zapendowska i Katarzyna Winiarska. W konkursie uczestniczyło 24 laureatów eliminacji wojewódzkich Turnieju Poezji Śpiewanej Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego. Oceniali ich: Teresa Drozda, Krzysztof Herdzin, Andrzej Poniedzielski, Lech Śliwonik i Grzegorz Turnau. Pierwszą nagrodę przyznali Annie Hnatowicz z Włocławka, drugą nagrodę Jakubowi Pawlakowi z Łodzi, trzecią Aleksandrze Laburdzie ze Strzelec Opolskich. Wyróżnili Darię Katarzynę Jabłońską z Lubania (w województwie dolnośląskim), Anetę Królak z Radziejowa i Aleksandrę Krupę z Wrocławia. Ponadto do udziału w koncercie galowym zaprosili Sandrę Brucheiser z Ostrowa Wielkopolskiego i Weronikę Szumeldę z Przemyśla. Rekomendację do udziału w Zamkowych Spotkaniach Śpiewajmy poezję otrzymali: Anna Hnatowicz i Jakub Pawlak.

Laureaci: Anna Hnatowicz, Aneta Królak i Aleksandra Laburda
Fot. Piotr Pałucki

Organizatorami Turnieju były: Włocławski Ośrodek Edukacji i Promocji Kultury i Zarząd Główny Towarzystwa Kultury Teatralnej. Finansowego wsparcia imprezie udzielili: Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego i Urząd Miasta Włocławek. Patronat honorowy objął nad imprezą Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki.

Maska w potocznym rozumieniu jest przeciwieństwem portretu. Maska to zasłona, ukrycie prawdy, gra, podszywanie się pod czyjąś tożsamość. Maski pojawiają się w wielu kulturach na świecie. Cel ukrycia swojej tożsamości za maską może być bardzo różnorodny. Maski są noszone, żeby skontaktować się z „zaświatami”, żeby zagrać rolę…

Portret jest niewątpliwie tworzeniem własnej tożsamości, ale niekoniecznie realistycznej, niekoniecznie ciągłej i przemyślanej. Jest bardzo często tworzeniem tożsamości na tę chwilę, tożsamości spontanicznej czy tożsamości idealnej. Tworzenie portretu to bardzo często zabawa.

 /O. Handford, W. Karolak, Portrety i maski w twórczym rozwoju i arteterapii/

W maju odbyło się trzecie z kolei spotkanie szkoleniowe zorganizowane w projekcie Teatr PLUS 2.0 realizowanym przez Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu w roku 2011 dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Warsztaty Twórczość plastyczno-performatywna w terapii w ramach tego spotkania prowadził profesor Wiesław Karolak, artysta i arteterapeuta, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, Uniwersytetu w Bolzano we Włoszech i Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, a także prezes Polskiego Komitetu Stowarzyszenia Wychowania przez Sztukę INSEA.

Sztuka komunikowania się, pod takim hasłem zaczęliśmy nasze zajęcia, które doprowadziły nas do wykreowania wielu rodzajów naszego autoportretu.

Ciekawy i niezwykły był ten teatralny proces powstawania portretów z drutu, ze sznura, z tkaniny, folii, za pomocą mandali.

Postanowiliśmy na czas zajęć odrzucić (na tyle, na ile to dziś jest w ogóle możliwe) język werbalny a komunikować się raczej językiem ciała, gestu, ruchu. ABY MNIEJ ZNACZYŁ JĘZYK WERBALNY, ABY NIE BYŁ TEN JĘZYK TAKI KONIECZNY – o to nam chodziło.

Komunikowanie się ludzi ze sobą jest dla Wiesława Karolaka – niezmiennie od kilkudziesięciu lat – niezwykle interesującym zagadnieniem. Wydaje się, że jesteśmy wprost zarzucani słowami, tekstami, komunikatami werbalnymi. A przecież – co podkreślił profesor – komunikowanie się ludzi ze sobą jest procesem niezwykle złożonym, wieloelementowym i odbywa się na wielu płaszczyznach, wieloma sposobami. Ważne są i słowa, i ton głosu, i mowa ciała, i niewidzialny przekaz energetyczny, który komunikowaniu się towarzyszy.

Poza tym podobno jesteśmy coraz mniej sprawni językowo, język zanika. Dominuje język wizualny, telewizja, billboardy… Powrót do kultury obrazkowej?

Dziś wiemy dokładnie, że przeciętny człowiek używa obecnie języka werbalnego – słów zaledwie 10-12 minut na dobę. Tylko siedem procent informacji, które uzyskujemy w rozmowie czerpiemy ze słów, 38 procent wnioskujemy z tonu głosu, a 55 procent z mowy ciała – przytacza fakty Karolak.

Język niewerbalny, język koloru, dotyku, gestu, ciała pokazuje uczucia, nastroje, półtony. Mowa ciała jest prawdziwsza niż ta, która przechodzi przez usta, uważa Karolak. To, co naprawdę ważne „słyszymy” oczami.

Nasze spotkanie majowe zawierało scenariusze ćwiczeń treningowych ułatwiających komunikowanie się ze sobą samym i z innymi ludźmi. Penetrowaliśmy problem: JA taki jestem, JA taki chciałbym być oraz JA, MY, ONI.

Pierwszym zaproponowanym przez prowadzącego ćwiczeniem było „podanie dłoni”. Dlatego, że dotyk dłoni należy do języka dotyku, który jest pierwszym językiem, który poznajemy, a który niestety jest też językiem w zaniku. Szczątkowo występuje w gabinecie fryzjera i kosmetyczki. A dotyk nie kłamie. Gest podania dłoni – jak wiele nam mówi! Temperatura, puls, wilgotność – wiele sugeruje.

Jakie mieliśmy spostrzeżenia dzięki temu ćwiczeniu? Że w życiu codziennym robimy to zbyt szybko. Brak nam uważności. No więc uczyliśmy się tej uważności podczas „ćwiczenia z piłkami”, bardzo różnymi (są na zdjęciu). Było to dawanie i branie, które przerodziło się w prawdziwy taniec uwagi. Z którego wynikł – dialog. Kolejne ważne ćwiczenie dotyczyło „chodzenia”.

Wyobrażaliśmy sobie, że stąpamy po podłodze, która jest bardzo cenna, piękna. Nasz krok, nasze chodzenie dostosowaliśmy do naszego wyobrażenia. Następnie chodziliśmy, wyobrażając sobie, że podłoga jest posypana tłuczonym szkłem. W wyobraźni przechodziliśmy do sali, gdzie podłoga naszpikowana była gwoździami – sterczącymi w górę – można się skaleczyć! Wchodziliśmy następnie do sali, której podłoga pokryta była gumą do żucia. Po czym wstąpiliśmy do sali, w której zamiast podłogi było niezwykle śliskie lodowisko. Następnie znaleźliśmy się w pomieszczeniu, w którym panowało specyficzne ciśnienie wgniatające nas z góry w podłogę, napierające na nas z boków, ściskające. W kolejnej sali napotkaliśmy próżnię – czuliśmy niebywałą lekkość! Wolność… Uśmiechnięte twarze uczestników mówiły o wolności, radości. To był przyczynek do naszego pierwszego autoportretu. Jeszcze nie wiedzieliśmy, że powstanie on z drutu.

– Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd zmierzam? – pytaliśmy.

Działaliśmy z rekwizytem: lustrem. Rozdane lusterka wielkości zeszytu powiedziały nam – prawdę? Przez minutę trenowaliśmy „śmiech do lustra”. Fantastyczne ćwiczenie! Dla każdego, kto nie chce być PONURAKIEM! Rysowaliśmy autoportret na papierze, następnie zmieniliśmy tworzywo na drut…

To nie wszystko. Zanim przeszliśmy do autoportretu z krzesła i sznurka, robiliśmy performensy na szkolnym boisku. Portretowaliśmy się za pomocą koloru, czyli wielometrowej barwnej tkaniny, wypowiadaliśmy się wielometrową przeźroczystą folią. Dochodziliśmy do wniosków, że „mniej” – w sztuce znaczy „więcej”, że w dzisiejszej rzeczywistości odbiorca sztuki jest jej współtwórcą, że „pięknie się różnimy – my – ludzie, ale jakże do siebie pasujemy”. Tego „pasowania”, tego piękna dowiodła „mandala” w kilku zaproponowanych przez profesora Wiesława Karolaka odsłonach.

Agnieszka Piasecka

Festiwal Debiutantów Pierwszy Kontakt jest nową propozycją Teatru im. Wilama Horzycy w Toruniu. Jakiś czas temu media obiegła informacja, że Międzynarodowy Festiwal Teatralny Kontakt będzie się odbywał raz na dwa lata, na zmianę z wrocławskim Dialogiem. By rok 2011 nie pozostał bez teatralnego święta, wymyślono nową formułę festiwalu – spotkanie debiutujących aktorów i reżyserów. Przez słowo „debiutant” organizatorzy festiwalu rozumieją pierwszą realizację sceniczną i pierwszą rolę w zawodowym teatrze (zob.: http://www.teatr.torun.pl/portal.php?aid=12893902824cda88caa4a71). Przegląd dokonań młodych twórców teatru stał się jednocześnie okazją do promocji ich talentów i docenienia dotychczasowej pracy.

Nowym miejscem Pierwszego Kontaktu był klub festiwalowy. Zaproszony do współpracy Tomasz Cebo udostępnił przestrzeń swojego klubu NRD, gdzie oprócz rozmów pospektaklowych odbywały się tzw. After Party, czyli spotkania, imprezy towarzyszące i liczne koncerty. Nowymi współpracownikami byli także studenci Naukowego Koła Teatrologicznego UMK, którzy zajmowali się redagowaniem gazety festiwalowej, której wersję elektroniczną zamieszczano na stronie bloga festiwalu wraz z fotorelacją z każdego dnia. Nowe logo i oryginalną oprawę graficzną z małym kosmonautą na niebieskim tle zaprojektował student UMK, Radosław Staniec. Na festiwalu można było zobaczyć teatry z Krakowa, Warszawy, Radomia, Bydgoszczy, Wałbrzycha, Szczecina i Łodzi.

Jak prezentowali się w nich młodzi aktorzy i reżyserzy?

