Pośród celów działalności instytucji kultury, formułowanych w ich statutach, dość częste jest rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb kulturalnych (społeczności czy społeczeństwa – uczestników bądź odbiorców działań). Zakłada się, że te potrzeby są ważne i że powinny warunkować to, co w placówce kulturalnej się dzieje. Spoglądając na działania tych placówek, należy wysnuć oczywisty wniosek, że w różnych środowiskach te potrzeby są różne. Są mniej lub bardzie rozbudzone? Czy może – ukształtowane? Naturalnie, różne są też uwarunkowania wynikające z zasobów kadrowych placówek (wykształcenia, zainteresowań, inwencji pracowników), finansowych, budynku, w którym jest prowadzona działalność, jego wyposażenia, otoczenia… A także utrwalone nawyki… Schematy?

Wiele razy powtarzałem, że najistotniejsze jest kto prowadzi działalność kulturalną. Być może bowiem „rozpoznawane” są nie tyle potrzeby tych, do których kierowana jest oferta kulturalna, co możliwości i chęci organizatorów działalności kulturalnej.

Jeśli wskazujemy wyjątkowe zjawiska kulturalne, to okazuje się, że na „potrzeby” – ich rozbudzanie i zaspokajanie – miały wpływ wybitne twórcze osobowości. Na przykład czy byłby możliwy Teatr Wiejski w Skrzypkowie bez Julii Procherowej? Czy w Osieku nad Wisłą twórczość ludowych artystów rozwijałaby się pod koniec dwudziestego wieku z ogromną intensywnością bez inspirującego wpływu Michała Kokota? Czy w Gzinie powstawałyby cudowne ceramiki, gdyby nie Mariola Brucka? To zjawiska znane i trwałe, ale przecież jest wiele nie tak słynnych i nie tak trwałych. Niezwykły był nawiązujący do folkloru zespół teatralny w Brześciu Kujawskim. Rozpoczął twórcze życie, gdy przybyła tam Jadwiga Kurant i zakończył, gdy odeszła. A zatem ważne, naprawdę ważne działania kulturalne są dziełem twórczych osobowości, ludzi, którzy potrafią skupić wokół siebie innych i zachęcić do pracy dającej radość.

Pośród celów działalności instytucji kultury rzadko znajduje się podnoszenie jakości życia, a przynajmniej kształtowanie poczucia jakości życia. A przecież wspomniane tu zjawiska kulturalne w tzw. środowiskach lokalnych wpływały na jakość życia: i podejmujących pracę artystyczną, i innych mieszkańców wskazanych tu miejscowości. Może warto zadać sobie pytanie o wpływ działań placówki kultury na poczucie jakości życia tych, do których są – czy powinny lub też mogą być – kierowane. Odpowiedź jest jakimś probierzem znaczenia działalności kulturalnej. Rzecz jasna, tą działalnością nie jest – jeszcze – miłe spędzanie czasu przy kawie, ciastkach, na pogawędkach i grach towarzyskich. Coś jednak musi być początkiem…

Jerzy Rochowiak

Ogólnopolski Festiwal Małych Form Teatralnych Arlekinada odbywał się w dniach 25-26 marca, kiedy na całym świecie świętowano Międzynarodowy Dzień Teatru. Festiwal, w tym roku zorganizowany po raz dziewiąty, nie tylko dlatego jest inowrocławskim teatralnym świętem: jest imprezą ważną w mieście i dla miasta, wzbudzającą spore zainteresowanie, zwłaszcza młodzieży, z zaciekawieniem oglądającej konkursowe przedstawienia.

Inowrocław ma piękny Teatr Miejski, bez stałego zawodowego zespołu teatralnego, działający na zasadach sceny impresaryjnej. Pracują w mieście teatry amatorskie, wśród nich Inowrocławski Teatr Otwarty w Kujawskim Centrum Kultury, Teatry Akcja i Re-Akcja w Młodzieżowym Domu Kultury im. Janusza Korczaka, grupa teatralna mojra w III Liceum Ogólnokształcącym, Teatr Azyl w II Liceum Ogólnokształcącym, Teatr Aktywnej Młodzieży w Gimnazjum nr 3, Teatr Próba w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Jana Pawła II. Pracują też dwa teatry nauczycielskie: Nauczycielski Teatr Poezji w Zespole Szkół nr 1 oraz Mamyoskara w Zespole Szkół im. Marka Kotańskiego. Odbywa się sporo imprez teatralnych. Organizowane są widowiska pasyjne. Zatem życie teatralne Inowrocławia jest bogate. Istotna jest w nim Arlekinada, będąca spotkaniem zespołów teatralnych małych form ze szkół ponadgimnazjalnych i placówek oświatowo-wychowawczych z całego kraju. Z zasady nie uczestniczą w nim teatry placówek organizujących Festiwal: Kujawskiego Centrum Kultury, Młodzieżowego Domu Kultury im. Janusza Korczaka oraz I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. Trzeba dodać, że w gronie organizatorów jest Powiat Inowrocławski i Miasto Inowrocław oraz że tegoroczna Arlekinada odbywała się pod honorowym patronatem Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Dodać trzeba również, że inicjatorką, szefem artystycznym i koordynatorem Festiwalu jest Elżbieta Piniewska.

Arlekinada jest ważnym festiwalem dla uczestniczących w nim zespołów – już zaproszenie do udziału w nim (kwalifikacja odbywa się na podstawie nagrań spektakli) jest uznawane za wyróżnienie. Rangę nadają konkursowi wysokie (i liczne) nagrody, sprawna organizacja oraz nastrój spotkania. Zespoły przyjeżdżające do Inowrocławia poddają się surowej ocenie jurorów, którzy każdą prezentację rzetelnie omawiają z reżyserami. Ba, nagrody przyznają młodzieżowe grona jurorskie, co jest szczególnie istotne dla młodych aktorów.

W tegorocznym IX Ogólnopolskim Festiwalu Małych Form Teatralnych Arlekinada uczestniczyło siedem zespołów teatralnych: z Białegostoku, Bydgoszczy, Głubczyc, Gryfina, Inowrocławia, Lipna i Torunia. Spektakle – w różnych konwencjach, podejmujące różnoraką problematykę i tematykę – pokazywały rozległość zainteresowań teatralnej młodzieży i jej artystycznych opiekunów.

Teatr Kumonoque z Zespołu Szkół Handlowo-Ekonomicznych w Białymstoku zaprezentował Gyoma według bajki Leszka Kołakowskiego Jak Gyom został starszym panem  w reżyserii Pawła Gorszewskiego. Bajka, niemal bez skrótów, została tyleż opowiedziana, co pokazana przy wykorzystaniu dużych płaskich figur, których kształt został wywiedziony z estetyki francuskiego surrealizmu. Biało-niebiesko-czerwono-żółte były i dekoracjami, i animowanymi postaciami. Wraz z aktorami w czarnych trykotach komponowały sceniczną przestrzeń, w której grał zespół, co oznacza tu, że w spektaklu zadania aktorskie zostały rozdzielone tak, iż i postacie, i sytuacje sceniczne były kreowane wspólnie, że dla przedstawienia historii Gyoma ważny był ruch sceniczny, podporządkowany muzyce skomponowanej na potrzeby spektaklu. Konsekwencją zespołowości była spójność przedstawienia, pociągającego tyleż teatralną urodą, co i urokiem mądrej i zabawnej bajki Leszka Kołakowskiego ze zbioru 13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych oraz inne bajki. Oczywiście, spektakl swą wyjątkowość zawdzięczał tekstowi, ciekawie podanemu. Oczywiście, w spektaklu istotna była narracja, ale niepodobna powiedzieć, że działania sceniczne służyły zilustrowaniu (czy uteatralizowaniu) tekstu. Tekst był jednym z jego elementów, na równi z innymi tworzącym teatralną formę. Trafnie dobrany, okazał się inspiracją… I w pamięci pozostają zarówno sceny z widowiska, jak i historia Gyoma, któremu się wydawało, że melonik, okulary, kalosze, parasol, broda i wąsy uczynią z niego starszego pana oraz jego żony Mek-Mek, która nie chciała się zgodzić, by został starszym panem. Zostaje w pamięci żarliwość młodych aktorów, powaga, z jaką… bawili się tekstem.

Gyom Teatru Kumonoque sprawia wrażenie przedstawienia niewymuszonego, stworzonego spontanicznie, a przecież został przygotowany z ogromną starannością. Niewątpliwa jest twórcza inwencja zespołu, pomysłowość, umiejętność posłużenia się konwencją teatru figur, dbałość o sceniczną formę. A przy tym, jak się zdaje, wszyscy, którym spektakl zawdzięcza swój kształt, doskonale wiedzieli co chcą powiedzieć, opowiadając bajkę filozoficzną…

Teatr Siódemka z VII Liceum Ogólnokształcącego w Bydgoszczy zaprezentował Poobiednie igraszki Romy Mahieu w reżyserii Wiesława Kowalskiego. Licealiści grali dzieci, które się bawią (osiemnastoletni niepełnosprawny Julio jest tak samo dziecinny, jak jego koledzy w wieku od pięciu do ośmiu lat; właściwie nie zauważa się jakiejkolwiek różnicy wieku). Aktorzy nie naśladują dzieci, po prostu je grają; to dzieci w swojej zabawie upodabniają się i odwołują do dorosłych. Bohaterowie spektaklu nie wyczuwają granic konwencji zabawy; kiedy przekraczają jej granice, próbują się w niej chronić. Dzieci okazują się bowiem dla siebie niebezpieczne, są nieprzewidywalne i okrutne… Poza konwencją zabawy, w konwencji narzuconej przez przyjmującego rolę przywódcy Andreasa, zachowują się w sprzeczności z sobą… Brutalne, przerażają tym, czego się dopuszczają…

Licealiści bez kłopotu podejmują role dzieci, którymi przestali być tak niedawno, że nie jest pewne czy to, co robią na scenie nie jest jeszcze jedną dziecinną zabawą… Tę niepewność potęguje rozdzielenie poszczególnych scen muzyką, tańcem… To podważa wiarygodność tego, co dzieje się na scenie. W konsekwencji słabnie siła dramaturgiczna utworu Romy Mahieu, napięcie niknie w agresywności i poddawaniu się przemocy. Poszczególne sceny zdają się zapowiedzią czegoś, co ma się wydarzyć – i się nie wydarza.

Teatr Garderoba z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Głubczycach pokazał Sławę według tekstu zespołu, w reżyserii Waldemara Lankaufa. Cztery dziewczyny snują marzenia o odmianie swojego losu. W zakończeniu przedstawienia powracają do czynności z początku, a więc ich naiwność, pretensjonalność, brak przekonania o możliwości urzeczywistnienia planów unicestwiają marzenia o tytułowej sławie.

Podobną tematykę podjęła grupa teatralna One trzy z Gryfińskiego Domu Kultury w Gryfinie w przedstawieniu One trzy, czyli krótka historia pewnego girlsbandu według sztuki Szeherezada, czyli disco polo live! Krzysztofa Jaworskiego. Marzenie się konkretyzuje: trzy dziewczyny zakładają zespół wokalny, śpiewają. Czy wymarzony sukces stanie się ich udziałem? Są pomysłowe, zdeterminowane, a więc wiedzą czego chcą.

Obydwa przedstawienia zostały zainscenizowane skromnie, w konwencji zbliżającej je do programów kabaretowych. Obydwa mają u źródeł środowiskowe obserwacje. Czy młodzież mówi w nich o sobie?

Grupa teatralna mojra z III Liceum Ogólnokształcącego w Inowrocławiu pokazała Kwartet według Serenady Sławomira Mrożka w reżyserii Joanny Morawskiej-Świątek. Adaptacja tekstu została podporządkowana możliwościom obsadowym: kurnik jest sypialnią, w której śpią wyłącznie kury (nie ma koguta), przebiegły Lis jest dyrygentem i dyryguje tytułowym kwartetem. Jego zamiary wobec naiwnych kur nie całkiem są jasne: chce je zjeść, ale sytuacja jest podszyta erotyką, a nawet seksem. I dochodzi do podwójnej konsumpcji… Ofiarą pada kwoka, młode kury ocaleją, ale czy będą pewne, że to im się udało… 

Spektakl został pomyślany i zainscenizowany ciekawie (udana jest sypialnia: przestrzeń pośrodku sceny, wydzielona barierkami, sugerującymi, że to łóżka); bawi; pozostawia jednak sporo niejasności, które zrazu intrygują, a następnie irytują. 

Teatr Bene nati z Liceum Ogólnokształcącego w Lipnie zaprezentował Fridę w reżyserii Wandy Mróz. Zamysł i cel wydaje się ciekawy. Po pierwsze, monodram można uznać za próbę pokazania, że tytułowa bohaterka może być inna, aniżeli wykreowana przez Salmę Hayek w filmie Frida w reżyserii Julie Taymor. Po drugie, twórczość Fridy Kahlo jest warta przybliżenia młodym ludziom – adresatom przedstawienia. Jak mogłoby się zdawać, skromna scenografia – łóżko, stolik i krzesło, sztalugi z obrazami – dawała młodej aktorce możliwość pokazania Fridy Kahlo. W scenariuszu, napisanym na podstawie biografii i pamiętników słynnej meksykańskiej artystki, twórcy spektaklu podjęli jednak próbę pokazania i osobowości Fridy Kahlo, i jej miłości do Diego Rivery, i fenomenu jej malarstwa, i kulturowego kontekstu… To zbyt wiele, by młoda aktorka mogła przekonująco zagrać tytułową postać, zaciekawić opowiadaną historią, a przede wszystkim odnaleźć się w sytuacji scenicznej… Sceniczna Frida mówi: po co mi nogi, skoro mam skrzydła… Niestety, pozostała utykającą dziewczyną, a nie porywającą artystką… Szkoda, bo jednak aktorka niekiedy i zaciekawiała, i wzruszała, i spektakl ukazywał kulturową odmienność (wobec europejskiej) kraju, w którym Frida Kahlo się urodziła, tworzyła i zmarła.

O Uległości Eugene Ionesco Sceny Młodych Studia P z Młodzieżowego Domu Kultury w Toruniu w reżyserii Lucyny Sowińskiej pisałem w Biuletynie nr 12/2010.

Jury w składzie Anna Romantowska, Rafał Mohr i autor tego tekstu przyznało pierwszą nagrodę Uległości, drugą Gyomowi, wyróżniło spektakle One trzy i Poobiednie igraszki. Nagrodę za reżyserię otrzymał Paweł Goryszewski. Jury przyznało też nagrody aktorskie: Justynie Górskiej i Adamowi Chrupczakowi grającym w Uległości. Jury przyznało też szereg wyróżnień aktorskich.

Zgodne w tym roku w jurorami profesjonalistami były młodzieżowe grona jurorskie. Jury Młodych – Aktorów Inowrocławskiego Teatru Otwartego uznało za najlepszy spektakl Festiwalu Uległość, za najlepszego aktora Adama Chrupczaka, za najlepszą aktorkę Sylwię Skonieczkę grająca w Kwartecie. Jury Rady Młodych MDK im. J. Korczaka w Inowrocławiu za najlepszy spektakl Festiwalu uznało Uległość, za najlepszego aktora Huberta Skonieczkę grającego w Kwartecie i za najlepszą aktorkę Annę Marię Ożarowską grającą w Gyomie. Jury Młodzieżowej Rady Miasta Inowrocławia nagrodziło Huberta Skonieczkę.

Podczas kończącej Festiwal gali zostały wręczone nagrody IV Ogólnopolskiego Konkursu na Scenariusz Teatralny Nie do szuflady i X Ogólnopolskiego Konkursu na Recenzję Teatralną. Jury w składzie Elżbieta Piniewska, Katarzyna Peplińska i Małgorzata Wojciechowska w pierwszym nagrodziło Marlenę Hermanowicz z Katowic za scenariusz Śliwka robaczywka, Adama Zemełkę z Torunia za scenariusz Dziewięć sekund i Jarosława Makusa z Wrocławia za pomysł na rozbicie stereotypów w scenariuszu Fenomen współbrzmienia, czyli transkrypcja. W drugim konkursie nagrody otrzymali Mariola Rycymbel z Chełma za recenzję Złowieszcza klasa, Aleksandra Spilkowska z Gdyni za tekst na temat zaproponowany przez organizatorów Groteska jest reakcją na przedawkowanie powagi, patosu i piękna w ocenach świata i człowieka; czy sądzisz, że groteska została przedawkowana we współczesnym teatrze oraz wyróżniło Magdalenę Butrę z Opola i Dorotę Tomczak z Inowrocławia za teksty na temat zaproponowany przez organizatorów Jak współczesny teatr wyraża istotne cechy naszych czasów.

Uroczyste wręczenie nagród poprzedził koncert Renaty Przemyk Przemyk Akustik Trio.

Jerzy Rochowiak

Działający w Teatrze Impresaryjnym im. Włodzimierza Gniazdowskiego we Włocławku Teatr Ludzi Upartych wzbogacił swój repertuar o Mistrza i Małgorzatę Michała Bułhakowa w adaptacji i reżyserii Jana Polaka.

Teatr Ludzi Upartych rozpoczął działalność przed bez mała sześćdziesięciu laty. Jest wielopokoleniowym zespołem amatorskim, składającym się z aktorów od wielu (co najmniej kilkunastu) lat z nim związanych i nowych, rozpoczynających swą sceniczną przygodę od ról w tym widowisku. Niektórzy, jak Krzysztof Makaruk, zdawali się dotąd przypisani do ról komediowych; zagrał Piłata. Stateczny Henryk Michalak zagrał Marka Szczurzą Śmierć i Mateusza Lewitę. Jest w zespole profesjonalista – Paweł Drzewiecki, który w ubiegłym roku uzyskał dyplom aktora teatru dramatycznego; zagrał Wolanda. Debiutuje piętnastoletnia Marta Wiśniewska; zagrała Małgorzatę.

W Mistrzu i Małgorzacie wystąpiło dwadzieścia jeden osób; mimo różnego wieku, różnego doświadczenia i przygotowania aktorskiego tworzą zespół – teatralną wspólnotę ludzi, dla których teatr jest ważny, bardzo ważny. Pracują, przygotowując premierę jak grupa amatorska i grając spektakle jak zespół zawodowy; od premiery 18 lutego do Międzynarodowego Dnia Teatru pokazali Mistrza i Małgorzatę osiemnaście razy, zarówno dając otwarte wieczorne widowiska, jak i występując przedpołudniami przed szkolną widownią. Zapłatą, czy raczej: nagrodą, za wysiłek są dla nich oklaski publiczności. A tych widzowie nie szczędzą!

Mistrz i Małgorzata w adaptacji i reżyserii Jana Polaka jest klarowną, wciągającą opowieścią. Eksponowane są główne wątki powieści; przyciąga uwagę nie tylko niezwykłość historii, ale i sugestywny sposób jej opowiadania, sceniczna forma. Przedstawiany świat tworzą aktorzy w charakteryzujących postacie kostiumach, światła i muzyka. W scenicznej przestrzeni pojawia się tylko to, co wydaje się niezbędne dla kreowania (zaznaczania) miejsc wydarzeń; scenografia to nieliczne sprzęty (ławeczka, obwoźny bufet, kanapa, krzesła). Naturalnie, sceniczną rzeczywistość współtworzy wyobraźnia widzów, i może dlatego każda scena zawłaszcza uwagę widzów. Dwie sekwencje są uzupełniane projekcją filmową.

Teatr Ludzi Upartych, Mistrz i Małgorzata
Fot. Jerzy Rochowiak

Postacią pierwszoplanową jest w widowisku Woland. W czarnym surducie, z laseczką, i zagadkowy, i tajemniczy, jest demoniczny, ale raczej ludzki, aniżeli szatański. Wydaje się nie tylko przymilny, ale żywo zainteresowany tymi, z którymi się styka, ba, szczerze im  życzliwy. Wpływając na zdarzenia, ujawnia raczej nieuchronność tego, co ma spotkać innych, aniżeli swą sprawczą moc. Oczywiście, poprzez niego dzieją się rzeczy niezwykłe: w zagadkowych okolicznościach zostaje podpisany kontrakt ze Stiopą Lichodiejewem – dyrektorem Variétés, i sam Lichodiejew błyskawicznie zostaje przeniesiony z Moskwy do Jałty. To Woland przekonuje Iwana Bezdomnego i Michała Berlioza, że Bóg istnieje i że ktoś kieruje ludzkim życiem. Woland ocala rękopis powieści Mistrza. Wciągnąwszy Małgorzatę i Mistrza w swoją grę, umożliwia spełnienie się miłości. Obiecuje Mateuszowi Lewicie, posłańcowi Jeszui Ha-Nocri, że tam, dokąd ich zabierze, zaznają spokoju. I tylko dość obcesowo każąc Mateuszowi odejść, pokazuje, kim naprawdę jest. Nie, w Wolandzie, którego gra Paweł Drzewiecki, nie ma dobra, ale zło nie jest bezwzględne.