Na pierwszy ogień poszła Sztuka bez tytułu Antoniego Czechowa w reżyserii Agnieszki Glińskiej z Teatru Współczesnego z Warszawy z Borysem Szycem w roli Płatonowa. Ciekawa to historia, bowiem w inscenizacji tej samej sztuki również w reżyserii Glińskiej niemal dziesięć lat temu Szyc także debiutował, grając tę samą postać. I nie da się ukryć, że to właśnie odtwórca roli Silnego w Wojnie Polsko-Ruskiej Doroty Masłowskiej w reżyserii Xawerego Żuławskiego, najsilniej przyciągał uwagę publiczności. Scena finałowa z powtarzanymi sekwencjami i obrazem szaleństwa zapierała dech w piersiach. W przedstawieniu debiutował Grzegorz Daukszewicz – syn znanego satyryka, wnuk Jana Kreczmara. Zagrał Sergiusza – naiwnego, młodego mężczyznę, męża Soni – dawnej miłości Płatonowa. Daukszewiczowi udało się pokazać lekkomyślność swojej postaci, jej wrażliwość i czystość intencji. Pierwszego dnia festiwalu widzowie mogli też zobaczyć pozakonkursowe widowisko plenerowe Teatru Biuro Podróży. Planeta Lem według prozy Stanisława Lema była spektaklem otwierającym rok polskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Lepniaki, niewolnicy robotów i zdobyczy cywilizacji, uzależnieni od narkotyków pozbawieni zostali cech ludzkich. Paweł Szkotak wyreżyserował widowisko z wielkim rozmachem. Wykorzystał metal, plastik, lateks i szkło, a także mechaniczną muzykę postindustrialną i kolorowe światła. Ze sceny nie padło ani jedno słowo, wypowiadał je jedynie sam Lem uwieczniony w urywkach emitowanego filmu. Reżyser skupił się raczej na wizualnym aspekcie filozofii Lema, niż na wnikaniu w zawiłości psychiki jego bohaterów.

Drugiego dnia debiutująca jako reżyserka Magdalena Miklasz zaprosiła widzów do mrocznego i wynaturzonego świata Franza Kafki (nagrodzona jako najlepsza reżyserka Pierwszego Kontaktu Miklasz wykorzystała fragmenty Przemiany i Opisu walki). Przemiana stała się doskonałym zwierciadłem zatęchłego mieszczańskiego domu. Intensywne aktorstwo, ascetyczna scenografia z dominującym półmrokiem i plątaniną labiryntu oraz muzyka, którą tworzyły ludzkie odgłosy oddechów, sapań i westchnień zestawione z kilkoma słowami padającymi z offu oraz wymęczoną przez Gretę (wyróżniony debiut aktorski Julii Sobiesiak) Humoreską Dvořaka to najważniejsze cechy przedstawienia. Młoda artystka znalazła własny język artystyczny. Jej reżyseria Przemiany była dojrzała, bardzo wnikliwa i ciekawa. Przemianie ulegają bowiem wszystkie postaci Kafki. Trzy siostry Czechowa w reżyserii Pawła Łysaka wypadły niestety znacznie słabiej. Miałam wrażenie, że reżyser zagłuszył czy zagubił interesujący go problem poprzez niepotrzebne namnożenie tricków i niekończących się pomysłów reżyserskich. Nie wiem co jego Czechow ma mi powiedzieć o świecie i o człowieku. Debiutująca Magdalena Łaska zagrała Irinę – jedną z sióstr. Naiwna, młodziutka dziewczyna nabiera w jej interpretacji cech ukrywanej dojrzałości oraz gorzkiej refleksji, że w jej życiu nie zmienia się nic i niewiele można zrobić, by marzenia się spełniły.

Dzień trzeci upłynął w oczekiwaniu na wałbrzyską Zemstę oraz 2084 inspirowane Rokiem 1984 Georga Orwella. Michał Siegoczyński dokonał autorskiej interpretacji książki, odczytał ją na nowo, uważnie przyglądając się zjawiskom współczesności. Powstał spektakl inspirowany Orwellem, w którym można było znaleźć nawiązania do filmów Być jak John Malkovich Spike’a Jonzego, Zakochany bez pamięci czy Jak we śnie Michela Gondry’ego. W wizji Siegoczyńskiego nie zabrakło również nawiązań do reality show. Poznajemy parę, która zwierza się nam z historii swojego związku. Wątkiem nadrzędnym jest tu teoria, w myśl której miłość trwa tylko trzy lata. Później należy się rozstać, bo wygasa chemia miłości i ludzie zaczynają sobie urządzać domowe piekło. Debiutująca w spektaklu Aleksandra Bednarz zagrała postać kobiety – Oli – w sposób prosty i bardzo naturalny. Razem ze swoim scenicznym partnerem stworzyła obraz pary, z którą widz może się utożsamić i którą może polubić. Na zupełnie przeciwległym biegunie sytuuje się Zemsta w reżyserii debiutującej Weroniki Szczawińskiej. Młoda reżyserka przedstawiła kanoniczne dzieło Fredry w perspektywie postdramatycznej. Mnóstwo tu rozmaitych konwencji, aktorzy ciągle wychodzą ze swoich ról, a tekst jest pretekstem do rozmowy o kondycji współczesnego teatru. Spektakl nie jest czytelny, bywa nudny i nie zawsze zrozumiały, mimo że paradoksalnie jest bardzo konsekwentną i precyzyjną wizją reżyserską. Miałam wrażenie, że to przedstawienie byłoby idealnym punktem programu w trakcie naukowej konferencji o postdramatyczności w teatrze. Natomiast jako samodzielne dzieło teatralne zupełnie się nie broni.

Krakowski Teatr Barakah (‘barakah’: z arabskiego – błogosławieństwo) został zaproszony na festiwal jako nowe miejsce artystycznych poszukiwań na teatralnej mapie Polski. I jako „Nowe miejsce teatralne” został przez jury nagrodzony. Teatr założony przez dwie absolwentki PWST w Krakowie – Anę Nowicką i Monikę Kufel – mieści się w piwnicy jednej z kamienic na krakowskim Kazimierzu. Założeniem artystek jest tworzenie teatru międzykulturowego. Szyc według Hanocha Levina zapraszał widza w świat kultury żydowskiej. Spektakl prezentowano w piwnicach Pałacu Dąmbskich, dzięki czemu przestrzeń gry bliska była macierzystej przestrzeni teatru. Widz mógł poczuć na twarzy oddech aktorów, zobaczyć ich pot i zmęczenie, dzięki czemu mięsistość tekstu i zapisana w nim bliskość życia i śmierci, żywiołu śmiechu i płaczu, stawała się dostępna za pomocą zmysłów. Jednocześnie widz stawał się bezpośrednim uczestnikiem zdarzeń prezentowanych przez aktorów. Tego samego dnia można było zobaczyć spektakl w reżyserii Mai Kleczewskiej. Drugie spotkanie reżyserki z tekstami Elfride Jelinek, tym razem z grupą studentów Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, okazało się nad wyraz mocnym uderzeniem (po raz pierwszy Kleczewska sięgnęła po Babel w pracy w Teatrze Polskim w Bydgoszczy). Debiutowali wszyscy aktorzy. Szkoda, że spektakl pokazywany był poza konkursem (podobnie jak Szyc). Gra młodych aktorów była bardzo wyrównana, nietypowa i z pewnością niełatwa. Trudne, grzebiące w brudzie, smrodzie (także dosłownym – w dusznej sali Od Nowy aktorzy jedli i rzucali fast foodowe jedzenie), mrokach ludzkiej duszy i fizjologii teksty Jelinek, stały się dla nich punktem wyjścia do rozmowy o współczesnym świecie. Pozbawiony refleksji konsumpcjonizm, duchowa pustka i beznadzieja, społeczna znieczulica, a także pragnienie bycia ważnym to podstawowe tematy podjęte przez Kleczewską. Moją uwagę przykuł przede wszystkim Piotr Stramowski, który zagrał Jokera z opowieści o Batmanie. Bardzo pewnie wchodził w interakcje z publicznością i spowodował, że w pewnej chwili zaczęłam się go bać. Jego postać wprost odwoływała się do postaci Heatha Ledgera, aktora, który pracę nad rolą Jokera przypłacił szaleństwem i śmiercią. Szalony jest cały świat, do którego zaprasza widza Kleczewska poprzez teksty Jelinek. Szalony, brudny, ohydny i niestety prawdziwy.

Również Nad w reżyserii Waldemara Zawodzińskiego zagłębia się w problematykę zła i brudu. W bardzo erudycyjnym i „gęstym” tekście Mariusza Bielińskiego nie jest ono jednak tak bezmyślne i powierzchowne. Aktorstwo w Nad jest niezwykle skupione. Debiutantem jest Krzysztof Wach, który wciela się w postać psychopaty, człowieka pozbawionego jakichkolwiek zasad, wyzbytego empatii. Potrafił zadać ponad czterdzieści ran kłutych tylko po to, żeby zobaczyć, jak wygląda umierający człowiek. Debiutuje również Agnieszka Więdłocha, która wciela się w rolę psychologa. Aktorka przyznała, że prace nad rolą poprzedziły dogłębne studia poświęcone pracy psychologów więziennych. Bieliński przy pomocy przypowieści pokazuje studium zła i drogę odkupienia winy przez człowieka, który je popełnił. Niestety, na teatralne mielizny zaciągnął widzów Marek Pasieczny – reżyser Morza otwartego Jakuba Roszkowskiego. Wszechogarniająca nuda, dłużyzny i niezrozumiałe zabiegi reżyserskie sprawiły, że magia i niezwykłość tego tekstu ani przez moment nie wybrzmiały na scenie. O ileż ciekawsza była próba czytana tego dramatu w reżyserii Pii Partum prezentowana niedawno w Teatrze Horzycy.

Kolejny dzień festiwalu to dwa przedstawienia mieszczące się przeciwległych biegunach rozumienia teatru i jego roli. Debiutujący w Bramach raju Tomasz Schuchardt gra Jakuba – postać, która milczy niemal przez cały czas trwania spektaklu; pierwsze słowa wypowiada po ponad godzinie. Zbudowanie w sobie procesu silnego monologu wewnętrznego, który pozwala na sceniczne „bycie”, na aktorską obecność jest trudnym zadaniem nawet dla doświadczonego aktora. Bramy raju według powieści Jerzego Andrzejewskiego w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej to opowieść (w powieści tworzy ją jedno zdanie, które mieści się na ponad stu stronach) o dziecięcej krucjacie z 1212 roku. Okazuje się, że niewinne dzieci, które swoją czystością mają odkupić grzechy świata, wcale nie są takie niewinne. Mnóstwo w nich cielesnego pożądania i niezdrowej ciekawości. Koza, czyli kim jest Sylwia Edwarda Albeego w reżyserii debiutującej w teatrze Kasi Adamik oraz Olgi Chajdas to komedia, w której wątkiem napędzającym całą akcję jest informacja o nietypowej i trudnej miłości Martina (głównego bohatera gra Piotr Machalica) do… kozy. Produkcja warszawskiego Och-Teatru, w której oprócz Machalicy gra Maria Seweryn i Bartłomiej Topa (debiut teatralny), a także młody Radosław Jamroż, jest komedią, w której pełno humoru w stylu Woodego Allena. Problematyka kojarzyć się może z jego Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o seksie, ale boicie się zapytać, tyle, że tutaj ukazana jest znacznie bardziej serio. Historia zoofilskiej miłości Martina jest tak naprawdę pretekstem do pokazania procesu rozpadu więzi z najbliższymi mu osobami.