Widowisko, nie będąc moralitetem, skłania do namysłu nad schematami, w jakich jest ujmowane dobro i zło. Jeszua Ha-Nocri zapewnia Piłata, że nie ma złych ludzi, są dobrzy. A Woland upodobnił się do człowieka nie tylko dlatego, że przybrał ludzką postać…

Istotną osobą dramatu jest Małgorzata, kochająca Mistrza i dla niego poddająca się Wolandowi.

Ważną postacią jest w przedstawieniu Piłat, zatwierdzający wyrok, który Sanhedryn wydał na Jeszuę.

To wokół Wolanda, Piłata i Małgorzaty skupiają się pozostałe wątki dramatu. Oczywiście, ściśle splatają się z sobą. Oczywiście, Jan Polak, adaptując na potrzeby włocławskiej sceny powieść, wybrał wątki, postacie precyzyjnie i posługując się zdaniami pisarza, skomponował dramat, który jest jego interpretacją Mistrza i Małgorzaty Michała Bułhakowa. Adaptował powieść z myślą o młodych widzach i o swoich aktorach, dla nich. Świetnie odnajdują się w swoich rolach, w postaciach, które grają, a dla młodzieży spektakl jest widowiskiem atrakcyjnym. Akcja jest wartka, wciągająca; w większości krótkie, dobrze skonstruowane sceny nadają jej tempo. Inscenizacja jest zarazem prosta i efektowna. Zgoła naturalne są różne plany czasowe, fantastyka się zdaje czymś oczywistym. Wiele urody mają projekcje filmowe: sceny nagrywane z udziałem Małgorzaty i Mistrza w parku. Poznają się, potem Mistrz siedząc na ławce czyta gazetę z tekstem Łatuńskiego o sobie, rzuca ją na ziemię, a gdy gazeta zapala się od niedopałka papierosa, ciska w płomień swoją powieść o Piłacie. To, co ulotne i nijakie miesza się z tym, co trwałe i istotne… Niebanalna jest scena balu, niezwykłej zabawy (pozostawia niepokój jedynie kaleka Tofana). 

Teatr Ludzi Upartych, Mistrz i Małgorzata
Fot. Jerzy Rochowiak

Półtoragodzinne, starannie przygotowane i dopracowane, przedstawienie gimnazjaliści i licealiści oglądają od początku do końca z zainteresowaniem. Owszem, poprzez spektakl zbliżają się do wielkiej powieści Bułhakowa – i spoglądając na ich reakcję, można przypuszczać, że niejeden po tekst utworu sięgnie.

Od stania w miejscu niejeden już zginął

(E. Stachura)

Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu po raz kolejny realizuje projekt ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Edukacja Kulturalna – Teatr PLUS 2.0. Ma on dwie autorki, którymi są Barbara Płaneta, kierowniczka Zespołu Realizacji Inicjatyw Kulturalnych WOAK, sprawująca w projekcie nadzór organizacyjny oraz Agnieszka Piasecka, instruktorka ds. teatru WOAK, redaktorka Biuletynu Informacji Kulturalnej – koordynatorka działań, odpowiedzialna za stronę merytoryczną projektu i jego dokumentację (prócz tradycyjnej, która posługuje się słowem pisanym, także filmową i fotograficzną). Patronami medialnymi projektu są kwartalnik Arteterapia. Terapia sztuką w praktyce i portal internetowy Arteum.

Założeniem projektu jest wyjście poza teatr w rozumieniu wyłącznie estetycznym, wskazanie na jego funkcję terapeutyczną i integracyjną i pokrewieństwo z innymi dyscyplinami sztuki i pozostałymi rodzajami arteterapii. Spotkania warsztatowe w ramach projektu Teatr PLUS 2.0 prowadzą znakomici specjaliści w zakresie pedagogiki i sztuk pięknych, znawcy teatru, tańca, muzyki, eksperci swobodnie poruszający się w obszarach arteterapii: Justyna Sobczyk, pedagog, teatrolog, specjalista ds. edukacji Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, założycielka i reżyser Teatru 21; Maria Pietrusza-Budzyńska, pedagog i reżyser, założycielka i prezydent Zarządu Fundacji Teatroterapia Lubelska; Danuta Kaniowska-Górniak, aktorka, psychoterapeutka, muzykoterapeutka i choreoterapeutka z Łodzi; a także dwaj wybitni pedagodzy, artyści, edukatorzy sztuki i  arteterapeuci profesor Eugeniusz Józefowski i profesor Wiesław Karolak.

Cyklowi spotkań warsztatowych towarzyszą dyskusje, pokazy spektakli teatralnych i filmów, wykłady seminaryjne. Równocześnie z osobistym rozwijaniem się i doskonaleniem zawodowym podczas szkoleń, niektórzy uczestnicy przygotowują w swych macierzystych placówkach małe formy teatralne. Pomocy udzielają im w pracy teatralnej pracownicy WOAK.

Po zapoznaniu się z kilkudziesięcioosobową grupą, która podjęła „plusowe” wyzwanie, śmiało mogę stwierdzić, że beneficjenci projektu to także osoby szczególne. Praca jest dla nich pasją, zaś nieodłącznym jej fundamentem – głębokie, pełne szacunku i refleksyjne spotkanie z drugim człowiekiem i ze sobą samym odbitym w lustrze duszy napotkanego przypadkowo czy nieprzypadkowo człowieka….

Agnieszka Piasecka

(…) Jak spaść – to z wysoka

Jak żyć? Kolorowo

Jak kochać – to mocno

Nie serca połową

Jak walczyć to walczyć

Nie straszna ofiara

Więc wołam Ikara…. (…)

Jak spaść – to z wysoka… Śpiewałam tak, kiedy miałam kilkanaście lat, w latach osiemdziesiątych będąc w Studio P prowadzonym w Młodzieżowym Domu Kultury w Toruniu przez Lucynę Sowińską. Słowa pochodzą z piosenki o Ikarze, o której mówiliśmy, że jest hymnem Studia P, z którą my – studiowicze –  utożsamialiśmy się.

***

W dniach 26-27 marca odbyło się pierwsze spotkanie uczestników projektu. Prowadząca zajęcia Justyna Sobczyk (która notabene też w latach szkoły średniej była w Studio P), zauroczyła nas wszystkich, wzmocniła tych, którzy takiej motywacji potrzebowali, przekonała do swoich metod pracy tych wciąż poszukujących lub pogubionych… Dowodem na to jest między innymi wypowiedź Magdaleny Łubkowskiej-Stanisławskiej, uczestniczki projektu, której osoba na pewno jest znana przynajmniej części czytelników Biuletynu.

Justyna Sobczyk nie po raz pierwszy prowadziła w WOAK-u warsztaty teatralne. Improwizacja w Pracy z Aktorem – Osobą Niepełnosprawną – taką nazwę nosiły warsztaty zorganizowane cztery lata temu. O Justynie Sobczyk i jej metodzie pracy pisałam w artykule Orfeusz + Eurydyka = W.N.M. zamieszczonym w Biuletynie Informacji Kulturalnej nr 5/2007.

Justyna powiedziała niedawno w jednym z wywiadów: Teatr to moje Kilimandżaro do zdobycia. Co miała na myśli? Zdradziła mi, że Kilimandżaro to dla niej metafora czegoś odległego i pozornie nieosiągalnego, trochę nawet abstrakcyjnego. Znając dobrze Justynę i obserwując jej  dokonania od kiedy była jeszcze studentką, domyślam się, że rozumie przez swoje Kilimandżaro jakieś przeciwieństwo stania w miejscu, spoczęcia na laurach. Coś niewątpliwie woła ją ku sobie, nadaje sens jej nieprzerwanej i niezwykle wartościowej dla wielu osób pracy twórczej, skłania do podążania ku coraz wyższym teatralnym i ludzkim szczytom.

Czy każdy ma swoje Kilimandżaro, jak mówi tytuł pełnej nadziei i siły książki Małgorzaty Wach? Chyba tak. Dobrze, jeśli sobie to uświadamiamy, źle – jeśli nie wiemy, że je mamy!… Po zdobyciu bieguna północnego Marek Kamiński powiedział, że każdy ma swój własny biegun, niekoniecznie ten geograficzny, i że warto spróbować do niego pójść. I koniec jednej drogi będzie tylko początkiem następnej, bo przecież zawsze jest droga, którą można pójść, i szczyt, który można zdobyć. W końcu nie cel jest ważny, ale droga. [W: M. Kamiński, Moje wyprawy, Bielsko-Biała 2001]

Teatr 21 próbuje i wystawia swoje spektakle w Warszawie. Rzecz jasna, choć fantastyczny, nie jest jedynym teatrem ludzi niepełnosprawnych. Niemal w każdej większej miejscowości w Polsce, a także w niektórych zupełnie małych miejscowościach, działają zespoły teatralne powołane po to, by być szczególną przestrzenią dla osób niepełnosprawnych. Całkiem niedawno zobaczyłam przedstawienie, które zrobiło na mnie ogromne wrażenie i w różny sposób wciąż do mnie powraca. To wydarzenie miało miejsce w ostatnim kwartale ubiegłego roku, na VII Przeglądzie Twórczości Teatralnej Osób Niepełnosprawnych zorganizowanym przez Teatr Baj Pomorski (moja relacja z tego festiwalu ukazała się pod tytułem Listonosz do spóźnionych przesyłek… w internetowym wydaniu BIK nr 1-2/2011). Mam na myśli spektakl bez tytułu przygotowany przez grupę teatralną działającą pod auspicjami Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym i Osobom Potrzebującym Wsparcia Jestem. To przedstawienie zostało zbudowane wokół pytań Kim jesteś? Jaką masz pasję? Spektakl adresowany był, jak mniemam, do współczesnego, „pozornie sprawnego” i „zdrowego”, dorosłego widza, którego postawił w niekomfortowej, ale wyzwalającej z odrętwienia sytuacji. Tak jakby za niego zadawał pytania i za niego na nie odpowiadał i jemu doradzał. Szczerze, choć wbrew „bóstwu PR – owi”…

– Kim jesteś?

– Nie wiem.

– Jaką masz pasję?

– Ja nie mam.

– Będziesz niczym.

– Zostań sportowcem.

– Ja się nie nadaję.

– Będziesz nikim.

– Zostań malarzem.

– Zostań informatykiem.

– Chcę być sobą.

Spokój widowni został zburzony, tak jak to się dzieje w teatrze Justyny Sobczyk. Nie bez celu. Na deskach Baja uczyniła to integracyjna grupa młodzieży zarówno sprawnej, jak i tej bardzo niepełnosprawnej fizycznie, skazanej na wózek inwalidzki.

***

Pasja… Dobrze jest mieć swoje Kilimandżaro, swoją pasję! Z wydanej ostatnio książki Poza horyzonty Jaśka Meli, który jako niepełnosprawny chłopiec zdobył w towarzystwie Marka Kamińskiego oba Bieguny Ziemi w jednym roku, a później, dzięki rozbudzonej pasji dokonywał kolejnych niesamowitych wyczynów, które w konsekwencji sprawiły, że sam profesjonalnie zajął się pomocą innym, wynotowałam kilka zdań na temat fenomenu pasji:

Uwielbiam osobliwych ludzi z pasją. Ona, jak nic innego, pcha świat do przodu.

(…) Gdybym nie spotkał Marka Kamińskiego, pewnie dłużej wydobywałbym się z marazmu po wypadku. Bez przykładu Anny Dymnej …) być może nie założyłbym fundacji. Bez Bogusia Bednarza (alpinista, ratownik Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego) nie wiadomo, jak skończyłyby się wyprawy. A bez rodziców nie miałbym siły na nic. Wszystkich łączy jedno zaraźliwe słowo: pasja.

***

Justyna Sobczyk sprawiła podczas naszego spotkania, że dowiedzieliśmy się czegoś nowego o sobie, byśmy odkryli coś w sobie i w innych ludziach – aktorze niepełnosprawnym, działającym obok innym uczestniku warsztatów. Justyna Sobczyk chciała, aby nasze światy się przeniknęły i tak się stało.

Naturalnie, podała nam narzędzia do pracy nad strukturą spektaklu teatralnego. Pracowaliśmy ze sferą etiud i nad takim użyciem czasowników, aby uruchomiły wyobraźnię podopiecznego grupy teatralnej. Pokazała, jak i gdzie szukać recepty na ciekawy spektakl. Jedną z nich jest na przykład… pytanie Kim jestem? Uruchomiła niezwykłe skojarzenia. Grażynie Zielińskiej, moderatorowi dyskusji w projekcie Teatr PLUS 2.0, praca nad rolą w wykonaniu Justyny Sobczyk skojarzyła się z procesem stawania się w przestrzeni teatru, która z kolei dzięki procesowi zmienia w „przestrzeń nieprzestrzenną”, coś w rodzaju przestrzeni ludzkiego sumienia. Grażyna Zielińska dostrzegła ponadto kontekst, w jakim się to dzieje: Justyna – gdyby jej postać analizować za pomocą teorii gier – jawi się aktorom Teatru 21 jako „przyjaciel”, nie „rodzic”.

Nie wypada jednak zdradzać tajników warsztatu Justyny Sobczyk – to może uczynić jedynie ona sama.

Agnieszka Piasecka

Wiedziałam, że podczas pierwszego spotkania w ramach projektu TEATR PLUS 2.0 przejdę warsztaty z Justyną Sobczyk, na co dzień pracującą z osobami niepełnosprawnymi, wiedziałam, że obejrzę spektakl prowadzonego przez nią Teatru 21, spektakl zatytułowany Portret. Nie wiedziałam jednak, że …od pierwszej chwili budował się będzie podczas tych działań mój własny portret, portret każdego z nas – uczestników z osobna… Nie zacznę tak, jak należy: od początku, zacznę od końca. Na zakończenie bowiem otrzymaliśmy od Justyny mapy. Mieliśmy wybrać miejsce, w którym znaleźliśmy się owego dnia i je zaznaczyć, i czynić to podczas każdego z PLUSOWYCH spotkań. Od razu wybrałam centralny punkt: Miejsce bliskości i bezpieczeństwa, bo tego właśnie doświadczyłam podczas naszego sobotnio-niedzielnego wędrowania. Wiem jednak, że po drodze trafiałam w inne miejsca. Przylądek możliwości, Pomyślna przystań , Autostrada słońca – wędrując rytmem zajęć. Zanim wyruszyłam: Tajemnicze i nieznane wybrzeże. W uświadomieniu rzeczywistości: Wulkany, Zatoka rekinów, Plemię ludzi życzliwych na pierwszy rzut oka, Przylądek niespokojnej ziemi. W pragnieniach: Góry wysokie i niedostępne, Oaza samotności, Wielka mielizna….

Każdy z nas zapewne odnalazł siebie na ścieżkach wytyczonych przez Justynę i towarzyszącą jej i nam Agnieszkę Piasecką. To Agnieszka uświadomiła, że każdy z nas ma swoje Kilimandżaro, swój biegun, że wielu z nas gna poza horyzonty, a wszystko przez to – jak mówił jeden z wcześniejszych spektakli Teatru 21 – że każdy z nas ma swoją Panamę. Nie musi się do niej wybrać. Ważne, że jej pragnie. [ Chodzi spektakl Lot nad Panamą w reżyserii Justyny Sobczyk z inspiracji książką Janoscha Ach, jak cudowna jest Panama. Panama była krajem marzeń dla Misia i Tygryska – bohaterów tej książki dla dzieci. Chcieli się do niej dostać, przypuszczając, że w Panamie wszystko musi być o wiele ładniejsze, że Panama pachnie bananami. To nie Panama sama, do której w końcu nie dotarli, a wędrówka Misia i Tygryska okazała się wartością w ich życiu… przyp. A. Piasecka.]

O tym, czego pragniemy, z jakimi oczekiwaniami przybyliśmy, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy, mówiliśmy zapoznając się ze sobą na początku spotkania. Już tu malowały się nasze portrety. Pierwsze rysy. Wchodząc głębiej w warsztaty, rysowaliśmy siebie mocniejszą kreską. Niech wyjdzie ten, kto potrzebuje kopa… Niech wyjdzie ten, kto jest w jakimś sensie niepełnosprawny…. Wciąż powracało pytanie: kim jestem? kim są ci, z którymi pracuję? wśród których żyję? co wybieram? jakie tematy są we mnie otwarcie? jakich unikam? A wszystko – dlaczego? Każdemu naszemu działaniu musi towarzyszyć pytanie i uświadomienie odpowiedzi: dlaczego? po co? Jednym z tematów, na które zwróciliśmy uwagę, był „lęk”. Co można robić/zrobić z lękiem? – zapytaliśmy samych siebie. Można: oswoić, przekroczyć, polubić, przezwyciężyć, nazwać, dotknąć, przeskoczyć, zaakceptować, identyfikować, pokochać, przyjąć, dostrzec, usłyszeć, odpuścić, bawić się nim, ubrać w słowa, wysłać za horyzont, wysadzić w powietrze, schować do kieszeni. To jeszcze nie wszystkie z naszych propozycji. Niesamowite, jak ich dużo! Można na nich zacząć budować etiudy, obrazy, sytuacje. Cudowna to droga do stworzenia ciekawego spektaklu! Warunkiem koniecznym – szczerość mówienia o sobie.

Aktorzy Teatru 21 posiadają tę szczerość. Mówią o pragnieniach, lękach, tęsknotach. Mówią, jacy są, kim są. Kreślą w spektaklu Portret portret samych siebie, osób niezwykłych, osób niepełnosprawnych. Kreślą go jednak tak naturalnie po ludzku, że każdy z nas może siebie odnaleźć w owym portrecie. Gdy słyszałam i widziałam grupę osób „badających” swoje oczy, szyję, nos, uszy, czoło…, odruchowo łapałam siebie (najpierw namacalnie, potem w myślach) i dostrzegałam swoje cechy charakterystyczne. Gdy bohater spektaklu wybierał nową skórę, też zastanawiałam się, w jakiej skórze ja bym chciała żyć… Gdy mówiono o snach, przypominałam sobie własne sny… Gdy mówiono o pragnieniach, szukałam, czego ja pragnę… Cały czas stawałam wobec znalezienia odpowiedzi na pytanie, kim ja jestem? jaka jestem? Przyglądałam się aktorom Teatru 21. Przez pryzmat ich opowieści przyglądałam się sobie. Przyglądałam się naszemu światu, rzeczywistości, w której żyje i marzy tłum ludzi niepełnosprawnych, obarczonych?/obdarzonych? rzeczywistą niepełnosprawnością i tych z niepełnosprawnościami ukrytymi, nawet nieuświadomionymi…

Każdy z nas jest kimś, komu należy się portret. Gdybyśmy portrety owe wykonali, jakże byłyby one ciekawe, jak odmienne i niezwykłe, ale i jak bliskie sobie, bowiem wiele nas łączy. Naszą wspólność i inność zarazem pomogła nam dostrzec Justyna prowadząc kolejne etapy ćwiczeń. Jednym z istotniejszych było zatrzymanie nad ilustracjami z książki Burzowa noc Michele Lemieux, będącej inspiracją spektaklu Portret. Jakże różnorodne historie – portrety własne nas tworzących w danym momencie powstały z nich podczas naszych zajęć! Mały wycinek tej drogi niech da przytoczenie myśli – skojarzeń do trzech ilustracji, które wybieraliśmy najczęściej. Na przykład ilustracja z wodospadem wywołała w nas takie skojarzenia: Wolność, Mimo wszystko, Już nic mnie nie powstrzyma, Podróż – tak chcę!, Pokonanie lęku, Chcę lecieć, ale nie chcę spadać, Uwolnienie. Inna ilustracja, dziewczynka z głową – labiryntem: Dlaczego tych myśli tak dużo? I lęków? I wątpliwości?, Labirynt myśli, Tak bym chciała zatańczyć, Zakręcona, Kim jestem?, Aby dialog ze sobą, z innymi nie był labiryntem bez wyjścia, Nie wiem, jakiego dokonać wyboru, Dokąd podążam?, Ciągle kręcę się w kółko. Z kolei ilustracja z dziewczynką przeglądającą się w lustrze, raczej karykaturalnie powiększającym i zniekształcającym: Niemoc, Inność, To lustro mnie zniekształca, Jestem inna?, Jaka naprawdę jestem?, Dziecko – dorosły/ dorosły we mnie/ dziecko we mnie, Jak postrzegam siebie?