Ostatni dzień festiwalu był spotkaniem z Don Kiszotem. Kanoniczna opowieść Cervantesa z pomocą dramaturga Mateusza Pakuły została przyłożona do współczesności. Don Kiszot (Adam Ferency) jest dziś człowiekiem bezdomnym, kloszardem-romantykiem, który błąka się po ulicach Warszawy w okolicach Dworca Centralnego. Ze swoimi ideałami wydaje się dziś zdecydowanie staroświecki. Debiut reżyserski Macieja Podstawnego to interesująca wędrówka śladami mitów i archetypicznych opowieści zaczerpniętych z Cervantesa.

Jak widać, dużą rolę w ich poszukiwaniach młodych twórców odgrywa literatura, choć zabiegi na niej czynione dość mocno w nią ingerują. Mimo to, a może właśnie dlatego widać, jak swobodnie szukają oni własnego języka artystycznego, jak potrafią być konsekwentni i odważni w swoich poszukiwaniach uniwersalności literatury. Nowy festiwal Teatru im. Wilama Horzycy był udanym świętem młodych twórców teatru, przeglądem ich różnorodnych, najciekawszych dokonań i możliwością obserwacji najnowszych trendów, świeżych pomysłów. Całości niewątpliwie sprzyjało inne niż zwykle w trakcie toruńskiego Kontaktu miejsce pospektaklowych rozmów i imprez towarzyszących.

Magdalena Jasińska

Trzydziestu artystów uczestniczyło w pokazywanej w maju i czerwcu w Oranżerii Pałacu w Lubostroniu corocznej wystawie prac instruktorów plastyki Prezentacje, przygotowanej przez Wojewódzki Ośrodek Kultury i Sztuki Stara Ochronka w Bydgoszczy.

Z roku na rok wystawa się zmienia. Poszerza się grono biorących w niej udział artystów-pedagogów. Eksponowane są prace z różnych dziedzin sztuki. Cenne są – najliczniejsze – prace wykonywane w tradycyjnych technikach malarskich, graficznych, rysunki oraz rzeźby. Niezmiernie ciekawe są prace wykonywane przy wykorzystaniu komputera, przede wszystkim projekty plakatów, a także – już cyfrowe – fotografie, filmy. W ostatnich latach bywały instalacje, był film nakręcony kamerą na taśmie 16 mm. Są prace w technikach własnych artystów, a także łączące różne techniki.

Artyści-pedagodzy – co oczywiste – są biegli w technikach służących urzeczywistnianiu twórczych zamysłów. Niektórzy doskonalą techniki, które sobie upodobali, inni podejmują – zwykle udane – próby poszerzania warsztatu (posługując się nowymi mediami). Tak na przykład, znana jako malarka, rysowniczka, autorka instalacji Danuta Nawrocka pokazała w tym roku frapujące formy ceramiczne. Nieuczestniczący wcześniej w Prezentacjach, znany przede wszystkim jako performer i również twórca instalacji, Wojciech Kowalczyk także pokazał oryginalne formy ceramiczne. Różnorodnością artystycznych zainteresowań zwracała uwagę na swoje dokonania po raz pierwszy obecna na Prezentacjach Marta Ipczyńska. Filmem Spotkanie z nieznanym (o kręgach w zbożu w Wylatowie niedaleko Mogilna) zaciekawił Wojciech Budny.

Naturalnie, nie dzięki bogactwu technik plastycznych wystawa przyciąga uwagę. Zaciekawia przede wszystkim to, co artyści tworzą: świat, który przedstawiają czy kreują. Pokazując co roku na wystawie w Lubostroniu od kilku do kilkunastu prac, wiodą swoisty dialog z uczestnikami i widzami: każdego roku pokazują się jako twórcy z innej strony. Różne aspekty fotografii – od zdjęć pokazujących urodę pałacu i parku w Lubostroniu, poprzez monochromaty, po niezwykłość formy średniowiecznej rzeźby z kościoła w Strzelnie – w kolejnych latach pokazuje Stanisław Jasiński. Niektórzy artyści odsłaniają twórcze metamorfozy, jak Leszek Warmbier, który zwracał uwagę dynamiką wyrazistych form i ostrych kolorów płócien, a obecnie skłania ku kontemplacji łagodnością kształtów i jasnych barw. Twórcy zajmują swoją wyobraźnią, swoimi poszukiwaniami – i rozwiązaniami problemów plastycznych.

Lubostrońska wystawa nie poddaje się uogólnieniom. Jest spotkaniem z twórczymi indywidualnościami. To osoby, które na co dzień uczą plastyki, a niekiedy wykonują też inne prace, jak kierująca Miejskim Centrum Kultury w Ciechocinku Barbara Kawczyńska, organizująca w swojej placówce Międzynarodowy Konkurs Malarski dla Dzieci i Młodzieży, czy wspomniana Danuta Nawrocka, nauczająca w Młodzieżowym Domu Kultury nr 4 w Bydgoszczy i prowadząca w Kujawskim Centrum Kultury w Inowrocławiu dwie galerie – ale i znajdują czas na własną twórczość. Instruktorzy plastyki to ludzie twórczy i niezmiernie pracowici. Należy zwrócić uwagę, że pracują w różnych placówkach: instytucjach kultury, oświatowych (wychowania pozaszkolnego) oraz organizacjach pozarządowych. Choć coraz szersza jest na Prezentacjach reprezentacja środowiska artystów-pedagogów z województwa kujawsko-pomorskiego, niemożliwe się wydaje, by w wystawie wzięli udział wszyscy – dlatego, że edukacja plastyczna jest dziedziną, która w naszym regionie od lat znakomicie się rozwija.

Czy dla instruktorowi plastyki własna twórczość jest potrzebna w pracy edukacyjnej? Niektórzy odpowiadają, że tak, inni twierdzą, że to dwa różne światy, na siebie nie zachodzące i się nie przenikające.

Otwarcie wystawy Prezentacje w Oranżerii Pałacu Lubostroń
Fot. Stanisław Jasiński

Wystawa w Oranżerii Pałacu Lubostroń jest przede wszystkim spotkaniem ze sztuką. Jest ważnym artystycznym zdarzeniem. Dla uczestników interesująca jest nie tylko twórczość kolegów, lecz również ich praca edukacyjna, choć zagadnienia edukacyjne zdają się tu drugoplanowe, jakby oczywiste – i podejmowane są w rozmowach podczas wernisażu w pięknym otoczeniu klasycystycznego pałacu i majowego parku.

Żywymi, radosnymi barwami, jasnością i niepowszednią urodą przyciągała uwagę eksponowana w wakacje w Muzeum im. Stanisława Noakowskiego w Nieszawie (Oddział Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku) wystawa Świętość i codzienność w twórczości Krystiana Brzozowskiego, Jana Durkiewicza i Edwarda Kozłowskiego. Ekspozycja nawiązuje do prezentowanej w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku – w Muzeum Etnograficznym pod koniec 2009 i na początku 2010 roku wystawy Brzozowski, Durkiewicz, Kozłowski. Kujawscy kontynuatorzy (pisałem o niej w Biuletynie nr 1-2/2010). Obie wystawy przygotowywała Krystyna Pawłowska. W Nieszawie o przejrzystość, klarowność i urodę ekspozycji w odnowionych wnętrzach Muzeum zadbał autor opracowania plastycznego ekspozycji Ryszard Lewandowski, zarazem kierownik Muzeum im. Stanisława Noakowskiego.

Jak powiedziała podczas wernisażu 8 czerwca Krystyna Pawłowska, wystawa łączy się z żywym w twórczości kujawskich artystów kultem świętych, a zarazem z podejmowaną przez nich, zwłaszcza po 1945 roku,  tematyką pracy (gdzie – można dodać – sacrum i profanum nie są rozdzielone na dwie odrębne sfery, a składają się na spójną całość i wyrażają etyczną postawę Kujawiaków). Przedstawienia świętych w rzeźbie i malarstwie utrudzonemu człowiekowi miały być pomocne w przezwyciężaniu własnych słabości, miały stanowić wzorzec…

We Włocławku scenariusz wystawy Krystyna Pawłowska podporządkowała ukazaniu trzech wybitnych osobowości artystycznych. Nieszawską wystawę określała tematyka ujęta w tytule ekspozycji. Ta tematyka okazuje się bardzo szeroka. Pokazywane rzeźby, w większości polichromowane, i obrazy przedstawiają różnorakie wyobrażenia Boga, Maryi, świętych, aniołów, scen biblijnych i historycznych…

I świętość, i codzienność zdają się skupiać w sobie przedstawienia Jezusa Frasobliwego. Ujmujące są przedstawienia Św. Franciszka, o którym mówi się, że pokazał, iż Ewangelia naprawdę jest możliwa w ludzkim życiu. I Boży Biedaczyna, i inni święci zdają się bliscy mieszkańcom kujawskiej ziemi – zdają się stąd. Zwracają uwagę przedstawienia patronki Nieszawy św. Jadwigi Królowej, m.in. na obrazie Jana Durkiewicza Święta Jadwiga. Chrzest Litwy. Trzeba zauważyć, że wystawa została otwarta podczas obchodów święta patronki miasta (inna św. Jadwiga – Śląska jest patronką parafialnego kościoła z piętnastego wieku). Powszedniość to nie tylko przedstawienia ludzi przy pracy, ale i przyrody. Uroda plastyczna prezentowanych prac nadaje im niepowszedni charakter… I szlachetność!

Fragment ekspozycji; rzeźby:
w pierwszym rzędzie od lewej
Edwarda Kozłowskiego, Święty Franciszek,
Jana Durkiewicza, Święty Franciszek,
w drugim rzędzie od lewej Krystiana Brzozowskiego, Jan Paweł II,
Jana Durkiewicza, Święty Nepomucen
Fot. Jerzy Rochowiak

Świętość i codzienność… w Nieszawie to wystawa unaoczniająca artyzm trzech twórców z Kujaw, a zarazem przyczynek do opowieści o kujawskiej sztuce – i kulturowej wyjątkowości Kujaw. Łączą się tu religia, historia, etyka i codzienność… Jest niepowierzchowna radość. Doprawdy trudno byłoby o piękniejszą wystawę na czas wakacji w nadwiślańskim mieście na turystycznym szlaku, odwiedzanym przez wycieczkowiczów i ciechocińskich kuracjuszów, świętującym w ubiegłym roku 550-lecie trzeciej – i ostatecznej – lokacji.

Fotografia artystyczna była, jest i będzie rodzajem teorio-praktyki. Pogłębiona znajomość procesów technologicznych daje fotografowi o ambicjach artystycznych szansę na skupienie się na problemach estetycznych, na dotarcie do tajemnicy – istoty i miejsca fotografii we współczesnym świecie. Sporo zamieszania w umysłach twórczych wywołało ostatnie dziesięciolecie oszałamiającego rozwoju technik cyfrowych. Za normalną reakcję twórców przeciążonych wiedzą o najnowszych programach obróbki cyfrowej należy uznać nostalgiczny zwrot w kierunku klasycznej fotografii. Jedną z najciekawszych osobowości tego nurtu we współczesnej polskiej fotografii artystycznej jest Maciej Kastner.

Maciej Kastner urodził się w 1973 r. w Wąbrzeźnie. Jest absolwentem Wydziału Prawa i Administracji w Toruniu, od kilku lat mieszka, pracuje i tworzy w Grudziądzu. Fotografować zaczął w okresie studiów, obecnie zajmuje się głównie tzw. specjalnymi (nazywanymi niegdyś szlachetnymi) technikami fotograficznymi: gumą dwuchromianową, carbofotografią, olejem, technikami żelazowymi, mokrą płytą i fotografią w podczerwieni, wykonując fotogramy przesiąknięte niezwykłym klimatem, ujawniające głęboką wrażliwość na formę i treść, potwierdzające dociekliwość artysty w docieraniu do tymczasowo poniechanych technik, w których polscy fotograficy w XX w. osiągali arcymistrzostwo. Stał się wykładowcą w zakresie technik dwuchromianowych na pokazach, plenerach i jurorem konkursów. Od 2008 r. jest członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików, w latach 2008-2011 był członkiem zarządu Okręgu Toruńsko-Bydgoskiego ZPAF. Jego fotogramy znajdują się w licznych kolekcjach prywatnych w kraju i zagranicą; jest też kolekcjonerem prac najwybitniejszych fotografików, zajmujących się technikami specjalnymi. M. Kastner to autor dziesięciu wystaw indywidualnych, brał udział w ponad dwudziestu wystawach zbiorowych, m.in. w Grudziądzu, Bydgoszczy, Ostrowie Wielkopolskim, Toruniu, Warszawie, Uppsali oraz Berlinie.

Fot. Maciej Kastner

Wielu twórców historii polskiej i światowej fotografii artystycznej, zwłaszcza w okresie międzywojennym, wypowiadało się przy pomocy techniki gumy dwuchromianowej. Technika ta jest nadal użytkowana, ma wielu admiratorów w Polsce, należących już do trzech pokoleń. Jest to frapująca i dość trudna teorio-praktyka, której urok polega na tym, że każdy z uzyskiwanych fotogramów jest inny, indywidualny i niepowtarzalny, co daje dużą satysfakcję twórcy i odbiorcy. W uproszczeniu opiera się na zatopieniu pigmentu w gumie arabskiej (żywicy drzewa akacjowego) uczulonej w ciemni dwuchromianem potasu lub amonu a następnie naświetlonej. Podłożem kompozycji staje się arkusz papieru o wyrafinowanej, niekiedy ziarnistej strukturze, dla uodpornienia na wodę przeklejony zgarbowaną żelatyną. Po wysuszeniu w ciemni papier naświetla się stykowo przez diapozytyw lub negatyw w skali 1: 1, przy czym jest kilka metod wywoływania tak przygotowanego papieru. Wyróżniamy metody bardzo forsowne, mało forsowne i nieforsowne, gdzie naświetlony papier kładzie się w kuwecie na powierzchni wody obrazem do dołu. Po kilku minutach nienaświetlona guma spływa, odsłaniając papier. Po wysuszeniu pracy można proces powtórzyć, nakładając inny pigment, a nawet inny negatyw, uzyskując gumy wielobarwne. Otrzymany obraz może być uproszczony – pozbawiony szczegółów i większości półtonów, ale przy tym delikatny i miękki, np. w portrecie i martwej naturze, a może być bardzo fotograficzny, oddający wszystkie szczegóły, np. przy wykonywaniu tzw. gumy wiedeńskiej. Krajobraz wymaga sporego doświadczenia i dużego formatu kompozycji. Obrazy takie tworzone były w okresie międzywojennym, niestety!, większość z nich nie dotrwała do naszych czasów. Prace M. Kastnera, głównie fotografia architektury, wykonane w technice gumy chromianowej przywołują nie tylko technikę; jego obrazy Małopolski i Podola są czytelnym przywołaniem mistrzów gumy lwowskiej i wiedeńskiej, a fotogramy sprawiają wrażenie zdjęć wykonanych wiekowymi aparatami fotograficznymi.

Bromolej z kolei opiera się na zjawisku garbowania żelatyny uczulonej chromianem potasu w obecności naświetlonych i wywołanych soli srebrowych na czarno-białym powiększeniu. Zgarbowana żelatyna traci rozpuszczalność i pęcznieje pod wpływem wody, zachowując się podobnie jak naświetlona płyta offsetowa: przyjmuje tłustą farbę olejną i odpycha wodę. Nadmiar farby olejnej usuwa się w ciepłej wodzie, tworząc obraz monochromatyczny lub wielobarwny, w zależności od intencji twórcy, o właściwych tylko tej technice przejściach światłocieniowych. Obecnie produkowane papiery fotograficzne na podłożu papierowym, np. bromy, idealnie nadają się do techniki bromoleju. Można też fotogramy olejowe wykonywać na zwykłym papierze akwafortowym. W takim przypadku papier do techniki olejowej musimy sami spreparować i zgarbować żelatynę. Możliwe jest zastosowanie techniki analogicznej do litografii – kilkakrotne odbicie obrazu na odmiennych podłożach. W ten sposób uzyskuje się tzw. przetłok.

Fot. Maciej Kastner

Z kolei proces pigmentowy carbo został opatentowany przez Josepha Wilsona Swana 15 kwietnia 1864 roku. Pracowało nad nim wielu wynalazców i uczonych od momentu ogłoszenia wynalazku fotografii w 1839 r. Wysiłki podjęte w celu wynalezienia najlepszego procesu utrwalania obrazu zaowocowały powstaniem „królowej technik”, jak nazywają ją ci, którzy zetknęli się z autentycznymi pracami wykonanymi w technice carbo. Prace w tej technice charakteryzują się dużym odwzorowaniem szczegółów znajdujących się na negatywie. Obrazy carbo wyróżniają się również stabilnością tonalną i trwałością obrazu. Proces ten ma szerokie możliwości kolorystyczne i tonalne, a do tego nośnik obrazu może stanowić powierzchnia wykonana z dowolnego materiału. Można gotowy obraz umieścić na podłożu papierowym, ale również z dużym powodzeniem nałożymy go na ceramikę, metal, drewno czy szkło tworząc diapozytyw pigmentowy. Walory, jakie posiada odbitka pigmentowa (pomimo wysokiej ceny, w latach swej świetności, przewyższającej ceną kopie platynowe), przyczyniły się do jej dużej popularności w Europie i USA w końcu XIX i na początku XX wieku. Dziś również docenia się jej walory, lecz niewielu chce podjąć trud rekonstrukcji. Nie przeraziło to M. Kastnera, który swoje pierwsze odbitki w technice carbo wykonał w 2009 roku. Wkrótce zajął się tzw. mokrą płytą, czyli techniką koloidową.

Mokra płyta kolodionowa jest jedną z najstarszych technik fotograficznych, pochodzi z 1851 roku. W tej metodzie preparuje się specjalny negatyw, z którego można już robić dowolną ilość odbitek. Negatyw przygotowuje się bezpośrednio przed wykonaniem zdjęcia i natychmiast wywołuje. Płytka szklana (negatyw) zostaje ręcznie pokryta kolodionem (roztworem nitrocelulozy, eteru i alkoholu), następnie uczulona azotanem srebra, naświetlona, kiedy jest jeszcze mokra (bo wysuszona traci czułość), natychmiast wywołana, a na koniec utrwalona w cyjanku potasu. Po wysuszeniu lakieruje się powierzchnię płytki szklanej mieszanką stabilizatora i oleju lawendowego. M. Kastner zaczął otrzymywać obrazy na mokrej płycie w 2010 r.

Fot. Maciej Kastner

Fotografia w podczerwieni znana jest M. Kastnerowi od początków poważnego zajmowania się na fotografią.

W 1800 r. William Herschel, współtwórca wynalazku fotografii metodą Talbota, umieścił termometr rtęciowy w widmie optycznym uzyskanym z pryzmatu, co pozwoliło mu zmierzyć ilość energii cieplnej przenoszonej przez poszczególne kolory światła. Termometr najbardziej rozgrzewał się, gdy znajdował się na nieoświetlonym polu poniżej czerwonego widma. Herschel doszedł do wniosku, iż istnieje niewidzialne dla oka promieniowanie – nazwał je: „podczerwone” – które transmituje ciepło w postaci niewidocznej fali świetlnej. Eksperyment genialnego fizyka i astronoma dowiódł, że każde ciało o temperaturze większej od zera bezwzględnego emituje promieniowanie cieplne. Już w temperaturze kilku kelwinów ciała emitują promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie dalekiej podczerwieni, ciała o temperaturze pokojowej emitują najwięcej promieniowania o długości fali rzędu 10 μm. Przedmioty cieplejsze emitują więcej promieniowania i o mniejszej długości, co pozwala na ich łatwe wykrycie. Doświadczenie przyczyniło się do wielu zastosowań praktycznych w medycynie, astronomii, kryminalistyce, technice, przemyśle i technice wojskowej. Fotografia w podczerwieni umożliwia uzyskanie obrazów, których w promieniach widzialnych nie można dostrzec. Najbardziej znanym zastosowaniem jest noktowizor, który pozwala widzieć w ciemności obiekty cieplejsze od otoczenia oraz światłowody. Podczerwień pozwala na wykonywanie zdjęć satelitarnych, zwłaszcza meteorologicznych i obserwacje odległych zakątków kosmosu, ale także na badanie historii obrazu malarskiego – dzięki niej widać wcześniejsze warstwy szkiców i przemalowań a nawet sterowanie zwrotnicami tramwajowymi. Początkowo używane były specjalnie uczulone materiały fotograficzne, umieszczane w typowych aparatach fotograficznych, później analogowe aparaty specjalistyczne z obiektywami skorygowanymi na podczerwień. Fotografowanie polegało na wykorzystaniu promieniowania podczerwonego zastanego w atmosferze lub oświetleniu fotografowanego obiektu specjalnymi promiennikami podczerwieni, np. reflektorami z filtrami przepuszczającymi promieniowanie podczerwone. Czasy naświetlania były bardzo długie, rzędu minut a nawet godzin, jak np. w astronomii. Pozwalało to na fotografowanie odległych obiektów w warunkach złej widoczności, na fotografowanie w nocy, w całkowitej ciemności, wykrywanie zarówno nocą, jak i dniem obiektów o różnej temperaturze od temperatury otoczenia, na wykrywanie na dokumentach celowo zatartych napisów, śladów krwi na wypranej nawet bieliźnie oraz przedmiotach.