Justyna Sobczyk podczas warsztatów
Fot. Agnieszka Piasecka

Spotkanie nasze był to teatr i pedagogika, było wejście w teatroterapię, było wejście w siebie i uświadomienie tego, co w nas ważne, co ważnego wśród nas, co ważne dla tych,  z którymi chcemy działać. To, co ważne w sztuce, w tworzeniu teatru, okazało się ważnym osobiście, ważnym dla pełniejszego przeżycia życia, które zostało nam dane, w skórze, która została nam dana, bo chyba jednak w niej – chociaż nie zawsze wygodna i ładna – tylko w niej możemy żyć szczerze i w sposób pełny, jednak w niej czujemy się najlepiej.

Za spotkanie dziękuję. Bardzo. Moja osobista terapia rozpoczęta. Bardzo podbudowało mnie to, że Justyna rozpoznała mnie, osobę 15 lat temu piszącą pracę magisterską o Studiu P, do którego należała. Wiele razy podczas zajęć słyszałam słowa wprost do mnie. Mam nadzieję, że o nich nie zapomnę, że pomogą mi odbudować siebie w sobie, siebie nauczyciela i siebie instruktora. Wiem już, dlaczego spektakl, nad którym pracuję w tym roku, nie wychodzi. Wierzę, że uda mi się go poprowadzić tak, że wyjdzie. A jako lekturę szkolną chętnie omówię książkę Jasia Meli. Dziękuję.

Magdalena Łubkowska-Stanisławska

Tadeusz Sobolewski wraz ze swoją żoną napisał książkę Cela. Cela to zdrobnienie imienia Celina – imienia ich córki chorej na Zespół Downa. Książka to niezwykła, bo opowiadająca o pięknie inności Celi, o nauce akceptacji choroby przez jej rodziców i najbliższe otoczenie, ale także o zawężonym horyzoncie realizacji marzeń, pragnień i ambicji dziewczynki, którą ogranicza choroba.
Cela była moim pierwszym tak głębokim spotkaniem ze światem chorych na Zespół Downa. Mniej więcej dziesięć lat później belgijska choreografka i reżyserka Lies Pauwels przywiozła do Torunia spektakl White Star – moje drugie spotkanie ze światem chorych. W całości będący opowieścią o wszelkiej inności i przekraczaniu granic tabu, jako jednym z obrazów posługiwał się figurą aktora z Zespołem Downa. Jego obecność na scenie wśród zdrowych aktorów stawiała niewygodne pytania o miejsce w naszym świecie. Czemu właściwie nie może zostać księdzem? Dlaczego zakochanie się w zdrowej kobiecie jest tak bolesne? Czemu częściej niż pozostali narażony jest na szykany i pogardliwy śmiech? W poetyce niemal rewolucyjnej Pauwels manifestowała w White Star potrzebę tolerancji wobec inności, łamania tabu społecznych, przełamywania i otwierania marginesów społecznych, na które zepchnęliśmy tych, którzy są od nas inni. Jej teatralna wypowiedź była krzywym zwierciadłem, w którym mogły się przeglądać społeczeństwa pozornie tolerancyjnej, cywilizowanej i otwartej Europy – jak pisał Grzegorz Giedrys w toruńskiej Gazecie Wyborczej.

Sześć lat później, pod koniec marca tego roku, Justyna Sobczyk pokazała mi przedstawienie, które nie ma zamiaru być żadną rewolucją. Które nie stawia mnie w niewygodnej sytuacji – nie obciąża mnie poczuciem odpowiedzialności za stan rzeczy, wobec którego w zasadzie czuję się bezradna. Justyna Sobczyk razem z zespołem Teatru 21 zaprasza mnie w świat marzeń, tajemnic i kolorów świata osób z Zespołem Downa. Przybliża ich wnętrze, złożoność i niezwykłość. Otwiera serce i umysł na ich inność i podkreśla, że oni istnieją. Chcąc nie chcąc posłużyłam się opozycją ja – oni. Ale trudno mówić o świecie aktorów Teatru 21 pomijając tę opozycję, bo na niej właśnie opiera się ich wyjątkowość i jednoczesna dramatyczność sytuacji życiowych, z jakimi przychodzi im się borykać. Na tym także polega przecież odkrywanie tożsamości człowieka – na ciągłym poszukiwaniu podobieństw i różnic w stosunku do innych.

Teatr 21, Portret
Fot. Agnieszka Piasecka

Przedstawienie rozpoczyna się dość intrygująco. Na scenie pojawia się chłopak (Daniel Krajewski – główny bohater spektaklu), który podchodzi do czarnej płachty materiału. Naszyto na nim kilka białych suwaków. Rozsuwa je, by po chwili z czarnej przestrzeni wyłoniły się twarze aktorów. Są odcięte od reszty tułowia. Tak rodzi się portret ich twarzy. Jest nieco szersza od innych twarzy. Oczy nieco skośne, orientalne, niebieskie. Jak u mamy… Usta nieco mniejsze… Podniebienie płytkie… Tył głowy może bardziej płaski… I jeszcze okulary. Jak u taty – mówi głos z offu. Opis cech twarzy z jednej strony jest zbiorem cech typowych dla jednostki chorobowej, mówiąc medycznie, z drugiej zaś staje się poszukiwaniem wyjątkowości i odrębności. Bo choć podobni wizualnie, nie są przecież identyczni. To moja twarz!!! Mój nos. Moje ucho. Moje oko. Moje! – odkrzykuje Daniel, jednak jego głos również dobiega z offu, co jest charakterystyczne dla pierwszej części spektaklu.Całe ciało jest jakby rozczłonkowane i poszukuje tu swojej całości. Projektantka ciał przynosi Danielowi na wieszakach gotowe projekty tych idealnych – tak, jakby można je sobie było wybrać. Wysportowany macho-man okazuje się niewygodny i zbyt ciasny. Delikatne i pachnące ciało kobiety ma ten mankament, że jest jednak kobiece a nie męskie. Ciało krokodyla jest zielone i zdecydowanie za ciepłe, a ciało zebry sprawia wrażenie zamknięcia w więzieniu. Zabawna gra słowna ma w sobie drugie dno. Czy problem choroby nie leży głównie w tym, że chorzy czują się zamknięci w swoich ciałach, jak w więzieniach? Najsilniej obrazuje tę myśl Teresa Foks, najpoważniej doświadczona przez chorobę. Jej przejmujący, finałowy monolog, pozbawiony słów, zbudowany z nieartykułowanych dźwięków, jednocześnie głęboko emocjonalny, buduje poczucie, że mówi nam coś bardzo ważnego. I dramatyczny dla wszystkich jest fakt, że nie możemy jej zrozumieć.

Gdyby można wymienić swoje ciała, to czy ktoś wybrałby moje? Mam aż 47 chromosomów – pyta widownię Daniel. Ku zdumieniu jego i jego towarzyszy siedząca na widowni Od Nowy Grażyna Zielińska (toruńska artystka, doktor filozofii) podnosi rękę, co budzi autentyczną radość zespołu. Autentyczne są wszystkie zachowania aktorów. Trudno tu mówić o grze, o scenicznym udawaniu. Każdy z nich opowiada nam swoją opowieść – wariację na temat snów, wyobraźni i marzeń, gorzką refleksję na temat przyszłości i dotkliwego poczucia odrębności. Co istotne, członkowie Teatru 21 nie wcielają się w role. Oni po prostu są, a ich aktorstwo najskuteczniej określa obecność, gotowość i intensywność scenicznego działania.

Pierwsza część spektaklu koncentruje się na cechach zewnętrznych głowy. Część druga będzie podróżą do jej wnętrza. Tutaj każdy zabierze głos. Za czarnym parawanem z dziurami na suwak ukaże się kilka umieszczonych obok siebie prostokątnych ekranów. Gdy Daniel będzie odpowiadał na fundamentalne dla każdego człowieka pytanie „kim jestem?” ekrany, jak słoiki będą się zapełniały kolejnymi zdaniami: jesteś radością swoich rodziców, jesteś Żydem, jesteś uspołecznionym superuczniem, jesteś jak z bajki, jesteś dżentelmenem. I w końcu: jesteś człowiekiem z Zespołem Downa – etykieta, która brutalnie zamyka dalsze poszukiwania cech wyjątkowości Daniela.

Justyna Sobczyk tym razem oparła swoją pracę z zespołem Teatru 21 na książce kanadyjskiej pisarki Michél Lemieux Burzowa noc. Pisze Lemieux: Chcę WEJŚĆ do środka mojej głowy!!! Mijam pomysły i myśli… Złości mokre wiszą na sznurkach, sny leżą na łóżku i na podłodze. Wspomnienia pochowane w drzewach, roi się od głupot… Pytania poukładane jak stogi siana. Grzechy pochowane w pamięci i w długopisach. Lenistwo leży na leżaku. Przekleństwa pochowane z tyłu głowy obok planów na przyszłość. Głowa mi puchnie. Potrzebuję pomocy! Potrzebuję pomocy… – powie jej słowami głos z offu. Obrazy podsuwane przez pisarkę reżyserka połączyła z wyobraźnią aktorów. Tak powstała niezwykła, teatralna opowieść o ich świecie, który wbrew pozorom nie różni się tak bardzo od naszego. Oni również mają sny i marzenia. Dojrzewają i kochają. Pragną być szczęśliwi – jak my wszyscy. Dla jednych, szczególnie dziewcząt, szczęście kryje się pod zakładaniem rodziny i wychowywaniem dzieci. Młode kobiety przekazują sobie szalik zwinięty w kłębek i wkładają go pod bluzki, by brzuch wyglądał jakby mieszkało w nim dziecko. Dla innych to muzyczna kariera Michaela Jacksona. Król popu przyśnił się Piotrowi, ale później okaże się, że nie tylko jego marzeniem jest poruszać się słynnym księżycowym krokiem.