Fot. Maciej Kastner

Nieco inne efekty dawało zastosowanie filtrów fotograficznych, zwłaszcza ciemnoczerwonego z użyciem negatywu panchromatycznego w aparacie analogowym. Cykl fotografii Wierzby – temat niemodny powstawał kilkanaście lat (sam artysta nie potrafi dokładnie określić jak długo). Tytuł wystawy jest nieco przewrotny, gdyż wierzby są stałą dominantą polskiego krajobrazu. To prawda, że kiedyś było ich znacznie więcej niż obecnie. Drewno wierzbowe obok torfu stanowiło podstawowy materiał opałowy; węgiel kamienny na wsi pojawił się dopiero na początku XX wieku. Wierzba w polskim krajobrazie miała bardzo praktyczne uzasadnienie; sadzono ją na miedzach i przy rowach melioracyjnych, zanim te zostały zaorane podczas tzw. modernizacji areałów pól uprawnych w 2 połowie XX wieku. „Strzyżono” je nie dla urody krajobrazu, ale wycinano szybko odrastające gałęzie na opał. Wierzba, jako symbol nostalgii za utraconymi najważniejszymi wartościami, często występowała w literaturze, rysunku i malarstwie od czasów romantyzmu i symbolizmu, nazwano ją wierzbą płaczącą, pod nią umieszczono najbardziej znany pomnik Fryderyka Chopina. Wierzby pojawiały się na zdjęciach polskiego krajobrazu tak często, jak niegdyś występowały. Znakomity artysta fotografik Edward Hartwig opublikował w 1989 r. album zatytułowany Wierzby, w którym znalazły się jego zdjęcia wykonane przy pomocy filtra ciemnoczerwonego na materiałach panchromatycznych. M. Kastner swoje zdjęcia wykonuje zarówno aparatem tradycyjnym z filmem uczulonym na podczerwień, jak również do tego celu wykorzystuje aparat cyfrowy, zakładając gęsty filtr czerwony, podobnie jak w aparacie tradycyjnym. Natomiast jego negatywy do gumy, oleju, jego fotografia w podczerwieni powstają na kliszach poligraficznych przy użyciu szerokiej gamy procesów obróbki cyfrowej fotografii.

Czy zatem wierzby są tematem niemodnym? Na tyle, na ile zajmowanie się szlachetnymi technikami srebrowymi przez M. Kastnera może okazać się niewspółczesne w okresie niczym nieuzasadnionego przekonania o potrzebie automatyzowania wszystkiego, także podstaw procesu twórczego. Pewnie dlatego nasze zdjęcia wykonane podczas wspólnego pleneru są tak bardzo do siebie podobne. Na tyle, na ile fotogramy tego autora mogą okazać się tylko przywoływaniem tkwiących w nas nostalgicznych obrazów przeszłości. Na szczęście żyjemy w epoce, która nie wymaga od nas wiary w jedynie słuszną propagandową wykładnię prawdy. Prof. Antoni Mikołajczyk w nieczęsto przywoływanej dziś książce Widzialne uczynić widzialnym, wydanej w Katowicach w roku 1998, napisał: Proces tworzenia jest dla artysty realizacją jego pozytywnej utopii, realizacją idei wolności. Wolność artysty jest najpełniejszą niezawisłością, artysta bowiem tworzy w oparciu o swój świat wewnętrzny, jest ona jego własnym, najsilniejszym przeżyciem. Jest coś bardzo niezdrowego w naszej tendencji upodobniania się, automatyzacji procesów fotograficznych posuniętej do tego stopnia, że czasem wydawać by się mogło, że w krajobrazie polskim porusza się jeden, jakże przez to samotny, anonimowy albo opuszczony fotograf. Jeśli tak się poczuje – to z własnej winy. Wtedy powinien się bać, że pozostanie doskonałym rzemieślnikiem, wiernym, ale miernym naśladowcą rzeczywistości – i tylko nim.

Stanisław Jasiński

Miasto na soli

Inowrocław, tytułowany stolicą Kujaw Zachodnich, jest, z około osiemdziesięciu tysiącami mieszkańców, jednym z największych miast w województwie kujawsko-pomorskim. Jako Novus Wladislaw został odnotowany 20 stycznia 1185 roku. Początków jego dziejów należy szukać znacznie wcześniej: tutaj jest sytuowane rzymskie emporium handlowe Askaukalis, zaznaczone na mapie Ptolemeusza w II wieku naszej ery; tędy wiódł szlak bursztynowy, bliski był szlak z zachodniej Europy nad Morze Czarne. O tysiąclecia wcześniejszemu osadnictwu sprzyjały tu urodzajne gleby i słone źródła.

Mówi się o mieście, że leży nad białym morzem, nad pokładami soli. Należałoby raczej powiedzieć, że leży nad barwną górą, gdyż wysady solne układają się w podziemne wzniesienie i kamienna sól jest różnorodna kolorystycznie, jest bajkowo wielobarwna.

Archeolodzy odkryli tu zajmującą blisko dwa hektary salinę z drugiego – czwartego wieku: studnie, z których czerpano solankę, zbiorniki, w których ją przechowywano i osuszano, rowy, którymi przepływała, tężnie (!), w których odparowywała woda, paleniska, nad którymi warzyła się sól. Tamte tężnie, sprzed kilkunastu stuleci, były w konstrukcji podobne do tych, które pod koniec dziewiętnastego wieku zbudowano w Ciechocinku i w latach 1994-2001 w inowrocławskich Solankach.

Bardzo ciekawa jest nowożytna historia miasta, które książę Kazimierz I, syn Konrada Mazowieckiego, lokował w 1237 lub 1238 roku na prawie magdeburskim. Położone na szlaku handlowym, bogate w sól miasto znakomicie się rozwijało. Tu w latach 1320-1321 toczył się proces z Krzyżakami o Pomorze Gdańskie. Stąd Władysław Jagiełło wydawał rozkazy wojskom po grunwaldzkiej bitwie. Kres rozwojowi miasta – do pierwszego rozbioru Polski stolicy województwa – przyniósł najazd krzyżacki w 1431 roku. 

Dzieje miasta przypominają: dwunastowieczny romański kościół Imienia Najświętszej Marii Panny, trzynastowieczny gotycki kościół św. Mikołaja, fragmenty murów obronnych, liczne wykopaliska archeologiczne.

Miasto znów zaczęło się rozwijać w ostatnich dekadach dziewiętnastego wieku. W roku 1873 zaczęto wydobywać sól, kilka lat później uruchomiono zakłady sodowe, działały manufaktura i huta szkła, cukrownia, fabryki maszyn rolniczych, młyny… Rozwijały się: rzemiosło, handel… Została tu otwarta stacja kolejowa. Rok 1875, w którym utworzono spółkę Solanki Inowrocławskie, początkuje lecznictwo uzdrowiskowe.

Z końca dziewiętnastego, początków dwudziestego wieku pochodzi wiele kamienic, wśród nich hotel Bast, kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie.

Znajdujące się w państwie niemieckim miasto otrzymało w 1904 roku nazwę Hohensalza. Do dawnej powróciło po odzyskaniu niepodległości podczas powstania wielkopolskiego. W okresie międzywojennym było ważnym ośrodkiem, także kulturalnym; tutaj ukazywał się m. in. Dziennik Kujawski.

W Inowrocławiu urodził się Jan Kasprowicz, Prymas Polski kard. Józef Glemp, stąd wywodzi się wiele osób zasłużonych dla sztuki i nauki; wiele wybitnych osobowości to wychowankowie inowrocławskiego Liceum im. Jana Kasprowicza.  

Po drugiej wojnie światowej Inowrocław był przede wszystkim ważnym ośrodkiem przemysłowym i uzdrowiskiem. Kojarzony był raczej z kopalniami soli, zakładami sodowymi, hutą szkła Irena, dworcem kolejowym, aniżeli z Parkiem Solankowym… Od kilkunastu lat jednak mówi się o Inowrocławiu jako mieście przypisanemu uzdrowisku, co roku goszczącemu grubo ponad dwadzieścia tysięcy kuracjuszów (oczywiście, jest to też ośrodek przemysłowy). Coraz intensywniejsze staje się w mieście – i zyskuje coraz większe znaczenie – życie kulturalne. Kształtują je: Kujawskie Centrum Kultury, Młodzieżowy Dom Kultury im. Janusza Korczaka, Biblioteka Publiczna im. Jana Kasprowicza, Muzeum im. Jana Kasprowicza, Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Juliusza Zarembskiego oraz inne szkoły, kluby, stowarzyszenia kulturalne. W Inowrocławiu mieszka i pracuje wielu artystów, wielu twórców tu przyjeżdża. Rozwojowi życia kulturalnego sprzyja dbałość władz i mieszkańców o urodę miejskiej przestrzeni, nie tylko Parku Solankowego, ale i ulic, placów… Śmiało można powiedzieć, że Inowrocław jest jednym z najświetniej rozwijających się ośrodków miejskich w regionie.  

Wystawa Solnictwa. Fragment ekspozycji
Fot. Stanisław Jasiński

Kulturalne centrum miasta jest położone w jego środku, niedaleko rynku, niemal przy głównej ulicy – Królowej Jadwigi. To kompleks: w jednym obiekcie Kujawskie Centrum Kultury – w nim Teatr Miejski, Stała Wystawa Solnictwa, Instytut Prymasa Józefa Glempa, Galeria Miejska i pracownie artystyczne – oraz Biblioteka i Szkoła Muzyczna. Niedaleko jest I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza, przecznicę dalej Młodzieżowy Dom Kultury. Te placówki z sobą współpracują.  

Kujawskie Centrum Kultury

Kujawskie Centrum Kultury w Inowrocławiu powstało 5 grudnia 2009 roku – wcześniej był to Inowrocławski Dom Kultury, utworzony w 1976 roku. Zmieniła się nie tylko nazwa instytucji. W ostatnich latach został przebudowany i gruntownie zmodernizowany budynek Centrum. Ta przebudowa była ściśle podporządkowana programowanej i planowanej działalności!

Zmodernizowany został Teatr Miejski, ze sceną (o wymiarach: szerokość 9,15 m, głębokość 5,20 m i wysokość blisko 10 m), na której mogą być prezentowane nawet rozbudowane inscenizacyjnie spektakle, z widownią z 324 fotelami stałymi w sali głównej i 48 na balkonie, z obszernym holem, 7 garderobami. Zmodernizowane zostało wyposażenie sali: nagłośnienie, oświetlenie i mechanika sceny. Odnowiona została elewacja budynku.

Teatr prowadzi impresariat, zapraszając zespoły z całej Polski, głównie z Warszawy. Prezentowane są różnorakie widowiska, również estradowe, odbywają się koncerty. Na scenie Teatru Miejskiego występują inowrocławskie teatry amatorskie (o życiu teatralnym miasta pisałem w Biuletynie nr 5/2011), zespoły taneczne, muzyczne, recytatorzy. Teatr jest miejscem wielu imprez, przeglądów, festiwali.

Zmodernizowana została pozostała część obiektu. Unowocześnione zostało wyposażenie placówki.

W połowie tego roku zostało otwarte – w gruntownie wyremontowanej zabytkowej kamienicy – Centrum Sztuki. Tutaj na parterze został odsłonięty fragment murów miejskich z XIV wieku i są eksponowane przedmioty z wykopalisk archeologicznych z miasta i okolic. Na piętrze jest sala służąca zespołom tanecznym, w innych pomieszczeniach są pracownie: muzyczna, plastyczna, filmowa.

Wystawa Solnictwa

Stała Wystawa Solnictwa, otwarta na początku tego roku, nawiązuje do nieistniejącej kopalni i związków miasta z solą. Jest to właściwie małe – znakomicie pomyślane i zorganizowane – muzeum. Odtworzone zostały kopalniane pomieszczenia: przodek, kaplica, szatnia… Przedstawiana jest – na tablicach, mapach – historia warzelnictwa i kopalnictwa. Poprzez rekonstrukcje został unaoczniony proces warzenia soli. Poprzez wagoniki, którymi sól była transportowana, narzędzia górnicze, kufle do piwa, medale, ubrania i stroje górnicze, rozliczne pamiątki są pokazywane górnicze tradycje Inowrocławia. Uwagę przyciąga część ekspozycji dotycząca Orkiestry Dętej Inowrocławskich Kopalń Soli. Z dolnych kondygnacji obiektu na górne można przemieścić się windą, taką samą, jaką zjeżdżali górnicy… Liczne są fotografie; można obejrzeć filmy z inowrocławskiej kopalni. Sala multimedialna umożliwia prowadzenie zajęć edukacyjnych. Oczywiście, pokazywana jest sól. Aczkolwiek trafiająca na nasze stoły jest biała, wydobywana z kopalnianych pokładów, jest barwna. Kolory są fascynujące. Mieszkający w Inowrocławiu artysta malarz Leonard Pyszkowski w latach osiemdziesiątych wraz z górnikiem i przewodnikiem po nieczynnej kopalni Tadeuszem Szczepańskim eksplorował wyrobiska i komory, fotografując niezwykłe miejsca. Album fotografii pokazujących podziemny świat zatytułował Barwy soli.

Wystawa Solnictwa. Fragment ekspozycji
Fot. Stanisław Jasiński

Tadeusz Szczepański wspominając wędrówki, pisał w albumie, że ściany wyrobisk górniczych ukazywały naturalne barwy różnokolorowych soli, a zarazem niepowtarzalne, pełne uroku piękno przyrody.

Podziwiać więc można było regularne kryształy bezbarwnego i niebieskiego halitu, sylwinu, jaskółcze ogony krystalicznego gipsu, a także biały i miodowy karnalit. Piękna dopełniała cała gama soli młodszych w odcieniach różu i czerwieni. Tu i ówdzie zadziwiała niezwykła precyzja rysunku o treściach wręcz ikonograficznych i wprowadzała nas w świat plastycznych pojęć i przeżyć. Człowiekowi przywykłemu do prostych architektonicznych konstrukcji wydawało się, że przebywa w świecie baśni. Zwiedzając kopalnię odczuwaliśmy podziw dla pracy górnika, a jednocześnie byliśmy zafascynowani niecodzienną monumentalnością podziemnych budowli.

Kopalnie ukazujące piękno soli zostały zastąpione kopalniami otworowymi. A powodem było zagrożenie, że miasto będzie się zapadało. Już w 1909 roku wskutek obsunięcia runęły domy i jedna ze ścian kościoła Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. W latach dziewięćdziesiątych kopalniane podziemia zostały zalane solanką.

Wystawa w Kujawskim Centrum Kultury umożliwia poznanie krain soli i drogi, jaką sól przebywa nim z głębin trafi na stół…

Instytut Prymasa Józefa Glempa

Instytut Prymasa Józefa Glempa rozpoczął działalność 18 grudnia 2009 roku. Kardynał Józef Glemp urodził się 18 grudnia 1929 roku w Inowrocławiu, tu w kościele Zwiastowania Najświętszej Marii Panny został ochrzczony, tu ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Jana Kasprowicza. Wielokroć do Inowrocławia powracał, w 1981 roku został Honorowym Obywatelem Miasta.

Instytut Prymasa Józefa Glempa. Fragment ekspozycji
Fot. Stanisław Jasiński

Celem działalności Instytutu – napisano w publikacji informującej o jego utworzeniu – jest promocja duchowej kultury Kujaw na tle życia i pamiątek Jego Eminencji Józefa kard. Glempa. Zadania Instytutu są realizowane poprzez działalność edukacyjną, w szczególności: organizację wystaw i prelekcji, prezentacje multimedialne oraz prowadzenie działalności badawczej i wydawniczej. (…)

Instytut mieści się w czterech salach tematycznych: tzw. sali kujawskiej, w której eksponowane są zdjęcia z różnych okresów życia Jego Eminencji, informacje o rodzinie Prymasa, szkolnych kolegach, a także znanych Polakach pochodzących z Kujaw, gabinetu Prymasa, sali bibliotecznej i sali audiowizualnej, przeznaczonej również do organizowania spotkań i konferencji. W Instytucie zostały zgromadzone cenne przedmioty m.in.: obrazy, rzeźby, pamiątkowe statuetki, medale, monety i figury świętych. Szczególną grupę eksponatów stanowią przedmioty związane z kultem religijnym, takie jak: różańce, pierścienie biskupie, krzyż biskupi z całunem (pektorał), a także pastorały i szaty liturgiczne prymasa Glempa.

Wystawy sztuki

W sali Galerii Miejskiej są eksponowane dzieła artystów z całej Polski. Prezentowane są prace z różnych dziedzin sztuki, zatem Galeria umożliwia poznawanie współczesnej plastyki w jej najróżniejszych przejawach. Danuta Nawrocka, kurator Galerii, stara się, by były to prace na najwyższym poziomie artystycznym. Szczególnie ważne wydają się coroczne prezentacje Plastyki Inowrocławskiej, a także wystawy, w których może wziąć udział każdy inowrocławski twórca. Pokazywana jest inowrocławska fotografia prasowa. W ubiegłym roku była prezentowana wystawa Made in Inowrocław – piękno sztuki użytkowej.

Niezmiernie ciekawe są ekspozycje dokonań artystów związanych z miastem, już w nim nie mieszkających. Tak na przykład przed kilku laty zainteresowanie wzbudzała wystawa, pracującego na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Zbigniewa Sałaja. Pośród eksponowanych wówczas prac zauroczyły mnie instalacje, w których artysta nawiązywał do swoich kujawskich korzeni, do dzieciństwa i młodości na kujawskiej wsi. 

Danuta Nawrocka jest też kuratorem Galerii w Ratuszu: miejscem cyklicznych kameralnych ekspozycji jest sala posiedzeń Rady Miejskiej. Te wystawy może oglądać każdy, kto przychodzi do inowrocławskiego Urzędu Miejskiego.

Przestrzenią ekspozycyjną jest także hol teatralny.

Zajęcia artystyczne

W Kujawskim Centrum Kultury odbywają się zajęcia w kołach i sekcjach zainteresowań.

W sekcji muzycznej, którą obecnie prowadzi Małgorzata Niezborała, młodzi wokaliści uczą się emisji głosu, doskonalą umiejętności, które umożliwiają im – w zespole Paka – występy zarówno podczas imprez miejskich, również plenerowych, jak i na estradach województwa, a także udział w ogólnopolskich przeglądach i festiwalach.

W sekcji wokalnej działa pod kierunkiem Urszuli Malczak-Jankowskiej chór kameralny Canto (wcześniej był to zespół wokalny Violinki), w którym śpiewają dziewczęta w wieku od 10 do 13 lat. Wykonują muzykę rozrywkową, znane utwory muzyki klasycznej. Śpiewając, tańczą; do każdego utworu przygotowują inny układ choreograficzny. I Canto uczestniczy w życiu muzycznym miasta.

Blisko czterdziestu uczestników zajęć sekcji tanecznej pod kierunkiem Eleny Kwiatkowskiej doskonali umiejętności w popularnych stylach tańca nowoczesnego (m.in. funky, disco, hip-hop). Młodzi tancerze – w grupach, duetach, solo – zdobywają nagrody na ogólnopolskich i międzynarodowych turniejach i festiwalach tańca.

Grupa gimnazjalistek tworzy zespół Idenki; pod kierunkiem Genowefy Graczyk poznają tańce regionalne, nowoczesne. Przygotowywane układy choreograficzne komponują w widowiska estradowe.

W Kujawskim Centrum Kultury pracuje pod kierunkiem Elżbiety Piniewskiej Inowrocławski Teatr Otwarty – laureat wielu festiwalowych nagród. Zespół aktorski to licealiści, głównie uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kasprowicza. Co ważne: miejscem ich pracy artystycznej jest scena Teatru Miejskiego.

W zajęciach sekcji plastycznej pod kierunkiem Marii Kaczmarek biorą udział dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Nie tylko rozwijają zdolności i poznają różne techniki plastyczne, ale i przygotowują wystrój sal na uroczystości świąteczne. Swoje rysunki i obrazy prezentują w gablotach w Centrum. Zajmują się również formami przestrzennymi.

W sekcji modelarskiej młodzi ludzie pod kierunkiem Henryka Kucharskiego zajmują się modelarstwem lotniczym; budują modele samolotów, latawce, balony, modele halowe. Ich zajęcia odbywają się na terenie Aeroklubu Kujawskiego.

Kujawskie Centrum Kultury gości w swych salach znane inowrocławskie zespoły muzyczne: Quidam, Menski, ITD, DeLuzers, Sami Swoi, Szum Tła. Placówka udostępnia pomieszczenia również organizacjom pozarządowym, m.in. Towarzystwu Miłośników Inowrocławia, Kujawskiemu Stowarzyszeniu Twórców Kultury, Polskiemu Towarzystwu Historycznemu, Polskiemu Towarzystwu Turystyczno-Krajoznawczemu. Jest także miejscem spotkań Młodzieżowej Rady Miejskiej i Młodzieżowej Alternatywy.

W Centrum są organizowane warsztaty artystyczne, spotkania.

Co miesiąc odbywają się spotkania z cyklu Porozmawiajmy o… Każde ma inny temat, podczas każdego pracownicy Biblioteki Miejskiej im. Jana Kasprowicza prezentują nowości wydawnicze. Niektóre spotkania mają charakter zdarzeń artystycznych – towarzyszą im recitale, prezentacje plastyczne.

Instytut Prymasa Józefa Glempa. Fragment ekspozycji
Fot. Stanisław Jasiński

Imprezy

Ogromnym obszarem działań Kujawskiego Centrum Kultury jest organizowanie imprez kulturalnych: w Teatrze Miejskim, w Sali Koncertowej im. Ireny Dubiskiej, w muszli koncertowej Parku Solankowego, w Teatrze Letnim, w scenerii tężni solankowej, a także na stadionie miejskim. W roku tych imprez – w większości cyklicznych – jest kilkadziesiąt!