Portet Teatru 21 w reżyserii Justyny Sobczyk posiada w moim odczuciu cechy portretu podwójnego przynajmniej z trzech powodów. Po pierwsze – sami aktorzy odsłaniają przed nami i przed sobą nawzajem cechy zarówno własnej powierzchowności, jak i wnętrza. Po drugie – rysowanie tego portretu opiera się jednocześnie na utartych stereotypach, jak i procesie ich przełamywania. Po trzecie wreszcie – w portrecie aktorów teatru sami możemy się przejrzeć. Kreśląc własny obraz, odsłaniają jednocześnie nasze o nich wyobrażenie, które opiera się na wspomnianych stereotypach, jak zawsze wynikających z niewiedzy. Tadeusz Sobolewski, pisząc o spektaklu Teatru 21, zaznaczył bardzo wyraźnie, że spektakle Justyny Sobczyk otwierają jej aktorom drzwi na zewnątrz, do społeczeństwa, które przez tak wiele lat nie dawało im dojść do głosu i przypomnieć, że istnieją, że mają wrażliwość i uczucia, i że oni także mają nam coś ważnego do powiedzenia o człowieku.

Teatr 21 (działający w ramach Zespołu Społecznych Szkół Specjalnych Dać szansę przy Głogowej w Warszawie), Portret na podstawie książki Michél Lemieux Burzowa noc. Reżyseria: Justyna Sobczyk, scenografia/kostiumy: Agata Skwarczyńska, muzyka: Paweł Andryszczyk, wideo animacje: Szymon Celej, ruch: Bożena Gawerska-Panfil. Obsada: Grzegorz Brandt, Anna Drózd, Teresa Foks, Maja Kowalczyk, Piotr Czempiński, Daniel Krajewski, Anna Łuczak, Aleksander Orliński, Michał Pęszyński, Aleksandra Skotarek, Marta Stańczyk, Piotr Swend.

Pokaz towarzyszący warsztatom prowadzonym przez Justynę Sobczyk odbył się w ramach Projektu Teatr PLUS 2.0 w Studenckim Klubie Pracy Twórczej Od Nowa w Toruniu 26 marca 2011 roku.

Magdalena Jasińska

Zna się – takie mam przekonanie – najlepiej swoich współczesnych – pisze Michał Tabaczyński we wstępie do książki Koniec zabawy w pokolenie. Eseje o młodej literaturze opublikowanej w serii Biblioteka Bydgoskiego Oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich – na bieżąco obserwuje się ich literacką działalność, śledzi kolejne literackie zmiany warty, czyta kolejne recenzje, choćby kartkuje efemeryczne czasopisma, których za naszej młodości powstało wiele i równie wiele upadło, w kilkutysięcznej masie grup literackich powstałych od połowy XX wieku zna się jedynie te kilkanaście, których jako taka popularność przypadła na czasy naszej młodości i ich członkowie – nie muszę chyba dodawać – byli mniej więcej w naszym wieku. Literatura, o której pisze Michał Tabaczyński przestaje – a może już przestała być – młoda. Zajmując się nią, dokonując śmiałych ocen (których trafność, rzecz jasna, sam będzie mógł ocenić po jakimś czasie) przedstawia jej historycznoliteracki kontekst. Pisząc z żarliwością (werwą) i zaangażowaniem, świadom, że przedstawia zjawisko, powiedzieć można, w procesie zmian, dokumentuje pisarstwo – prozę, poezję, krytykę literacką – autorów urodzonych w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Być może te eseje będą jedną z nielicznych istotnych pamiątek o niektórych książkach, może i autorach, w nich wymienionych…

Tekstów w książce, prócz wstępu i zakończenia jest dziewięć i jak sam autor stwierdza, poza jednym układają się symetrycznie, po dwa: o współczesnej prozie, o nowej poezji religijnej, o minimalizmie i o krytyce literackiej.

Tekst spoza symetrii, Przewlekła nieistotność z 2007 roku, jest próbą „zdiagnozowania” polskiej literatury współczesnej. Michał Tabaczyński zarzuca jej, że nie dotrzymuje kroku współczesnemu światu i współczesnemu człowiekowi, chociaż próbuje i współczesny świat, i współczesnego człowieka czynić swoim tematem. Przyczyn jej nieistotności upatruje przede wszystkim w odrzuceniu – poza nielicznymi wyjątkami – kultury chłopskiej, odrzuceniu formy i traktowaniu jej jako ozdobnik w poezji, a także w braku rozsądnej i spójnej teorii literatury metafizycznej. Sygnalizuje też brak powieści popularnej. Pisze, że polska literatura jest literaturą strachu a nie lęku

W tekstach o prozie sprawozdaje jej stan i skupia uwagę na prozie zaangażowanej, której bujny rozrost w ostatnich latach jest oznaką głębokiego kryzysu polskiej literatury, literatury pozbawionej idei i – co ważniejsze – pasji jej realizacji. W dwu kolejnych esejach Michał Tabaczyński przypatruje się młodej poezji religijnej; jak pisze, młodzi poeci w tematyce religijnej, duchowych zmaganiach i konfesyjnym sztafażu widzą źródło oryginalności i możliwość odcięcia się od poetyk roczników sześćdziesiątych. Pokazuje nową poezję patriotyczną, będącą rewersem prozy zaangażowanej, która, jak się zwykło uważać, podejmuje krytykę współczesnego świata z pozycji lewicowych. Poezja patriotyczna stanowiłaby więc jej przeciwwagę – zarówno w sensie światopoglądu, jak i form literackiego buntu. Bardzo ciekawe są rozważania o minimalizmie w literaturze. Zapowiadany, prorokowany czy dekretowany, żadnej recepty nie daje, poza tym, żeby pisać dobrze, bo na małej powierzchni grube błędy literatury widać jeszcze lepiej; znając skłonność do błędów polskiej literatury nie należy się spodziewać zbytniej jego popularności. Ostatnie eseje poświęcił Michał Tabaczyński twórczości krytycznej. To, co się za nią uznaje – pisze – skarlało z wielu powodów – nadrzędnym powodem, z którego wynika reszta problemów jest złowieszczy projekt o nazwie krytyka literacka, który odrzucił estetykę, teorię estetyczną i estetyczną refleksję o literaturze, a także filozofowanie o niej. Zamyka książkę tekst o Tekstyliach bis, których Michał Tabaczyński jest współautorem, i o lewicowej krytyce literackiej.

W zakończeniu autor pisze, iż jego książkę można uznać za polemikę z książką Igora Stokfiszewskiego Zwrot polityczny. A wracając do początku, trzeba dodać, że książce Michała Tabaczyńskiego patronują Rozważania o niektórych moich współczesnych Charlesa Baudelaire`a.

Większość tekstów składających się na Koniec zabawy w pokolenie była wcześniej publikowana; na potrzeby książki zostały na nowo opracowane. Są wnikliwe, rzeczowe, zajmująco argumentowane, co sprawia, że są przekonujące, co nie znaczy, że nie prowokują do sporu.

Michał Tabaczyński jest tłumaczem literatury amerykańskiej i czeskiej, autorem esejów i recenzji. Jest również poetą.

Jerzy Rochowiak

W toruńskiej galerii Wozownia na przełomie lutego i marca była prezentowana wystawa fotografii jednego z najważniejszych dokumentarzystów polskiego prawosławia – Tadeusza Żaczka. Autor mieszka w Białej Podlaskiej, jest fotografikiem, członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. Ekspozycja Rzeczywistość i niezwykłość polskiego prawosławia obejmowała kilkadziesiąt czarno-białych fotogramów oraz kilka prac barwnych, które zostały podzielone na cykle: Święta Góra Grabarka, Pielgrzymki, W Cerkwi, Obrzędowość, Ostatnia droga, Postrzyżyny oraz Woda i Symbol. Zdjęciom towarzyszył pokaz slajdów.

Na wystawiane w Wozowni prace spoglądać trzeba dwojako. Z jednej strony po prostu jak na kolejną prezentację fotografii artystycznej i – po części – reportażowej, ale też z drugiej, jak na głos w dialogu międzykulturowym. Ekspozycja przybliżyła bowiem bogactwo obrzędowe i życiową mądrość wyznania, które pomimo swojej bliskości – w sensie geograficznym, teologicznym oraz emocjonalnym – pozostaje często w Polsce niepoznane i budzi wiele kontrowersji, a w efekcie – przysłowiowy „strach przed nieznanym”.

Tadeusz Żaczek od blisko trzydziestu lat fotografuje wyznawców prawosławia oraz ich kapłanów w różnych sytuacjach. Na wystawie pokazane były prawosławne rytuały przejścia: od chrztu poprzez małżeństwo po pogrzeb, a także mnisze postrzyżyny. Równolegle z historią życia człowieka ukazany został roczny cykl liturgiczny. Począwszy od bożonarodzeniowego kolędowania, poprzez Święto Jordanu, obrzędy Paschy po letnie pielgrzymki na Świętą Górę Grabarkę.

We wstępie do katalogu kurator wystawy, Krzysztof Jurecki pisze o autorze prac: W sensie stylistycznym podąża za tradycją piktorializmu polskiego z okresu międzywojennego, który ukazywał siłę natury i posługiwał się malarskim opracowaniem zdjęcia. Z drugiej strony Jurecki podkreśla, że portretowana społeczność obdarzyła fotografa wyjątkowym zaufaniem, dzięki czemu prace stanowią dokumentację o szczególnej wiarygodności. Bohaterowie zdjęć nie pozują, ujmowani są w swojej autentycznej codzienności – lub odświętności. Jedynym wyjątkiem był upozowany portret Metropolity Sawy, zwierzchnika Polskiej Cerkwi.

Prawosławie ukazane przez Żaczka to religia wielowymiarowa. Niektóre osoby są zamyślone i skupione na modlitwie, inne radośnie uśmiechnięte. Zmęczone twarze pielgrzymów opowiadają nie tylko historię wędrówki do sanktuarium na Grabarce, lecz również całą historię zmagań podlaskiego chłopa z trudami codzienności. Autor nie unika tematów, które współczesna kultura uważa za wstydliwe: ubóstwa, starości i śmierci, ale też nie stara się nimi epatować, gdyż sami bohaterowie zdjęć nie skupiają się na doczesności. Tłem dla kilku zdjęć jest wnętrze chaty – np. podczas kolędy, czuwania przy zmarłym. Nawet w najskromniej wyposażonym mieszkaniu powieszone na ścianach ikony otoczone są szacunkiem, ale szacunek ów jest równocześnie daleki od pobożności ludowej.

Ważne miejsce w twórczości Tadeusza Żaczka zajmuje dokumentowanie życia mnichów z monasteru Św. Onufrego w Jabłecznej. Obiektyw artysty towarzyszy nie tylko liturgii i modlitwie, lecz również ich powszednim zajęciom: przeprawom do kaplicy św. Ducha, wspólnym posiłkom, śpiewaniu kolęd. Sam autor przyznaje zresztą, że właśnie od jabłeczyńskiego monasteru rozpoczęła się jego fascynacja kulturą mieszkających w Polsce wyznawców prawosławia.

Ekspozycja obaliła kilka stereotypowych przekonań dotyczących prawosławia. Potocznie wyznanie to kojarzone jest bowiem z bizantyjskim przepychem, nadmiarem złoceń, wielobarwnością i blichtrem. Wystawa fotografii Tadeusza Żaczka przełamuje ten stereotyp, pokazując prawosławie jako religię związaną z ziemią i z przyrodą. Wiele tradycyjnych obrzędów prawosławnych celebruje się w otwartej przestrzeni: poświęcenie wody w dniu Święta Jordanu, Chrzest Pański czy poświęcenie pól.

Skupiając się na tematyce fotografii, nie można zapominać o środkach artystycznych, które Tadeusz Żaczek wykorzystuje w swojej twórczości. Najstarsze zdjęcia wykonywane były często z użyciem szerokokątnego obiektywu, który skracając perspektywę daje oglądającym wrażenie uczestniczenia w prawosławnych obrzędach. Większość zdjęć wykonana jest również wyłącznie przy użyciu światła naturalnego lub (we wnętrzach) światła zastanego. Twarze oświetlane płomieniami świec nabierają zupełnie innego wyrazu, stają się nieco bardziej mistyczne. Artysta stosuje zazwyczaj technikę czarno-białą. Wybór swój uzasadnia w jednym z wywiadów zamiarem odwrócenia uwagi widza od ziemskości, codzienności, dodając, że wiele zdjęć wykonanych początkowo w kolorze, świadomie odbija dziś w wersji monochromatycznej.

Prace, które znalazły się w Wozowni, prezentowane były już w kilku innych galeriach, także w roku 2009 – Roku Dialogu Międzykulturowego. Zainteresowanie, którym się cieszyły – podobnie jak ekspozycja w Wozowni – dowodzi potrzeby tego dialogu.

Kamil Hoffmann

Na przełomie marca i kwietnia br. w Mogilnie odbyły się czternaste już Mogileńskie Spotkania Plastyczne. Artyści spotykają się co dwa lata, program działań ogniskuje się wokół Wystawy Głównej, która ma otwartą formułę; prezentują się na niej zarówno twórcy profesjonalni jak i nieprofesjonalni, w różnym wieku, o najrozmaitszych zawodach. W tym roku w Wystawie Głównej uczestniczyło 116 autorów, nie tylko z Mogilna, ale i z Inowrocławia, Szubina, Żnina, Poznania, Torunia, a nawet rodak z Londynu. Pokazano malarstwo, rysunek, grafikę, akwarele, rzeźbę, witraże i fotografię. Ściany sali Mogileńskiego Domu Kultury zostały szczelnie wypełnione kilkuset pracami, tak różnorodnymi stylistycznie, że już przy wejściu odbiorca miał jak na dłoni ideę przyświecającą animatorom tego zjawiska artystycznego: Poszukiwanie Sztuki może jednoczyć ludzi, zamiast ich dzielić. Sama zaś sala zapełniła się tłumem, może nawet dwustu odwiedzających.

Wystawa Główna XIV MSP
Fot. Stanisław Jasiński

Nie sposób wymienić wszystkich wystawiających, w pamięci pozostały mi niewielkie akwarele Stanisława Tarnowieckiego z Mogilna, obraz olejny Mirosława Banacha, kolejarza, który namalował polski parowóz Ol49, kursujący w II połowie XX w. na linii Poznań – Toruń, zwierzęta sfotografowane przez Krzysztofa Krzemienia ze Żnina, urokliwe olejne portrety ułanów pędzla Konrada Szarego z Torunia (jego ojciec Marek, profesor sztuk plastycznych UMK, urodził się w 1956 r. w Wylatowie koło Mogilna), obraz Smutek anioła Andrzeja Jakubowskiego w zajmującej technice mieszanej i niewielka rzeźba anioła Stanisława Ruty, fotografia podwodna Artura Bilewskiego, Ściana – makieta fotograficzna Anny Trzpil, kontynuacja Zapisów socjologicznych Zofii Rydet z lat 1970., Jaszczur – oniryczny rysunek tuszem Przemysława Nowickiego i redukcjonistyczne grafiki Zdzisława Mackiewicza z UMK w Toruniu.

Galeria Lustro.
Stoją od lewej: Kajetan Pochylski, Monika Rak,
Leszek Duszyński – burmistrz Mogilna, Przemysław Harędzki.
Fot. Stanisław Jasiński

Grupie animatorów mogileńskiego zjawiska artystycznego przewodzi Witold Pochylski, pracownik Zakładu Grafiki Wydziału Sztuk Pięknych UMK. Urodził się w 1960 r. w Mogilnie i choć ukończył studia w Toruniu, uzyskując tam dyplom z malarstwa i witrażownictwa, nigdy na stałe nie opuścił swojego miejsca na ziemi. Zajmuje się rysunkiem, malarstwem i witrażem oraz działaniami plastycznymi w tzw. „miejscach ujawnianych”, wykonuje zlecenia na sztukę użytkową. Brał udział w ponad 40 wystawach zbiorowych, pokazał 20 wystaw indywidualnych. Jest animatorem działań plastycznych w MDK i na Pałukach.

Otwieranie wystaw plastycznych odbywa się u nas najczęściej według sztywnego ceremoniału ukształtowanego w II połowie XX wieku. Wernisaż trwa zwykle trzy kwadranse.

Błękitna linia – akcja plastyczna
Fot. Stanisław Jasiński

Wystawę główną XIV Mogileńskich Spotkań Plastycznych otwierał dyrektor placówki Jan Szymański, oddał głos staroście Tomaszowi Barczakowi, gdyż Starostwo Powiatowe w Mogilnie jest sponsorem Spotkań, następnie burmistrzowi Leszkowi Duszyńskiemu, jako że darczyńcą jest również mogileński Urząd Miejski. Bez odpowiednich funduszy nie byłoby tak śmiałego przedsięwzięcia artystycznego, które znalazło tak duże grono odbiorców. Jako ostatni przemówił Witold Pochylski, pomysłodawca formuły ostatnich edycji Spotkań, twórca oprawy plastycznej, ale i też nadzorca i wykonawca montażu wystawy. A potem przyjść miałby nieuchronny koniec imprezy… I artyści oraz widzowie rozejdą się, rozjadą do domów!

Witold Pochylski, kurator XIV MSP
Fot. Stanisław Jasiński

Tak się nie stało w Mogilnie. Wystawa Główna inaugurowała wiele spotkań, trwających przez kolejnych dziesięć wieczorów. Już w tym samym dniu, godzinę później w galerii Lustro, mieszczącej się w mogileńskim kinie Wawrzyn, swoje prace pokazała trójka absolwentów Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu: Monika Rak, Przemysław Harędzki (ur. 1985) i Kajetan Pochylski (ur. 1984). Monika Rak zaprezentowała Obiekty kontemplacyjne: cykl wielkowymiarowych instalacji wpisujących się w przestrzeń galerii. Każdy obiekt stanowił parę złożoną z prostokąta obrazu oraz kwadratowego klęcznika, ze spoczywającą na nim poduszką. Mistyczne obrazy wykonane zostały: w technice haftu w połączeniu z rysunkiem szytym. Opierają się zawsze o moduł kwadratu oraz linie proste, które w ścisły sposób nawiązują do wymiaru horyzontalnego i wertykalnego życia człowieka. Podobnie złoty kolor ze swoją świetlistością i przestrzennością wskazuje na niebiański porządek rzeczy, któremu przeciwstawiony jest porządek ziemski, wyrażony przez pochłaniającą czerń. Realizacja Kajetana Pochylskiego jest według autora protestem przeciwko nachalnemu tworowi – przestrzeni cybernetycznej, bez której współczesne życie jest już niemożliwe, a która jest tworem irracjonalnym i nieprzewidywalnym, gdyż nie możemy określić jej granic i wyznaczyć niezbędnej do zdystansowanego życia artystycznego przestrzeni indywidualnej, intelektualnej, a też intymnej jednocześnie.

Akwarela Stanisława Tarnowieckiego.
Fot. Stanisław Jasiński

W przypadku K. Pochylskiego była to instalacja; we wnętrze galerii artysta wbudował pomieszczenie sugerujące pokój, może dom, a może pracownię artysty, w której nie ma dziś sztalug, nie ma zapachu pokostu, szelaku, kleju i farb, a w najważniejszym miejscu znajduje się stół, na nim komputer. Ów cybernetycznie pogański ołtarz w dojrzałej realizacji K. Pochylskiego został „obezwładniony”: artysta wewnątrz pomieszczenia pokazał postument, na nim ustawił przezroczyste tafle szkła i plastiku, a na nich: linie, kwadraty, sześciany, prostokąty, plątaninę ścieżek, z sygnałem lub brakiem sygnału, liczbami zapisanymi w systemie binarnym. Zaś Przemysław Harędzki pokazał jak łatwo dziś, w cyfrowym świecie równoległym do rzeczywistości, przechodzimy z jednej przestrzeni kulturowej w drugą.

Smutek anioła – obraz Andrzeja Jakubowskiego
Fot. Stanisław Jasiński

Obiektem swoich zainteresowań uczynił tradycyjny haft pałucki, jeden z symboli tożsamości regionalnej. W jego działaniu ręcznie wykonany oryginał zostaje zamieniony przez multiplikowaną kopię, gdyż: dziś przeniesienie wzoru na odzież, na kolejną bluzkę, koszulkę nie stanowi problemu. W epoce cyfrowej wszystko odbywa się na prostej zasadzie kopiowania. Od kopiowania niedaleko do klonowania, a to byłaby przerażająca wizja przyszłości kultury.  Do jej realizacji nie dojdzie; trzej młodzi absolwenci mają już dystans wobec informatycznej namiastki świata i wydaje się, że oszołomienie możliwościami techniki cyfrowej słabnie na początku XXI wieku. To artyści i odbiorcy powinni decydować o tym, jakim celom ma służyć technologia cyfrowa. Ci, którzy uważają, że to sztuka dla sztuki, zbyt przypominają swoich poprzedników sprzed stu lat.