Są pośród nich festiwale muzyczne: Przegląd Artystyczny Chórów Województwa Kujawsko-Pomorskiego Wiosna w Solankach (przemarsz chórów ulicami miasta, koncerty w Parku Solankowym), Ogólnopolski Festiwal Młodzieżowych Orkiestr Dętych (koncerty konkursowe, koncerty nocne w scenerii tężni, koncert galowy w muszli koncertowej w Solankach), Ino-Rock Festival Open Air, Dziecięcy Festiwal Piosenki Pokażemy, co umiemy. Charakter wydarzeń muzycznych mają: Inowrocławska Noc Solankowa (w ubiegłym roku wystąpili: Grzegorz Turnau z zespołem, Dorota Miśkiewicz, Natalia Kukulska, Jacek Wójcicki, Zbigniew Zamachowski, Wojciech Malajkat oraz Inowrocławska Orkiestra Dęta Pro Arte pod dyrekcją Michała Nestorowicza; podczas koncertu była promowana płyta Grzegorza Turnaua Ino, na której znalazły się piosenki ze Suity Inowrocławskiej, komponowanej przede wszystkim przez Grzegorza Turnaua), Inowrocławska Gala Operowo-Operetkowa (w ubiegłym roku w programie były trzy koncerty: Wiedeńska krew, czyli Johann Strauss, Życie kabaretem jest, Usta milczą, dusza śpiewa). Organizowane jest Inowrocławskie Lato Muzyczne (koncerty w muszli koncertowej w Solankach w każdą niedzielę i w każdy dzień świąteczny, od maja do września; najczęściej koncertuje Inowrocławska Orkiestra Promenadowa pod dyrekcją Marka Czekały). Organizowane są koncerty chóru Canto, koncerty oraz pokazy podczas Dni Inowrocławia, imprez choinkowych, Sylwester pod gwiazdami. 

Wśród imprez tanecznych są: Otwarty Puchar Polski w Tańcu Nowoczesnym oraz Tańcu Hip-Hop, Ogólnopolski Festiwal Tańca dla Osób Niesłyszących i Niedosłyszących, Mistrzostwa Polski Zawodowców PZST Freestyle.

Kujawskie Centrum Kultury organizuje Jarmark Kujawski w Solankach (kiermasz rękodzieła artystycznego, występy zespołów muzycznych i tanecznych, również folklorystycznych) i Festyn Jadwiżański podczas Dni Inowrocławia (imprezy nawiązujące do średniowiecza).

Na Inowrocławskie Spotkania Artystyczne składają się: Biesiada Poetycka – Turniej Jednego Wiersza, Turniej Poezji Śpiewanej, Autorskie Prezentacje Poetyckie oraz Plastikon – konkurs plastyczny dla młodzieży.

Podczas Imienin Inowrocławia Centrum organizuje m. in. wystawę fotografii prasowej Od Imienin do Imienin.

Centrum organizuje eliminacje Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego, Turnieju Recytatorskiego O Pióro Jana Brzechwy, Konkursu Recytatorskiego Strofka, Konkurs Recytatorski Poezji i Prozy im. Franciszka Becińskiego (co dwa lata finał Konkursu).

Centrum jest organizatorem – wespół z Młodzieżowym Domem Kultury i I LO im. Jana Kasprowicza – Festiwalu Małych Form Teatralnych Arlekinada.

Placówka jest współorganizatorem m.in. obchodów rocznicy Powstania Wielkopolskiego, Inowrocławskiego Dnia Tańca, Przeglądu Amatorskich Filmów Krótkometrażowych Filmator, Święta muzyki, Kujawskiego Festiwalu Pieśni Ludowej, wielu koncertów, prezentacji i uroczystości.

Lista przedsięwzięć, które urzeczywistnia i działań, w których jako współorganizator uczestniczy Kujawskie Centrum Kultury jest znacznie obszerniejsza. Zdumiewa ich rozmach! Oczywista jest rzetelność, z jaką pracownicy Centrum, którym od 2003 roku kieruje Grażyna Ozorowska, realizują tak bogaty i zróżnicowany plan działalności. Ma się wrażenie, że starają się, by każde przedsięwzięcie okazało się wydarzeniem szczególnym.

We wrześniu zapraszamy uczestników zajęć do nowego Centrum Sztuki – mówi dyrektor Grażyna Ozorowska. – Zyskaliśmy możliwość rozszerzenia naszych propozycji. Zamierzamy powołać nowe sekcje, myślimy przede wszystkim o sekcji baletowej. Oczywiście, chciałabym, by grono pracowników naszej placówki  było liczniejsze. Muszę tu podkreślić, że w naszej działalności ważna jest współpraca z innymi instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi, wśród nich Towarzystwem Muzycznym Pro Arte, Towarzystwem Miłośników Inowrocławia, Polskim Towarzystwem Historycznym, Kujawskim Stowarzyszeniem Twórców Kultury, a także Młodzieżową Radą Kultury. Młodzi radni, uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, są inicjatorami wielu przedsięwzięć, z których najważniejsze są coroczne wrześniowe, trwające dwa dni, Targi Młodych. To prezentacje działań placówek kultury, klubów, koncerty muzyczne, spotkania.

Moim wielkim marzeniem – dodaje dyrektor Ozorowska – jest zorganizowanie wielkiego koncertu gwiazdy światowej sławy. Taki koncert zostałby przyjęty z ogromnym zainteresowaniem nie tylko przez inowrocławian, byłby wydarzeniem, które przyczyniłoby się do promocji naszego miasta w kraju.

Kultura i klimat uzdrowiska

Wykonane w ostatnich latach w Kujawskim Centrum Kultury prace budowlane i remontowo-modernizacyjne zmieniły stan materialny placówki: wcześniej posiadane przestrzenie zostały odnowione, nowe zostały przystosowane do celów, którym służą, zmodernizowane zostało wyposażenie placówki. Jej działalność jest znacznie szersza, aniżeli jeszcze przed dwoma czy trzema laty. Centrum doskonale wkomponowuje się w proces zmian w naszej rzeczywistości. I jest to zapewne stadium, nie koniec rozwoju. Centrum zyskało bowiem nowe możliwości dla działań – nawiązujących zarówno do tradycji i historii miasta, jak i jego charakteru.

Działania Centrum współtworzą nastrój Inowrocławia, ośrodka coraz nowocześniejszego, coraz ciekawszego, barwniejszego, przyjaznego tym, którzy tu mieszkają i tym, którzy tu przyjeżdżają. Jest naturalne, że życie kulturalne wpływa na atrakcyjność miasta-uzdrowiska o bogatej historii, położonego na Kujawach – w jednej z najpiękniejszych krain Polski. 

Jerzy Rochowiak

XIV Ogólnopolski Festiwal Orkiestr Dętych w Chełmnie

W Chełmnie w dniach 11-12 czerwca odbywał się XIV Ogólnopolski Festiwal Amatorskich Orkiestr Dętych Czeskie granie. Udział wzięły w nim dwie orkiestry z Czech: Orkiestra Dęta Szkoły Muzycznej w Letovicach, którą kieruje Peter Krivinka i Orkiestra Dęta z Steti, którą kieruje Jiři Lhotsky oraz siedem orkiestr z Polski: Orkiestra Dęta Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu pod dyrekcją Jerzego Derkowskiego, Młodzieżowa Orkiestra Dęta Helikon z Kwidzyna pod dyrekcją Eugeniusza Kizińskiego, Orkiestra Dęta Ochotniczej Straży Pożarnej w Osięcinach, Orkiestra Dęta Szkoły Muzycznej w Letovicach, Orkiestra Dęta Lasów Państwowych i Powiatu Tucholskiego przy Zespole Szkół Leśnych w Tucholi pod dyrekcją Mirosława Pałczyńskiego oraz Orkiestra Dęta Chełmińskiego Domu Kultury pod dyrekcją Józefa Licy.

Wakacyjne warsztaty plastyczne we Włocławku

W Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Z. Arentowicza we Włocławku w okresie wakacyjnym odbywały się warsztaty Sztuka uzależnia, w programie: warsztaty z rysunku, które prowadził Łukasz Masztalerski, warsztaty z malarstwa, które prowadził Andrzej Fronczak, warsztaty z wyrobu biżuterii, które prowadziła Ewa Pasternak. Uczestnicy zajęć spotykali się z psychologiem, który udzielał porad dotyczących zagrożeń uzależnieniami.

E Collage w Bydgoszczy

W Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki 20 czerwca została otwarta wystawa plakatów i pocztówek stworzonych przez dzieci podczas warsztatów E Collage w Białych Błotach.

 Collage łączy to co można połączyć i to czego nie można – powiedział Mikołaj Górski, grafik i  plastyk na spotkaniu inauguracyjnym w Białobłockim Ośrodku Kultury. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie na Barce oraz Białobłocki Ośrodek Kultury – pisze jego pomysłodawczyni i koordynator Monika Klawiter – rozpoczął się prezentacją wizualną. Pierwsze spotkanie z cyklu projektu E Collage poświęcone zostało sztuce pocztówki i plakatu. 

Naszym głównym założeniem jest powrót do  bardziej pierwotnej formy komunikacji – wysyłania pocztówek. Stąd pełnią one funkcję użytkowej sztuki alternatywnej w dziedzinie kultury –  wyjaśnia Górski.

Język Przestrzeni. Topografia tekstu. Granice przestrzeni. Nazwy miejsc. Inną metodą posługuje się przecież pocztówka, a inną plakat. My łączymy te dwie różne idee, aby uzyskać niepowtarzalny  efekt, tłumaczy Górski, i dodaje: na XIX-wiecznych pocztówkach przeważają  głównie motywy architektoniczne, panoramy miast i miejsc. Chcieliśmy podzielić się po prostu widokami i wrażeniami – wyjaśnia. –  Tutaj natomiast skupimy się na słowach – hasłach literackich, a na końcu wykonaniu plastycznym.  Litery przenikają  obraz. Obraz przenika litery.  

Opr. J.R.

Do Galerii Małej w Zespole Placówek Oświatowych Bursa w Grudziądzu na otwarcie wystawy artystów Fundacji Piękniejszego Świata Przestrzeń Skłudzewa 2 czerwca.

Do Kujawskiego Centrum Kultury w Inowrocławiu

• na koncert Harmonia głosów i serc z udziałem chóru Liedertafel z Niemiec oraz zespołu Srebrny Głos i Chóru Mieszanego Halka z Inowrocławia 2 czerwca,
• na XXXIX Ogólnopolski Festiwal Młodzieżowych Orkiestr Dętych Inowrocław 2011 w dniach 3-5 czerwca,
• na koncert galowy Toots Thielemans Quartet w Parku Solankowym 6 czerwca,
• otwarcie wystawy Inowrocławska Plastyka 2011 w dniu 10 czerwca,
• koncert symfoniczny Uczniowie miastu w wykonaniu Inowrocławskiej Orkiestry Symfonicznej Pro Arte 12 czerwca,
• spotkanie z cyklu Porozmawiajmy o…: prezentację nowości wydawniczych oraz wykład Elżbiety Nowosielskiej Poetycki dialog z poezją księdza Jana Twardowskiego 16 czerwca,
• koncert Chóru Kameralnego Canto 18 czerwca,
• Czwartkowe wieczory z muzyką kameralną Solanki. Lato 2011 w dniach 30 czerwca – 4 sierpnia,

Do Parafii pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Grucznie na IX Regionalną Biesiadę wspomnień 4 czerwca.

Do Zespołu Szkół w Gostycynie na Wojewódzkie Spotkanie Teatrów Obrzędu Ludowego 4 czerwca.

Do Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

• na otwarcie wystawy Świętość i codzienność w twórczości Krystiana Brzozowskiego, Jana Durkiewicza i Edwarda Kozłowskiego 8 czerwca,
• na otwarcie wystawy U Maryi stóp. Sanktuaria Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej 22 czerwca,
• festyn folklorystyczny z cyklu Z życia dawnej wsi – W poszukiwaniu kwiatu paproci 26 czerwca.

Do Hotelu Ratuszowego w Bydgoszczy na Spotkania z historią – wieczór jubileuszowy Hotelu Ratuszowego 9 czerwca.

Do Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy

• na otwarcie wystawy prac dyplomowych kierunku wzornictwo Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy 10 czerwca,
• na otwarcie wystawy Dziecięca Wyspa Sztuki 14 czerwca.

Do Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu na otwarcie wystawy Marzeny Nowak to 10 czerwca.

Do Galerii Muz w Toruniu

• na wernisaż wystawy malarstwa Wojciecha Kozioła 10 czerwca,
• na wernisaż prac Wiesława Smużnego Dyplom i… dalsze matryce 24 czerwca.

Do Muzeum Etnograficznego w Toruniu na otwarcie wystawy Znad Niemna, Wilii i Niewiaży. Pamiątki Kresowian 10 czerwca.

Do Muzeum w Grudziądzu

• na otwarcie wystawy Józef Piłsudski. W 90. Rocznicę pobytu Marszałka w Grudziądzu 10 czerwca,
• spotkanie z Czesławem Szachnitowskim, Honorowym Obywatelem Grudziądza, pasjonatem lotnictwa i modelarzem 15 czerwca,
• na otwarcie wystawy Zbigniew Smoliński. Malarstwo – rysunek – grafika – collage 17 czerwca,

Na stadion sportowy Sadownik w Zbrachlinie gmina Waganiec na XII Konkurs Orkiestr Amatorskich Województwa Kujawsko-Pomorskiego O Puchar Marszałka Województwa 12 czerwca.

Na Rynek w Chełmnie na uroczyste zakończenie XIV Ogólnopolskiego Festiwalu Amatorskich Orkiestr Dętych Czeskie Granie 12 czerwca.

Do Pałacu Lubostroń:

• na Koncert Nadzwyczajny – recital fortepianowy uczennic Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych im. Artura Rubinsteina w Bydgoszczy 12 czerwca,
• na Galę Poezji Ekologicznej 24 czerwca,
• na VII Festyn Noc Świętojańska nad Notecią 24 czerwca,
• na XVII Konkurs Pojazdów Konnych 26 czerwca.

Do Muzeum Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie na uroczyste zakończenie VII edycji Wojewódzkiego Konkursu Historycznego Budynki użyteczności publicznej 15 czerwca.

Do Czarnego Spichrza we Włocławku na promocję tomiku poetyckiego Mikołaja Konczalskiego Preludium Włocławskie 15 czerwca.

Do Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu na wystawę Święto Galerii, prezentującej prace wykonane w pracowniach dydaktycznych Galerii w roku szkolnym 2010/2011, czynną od 16 czerwca.

Do Domu Plastyka ZPAP w Toruniu na otwarcie wystawy collage Ireneusza Kopacza Kolekcja nastrojów 17 czerwca.

Do Muzeum Okręgowego w Toruniu

• na otwarcie wystawy Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. Skarby Fundacji Książąt Czartoryskich 17 czerwca,
• otwarcie wystawy Bonsai 1 lipca.

Do Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu na otwarcie wystawy Jolenty Dorszewskiej Pötting Tu i tam. 40 lecie pracy artystycznej 17 czerwca.

Do Chełmżyńskiego Ośrodka Kultury w Chełmży na finał X Kujawsko-Pomorskiego Młodzieżowego Przeglądu Piosenki 18 czerwca.

Do Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zdzisława Arentowicza we Włocławku na spotkanie z cyklu Mała Ojczyzna – z ks. Krzysztofem Kamińskim, autorem najnowszego przewodnika po włocławskiej Bazylice Katedralnej oraz otwarcie wystawy Katedra 20 czerwca.

Do Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej WOKiS Stara Ochronka w Bydgoszczy na otwarcie wystawy Ecollage literacko-plastyczny. Intrygująca sztuka pocztówki 20 czerwca.

Na wystawę Grupy Artystycznej Otwarte

• Mała forma rzeźbiarska w sali wystawowej Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu 24 czerwca,
• Rzeźba, Grafika i Malarstwo w Wyższej Szkole Filologii Hebrajskiej w Toruniu 28 czerwca,
• Rzeźba – Teatr Baj Pomorski 3 lipca.

Na Rynek Staromiejski w Toruniu na koncert inauguracyjny XV Międzynarodowego Festiwalu Europa – Toruń. Muzyka i Architektura w wykonaniu Toruńskiej Orkiestry Symfonicznej 25 czerwca.

Do Miejskiego Domu Kultury w Barcinie na sympozjum poświecone pamięci Jakuba Wojciechowskiego połączone w uroczystym wręczeniem medali jego imienia 25 czerwca.

Do Galerii Wozownia w Toruniu

• na wernisaż wystawy Andrzeja Jerzego Lecha Cytaty z jednej rzeczywistości, fotografie z lat 1979-2010 w dniu 1 lipca,
• wernisaż wystawy Julii Curyło Odpusty i cudowne widzenia 1 lipca.

Do Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury im. Klary Prillowej w Kcyni

• na Platynowe Gody Zespołu Regionalnego Pałuki 30 czerwca,
• obchody Dni Kcyni 2 lipca.

Do Muzeum Podróżników im. Tony`ego Halika w Toruniu na otwarcie wystawy Arkady Fiedler Madagaskar 1937-1938 w dniu 8 lipca.

Opr. S. J.

Konfrontacje Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu w dziedzinie teatru:
 

nadsyłanie zgłoszeń do 10 października,
przegląd konkursowy 3-4 grudnia.

Warsztaty

Warsztaty filmowo-telewizyjne News telewizyjny i reportaż;
część pierwsza 10-11 września;
część druga 15-16 października

Warsztaty Pedagogika zabawy w pracy z dziećmi i młodzieżą; 7-9 października

Warsztaty dla ludzi śpiewających i pracujących głosem Magia głosu – mówić bez zmęczenia – twój dźwiękowy wizerunek; 8-9 października

Warsztaty Magia cyrku; 15-16 października

Warsztaty teatralno-muzyczne; 22-23 października

Teatr Plus. Cykl pięciu warsztatów drama- i teatroterapeutycznych oraz arteterapeutycznych

marzec – październik

Projekt dofinansowywany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Edukacja Kulturalna.

Kurs Pedagogiki Cyrku Dziecięcego

luty – wrzesień

Wystawy

W Galerii Spotkań w siedzibie Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu 9 września zostanie otwarta wystawa indywidualna fotografii Macieja Kastnera Wierzby – temat niemodny.

w siedzibie Fundacji Tumult – w sali kościoła poewangelickiego na Rynku Nowomiejskim 30 września zostanie otwarta wystawa Kujawy i Pałuki.

Internetowe Kalendarium Kulturalne

Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu przyjmuje zgłoszenia imprez kulturalnych organizowanych w województwie kujawsko-pomorskim. Są one zamieszczane w Internetowym Kalendarium Kultury.

Imprezy lub ich aktualizacje należy zgłaszać za pomocą formularza „<zgłoś imprezę>” w portalu www.ikk.art.pl. Można je przesyłać pocztą elektroniczną: woak@woak.torun.pl.

Internetowe Kalendarium Kultury jest dostępne w portalu www.ikk.art.pl oraz na stronie internetowej Ośrodka – www.woak.torun.pl.

Portfolio Plastyki Amatorskiej w Województwie Kujawsko-Pomorskim

Celem projektu jest zgromadzenie, opracowanie i opublikowanie na stronie internetowej Ośrodka oraz zaprezentowanie w kiosku elektronicznym (infokiosku) w Galerii Spotkań w siedzibie Ośrodka informacji o twórczości plastyków amatorów mieszkających i tworzących na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego.

W ramach projektu zostaną opracowane indywidualne portfolia poszczególnych artystów, czyli artystyczne biogramy twórców: nota biograficzna (imię, nazwisko, data urodzenia, określenie dziedziny uprawianej twórczości, wykształcenie, wykonywany zawód, biografia artystyczna – początki uprawiania sztuki, dokonania, wystawy indywidualne i zbiorowe, nagrody w konkursach, przynależność do grup artystycznych, opis prac, wypowiedź artysty o własnej twórczości, wykaz recenzji i innych publikacji o przedstawianej twórczości), prezentacja wybranych tekstów publikowanych w prasie i katalogach, zdjęcie artysty, wybrane reprodukcje obrazów, fotografie rzeźb (do dziesięciu reprodukcji lub zdjęć), możliwość kontaktu (zależnie od uznania artysty: adres, telefon, e-mail, adresy internetowe, linki).

Opracowane indywidualne portfolia zostaną umieszczone na stronie internetowej Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu, a następnie w kiosku elektronicznym.

Zgromadzone informacje będą sukcesywnie aktualizowane i uzupełniane.

Na potrzeby projektu przyjmuje się, że plastyk amator to osoba dorosła, uprawiająca twórczość artystyczną w dziedzinie plastyki, nie będąca absolwentem uczelni i szkoły artystycznej o profilu plastycznym, nie należąca do związków i stowarzyszeń zrzeszających plastyków profesjonalistów, prezentująca swoje prace na wystawach indywidualnych i zbiorowych – i sama siebie uznająca za plastyka amatora. Decyzję o prezentacji w Portfolio – a więc przynależności do grona twórców amatorów – podejmuje sam artysta.

Artyści amatorzy chcący, by ich twórczość była prezentowana w Portfolio wypełniają ankiety opracowane przez realizatora projektu i przesyłają, wraz z oświadczeniami o zapoznaniu się z regulaminem Portfolio, a także materiałami ilustracyjnymi (nadesłane materiały – zdjęcia, nagrania dźwiękowe i filmowe – będące własnością artysty i do których posiada prawa autorskie będą zamieszczane w Portfolio nieodpłatnie), na adres Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu. Opracowywania i redakcji nadesłanych informacji dokonuje realizator projektu; na prośbę autora zredagowane materiały mogą być przez niego autoryzowane.

Regulamin Portfolio Plastyki Amatorskiej w Województwie Kujawsko-Pomorskim, ankieta, tekst oświadczenia są dostępne na stronie internetowej Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu.

Szczegółowych informacji udziela
Kamil Hoffmann
e-mail: kamil.hoffmann@woak.torun.pl