Fragment Wystawy Głównej
Fot. Stanisław Jasiński

Pierwszego kwietnia w Muzeum Ziemi Mogileńskiej w Chabsku (Jan Szymański jest jednocześnie dyrektorem Muzeum w Chabsku koło Mogilna) otwarto wystawę Łowicka sztuka ludowa, 8 kwietnia dwie wystawy poświęcone Ojcu Świętemu: 3 czerwca 1979 w historii Gniezna i Moje spotkania z Papieżem Janem Pawłem II. 2 kwietnia na starym targowisku w Mogilnie pokazano spektakl uliczny Szelestnica w wykonaniu Teatru Terminus AQuo z Nowej Soli; Derwisze i Zawołanie tegoż teatru oraz Działania podstawowe: wizualizacje, instalacje i performance zrealizowano w Magazynie Zbożowym GS. Tym niesamowitym budynkiem z czerwonej cegły z przełomu wieku, położonym naprzeciwko urokliwego i nieco zaniedbanego dworca kolejowego z 1872 r., z surrealnie piękną, niszczejącą wieżą wodną, opiekuje się mogileńskie Stowarzyszenie Artystyczne Magazyn Zbożowy GS na zasadzie umowy użyczenia obiektu. Obecnie trwają rozmowy między Radą Miasta a Gminną Spółdzielnią w sprawie przejęcia zabytkowego obiektu przez stowarzyszenie. 

Rzeźba Stanisława Ruty
Fot. Stanisław Jasiński

Innym obiektem, który na trwale wpisał się w historię miasta jest kino Wawrzyn przy ulicy księdza Piotra Wawrzyniaka. Piotr Wawrzyniak urodził się w 1849 r. w Wyrzece koło Śremu, w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, zmarł w 1910 r. w Poznaniu. Był działaczem narodowym, społecznym, oświatowym i gospodarczym, patronem Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, papieskim szambelanem i posłem na sejm pruski. Niechęć władz pruskich do jego patriotycznej postawy sprawiła, że mógł objąć stanowisko proboszcza w Mogilnie dopiero po 26 latach pracy jako wikariusz. Odnowił kościoły mogileńskie, rozbudował plebanię, był inicjatorem powołania w tym mieście wielkopolskiego Towarzystwa Przemysłowego. Zmarł na atak serca; zgodnie z jego przedśmiertnym życzeniem został pochowany w Mogilnie. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją narodową, w której według szacunków brało udział od 10 do 15 tysięcy osób z całej Polski. Ludność Mogilna liczyła wówczas mniej niż 5 tysięcy. Dziennik Berliner Tageblatt po śmierci nazwał ks. P. Wawrzyniaka polskim niekoronowanym królem. Jest jedną z głównych postaci paradokumentalnego serialu TVP Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy, zrealizowanego w latach 1979-1980. Był niezwykle pracowitym geniuszem, spoczywa w mauzoleum na cmentarzu mogileńskim.

Fotografia podwodna Artura Bilewskiego
Fot. Stanisław Jasiński

Budynek kina powstał z inicjatywy ks. Wawrzyniaka na początku XX wieku, stając się siedzibą Domu Ludowego. Około 1940 r. okupanci uruchomili w nim salę kinową. Mimo znanych trudności z frekwencją i dystrybucją w ostatnich latach, zwłaszcza filmów polskich, kino Wawrzyn działa nieprzerwanie przeszło 70 lat. Posiada 273 miejsca i nie jest deficytowe, choć nie przynosi oszałamiających zysków. Obecnie właścicielem kina jest Mogileński Dom Kultury. Przystąpił do programu Dom Kultury+; dyrektor Jan Szymański ma nadzieję, że w przyszłości znajdą się fundusze na cyfryzację kina. Jest ona koniecznością. 3 kwietnia odbył się w kinie Wawrzyn konkurs plastyczno-ekologiczno-filmowy Podróżowanie na ekranie; 7 kwietnia kolejne spotkanie w cyklu Mogileńska Akademia Filmowa z projekcjami filmów Polskiego Kina Młodych; pokazano Wszystko co kocham w reżyserii Jacka Borcucha i Chrzest Marcina Wrony.

Mogileńskie Spotkania Plastyczne wrosły w krajobraz miasta, w Barce Cafe (należącej do sponsora Spotkań) przycumowanej do malowniczego brzegu Jeziora Mogileńskiego odbył się 4 kwietnia wernisaż wystawy indywidualnej Sylwii Czarneckiej. W harcówce przy ul. Kościuszki 25, którą również opiekuje się Mogileński Dom Kultury, 5 kwietnia otwarto wystawę dziecięcych grup plastycznych Barwny Świat oraz kontynuowano akcję plastyczną Błękitna linia.

Ściana – instalacja Anny Trzpil.
Fot. Stanisław Jasiński

Już na Wystawie Głównej każdy z odwiedzających otrzymał wąski pasek niebieskiego papieru z drukiem hasła programowego: Twórca + Odbiorca = Spotkanie. Należało na nim zapisać swoje imię i okleić karteczkami salę wystawową dokoła, wyznaczając nową przestrzeń artystyczną. To samo uczestnicy mieli uczynić podczas akcji przy harcówce i na stadionie miejskim, gdzie 10 kwietnia odbył się finał VII Rajdu Weteranów Szos po Ziemi Mogileńskiej. Tego samego dnia w Magazynie Zbożowym GS zakończono XIV Mogileńskie Spotkania Plastyczne koncertem zespołu Pustki.

Laureatem głównej nagrody podczas Konfrontacji Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu Muzyka Mocnych Brzmień w 2007 r. został zespół rockowy Kumka Olik z Mogilna, stylizowany na lata 1960., a w roku 2010 otrzymał ją zespół Living on Venus – złożony z muzyków z Pakości i Mogilna. Obie grupy swoją przygodę z rock and rollem rozpoczynały w Mogileńskim Domu Kultury. Obecnie w MDK odbywają się próby kolejnych 5 kapel rockowych. Przynajmniej kilku ojców przyszłych supergwiazd estrady polskiej próbowało przed laty swoich sił jako jazzmani w istniejącym do dziś zespole Old Dixieland Players oraz rockmani z istniejącego od 1986 r. mogileńsko-poznańskiego zespołu Marynarze i żołnierze. W MDK działa ponadto chór i orkiestra dęta, klub seniora, odbywają się próby dziecięcego zespołu tanecznego; szacunek dla tradycji umiejętnie łączony jest ze zrozumieniem potrzeb młodego pokolenia, gdyż oni już się stają animatorami kultury na Pałukach. Herb Mogilna przedstawia w polu błękitnym trzy krzyże barwy złotej w układzie w roztrój. Miasto Mogilno uzyskało prawa miejskie w 1398 r., będąc własnością istniejącego od drugiej połowy XII wieku klasztoru benedyktynów, stąd też motyw herbowy. W lokalnym tygodniku Pałuki ukazała się propozycja nowej wersji tego znaku: na białym polu trzy skrzyżowane gitary elektryczne: żółta, czerwona i niebieska – signum temporis, ale z dopiskiem u dołu tarczy herbowej – Twoje miejsce na ziemi.

Otwarcie Wystawy Głównej
Fot. Stanisław Jasiński

30 czerwca 2009 r. Mogilno liczyło 12336 mieszkańców. Sygnałem istotnych zmian mogą być przełomowe wydarzenia artystyczne z przełomu marca i kwietnia tego roku. Mogileńskie Spotkania Plastyczne mogą przekonać każdego, że organizacja tego typu wydarzeń plastycznych przez Mogileński Dom Kultury (dawny Powiatowy Dom Kultury), w nowej formule, ma sens i rację bytu, ponieważ cieszą się one dużym zainteresowaniem, nie tylko współtworzących je artystów, ale i mieszkańców miasta i jego bliższych i dalszych okolic. Środowisko artystyczne regionu już się ukształtowało, twórcy zaprzyjaźnili się ze sobą i okrzepli wśród liderów – animatorów kultury i swojej małej ojczyzny, którzy stymulować będą potrzeby i zainteresowania kulturalne odbiorców. Korzystna sytuacja do dalszych działań jest efektem działań dyrektora Jana Szymańskiego i zespołu pracowników Mogileńskiego Domu Kultury. Dotychczasowe osiągnięcia oraz przystąpienie MDK w Mogilnie do programu Dom Kultury+ otwiera nowe perspektywy animacji kultury po przełamaniu zaprzeszłych nawyków w kierunku tworzenia nowej, nośnej platformy działania tego typu placówek w województwie kujawsko-pomorskim.

Tunel, którym aniołowie wprowadzają zbawionych w zaświaty na obrazie Hieronima Boscha Wstąpienie do Raju jest zielony, kończy się świetlistą zielonkawo-żółtawą plamą, otworem, za którym jest Niebo. Jakie jest, pozostaje tajemnicą; zbawieni patrzą na wejście do Raju z zachwytem, z radością, więc na pewno Niebo jest piękne. Jak kwitnący nie mający końca ogród? Wyobrażam sobie czasem, że niektóre zakamarki tego ogrodu przedstawia poprzez swoje obrazy Dariusz Delik. Znajdując upodobanie w zieleni i świetle, malując witalność, bujność przedstawianego świata, inspiruje się rzeczywistością, na którą można spojrzeć, i którą pewnie można zobaczyć, a więc sobie przyswoić. Wprawdzie kształty, kolory i światło sprawiają wrażenie wziętych z natury, jednak, jeśli uważnie się w nie wpatrzyć, okazuje się, że są spoza tego, co dostępne oczom. Na pozór realistyczne czy naturalistyczne, w istocie są formami bliskimi abstrakcji.

Z zielenią, wszechobecną w świecie, który Dariusz Delik przedstawia poprzez swoje obrazy, doskonale współistnieją żółcienie, błękity, czerwienie, brązy. Nieliczne są obrazy, w których zieleń zdaje się skrywać wśród innych barw – ciemnych lub jasnych, bliskich bieli.

Zieleń ma tyle odcieni, tonacji, że zdaje się wielością kolorów. Zbliża się do innych barw, wnika w nie. Gdyby na tych obrazach całkiem wyblakły inne kolory i została tylko zieleń, byłyby wielobarwne. Patrząc, chce się nazwać każdy jej odcień, ale można jedynie je porównywać, określać, stopniując przymiotniki. By te odcienie, te zielenie nazywać, trzeba by i słownikowej biegłości, i słowotwórczej inwencji. Pozostaje zatem patrzenie, zdziwienie i zmaganie się z niedowiarstwem, iż te kolory, ich nasycenie są rzeczywiste, choć na pewno można je dostrzec i poza obrazami Dariusza Delika, rozproszone po świecie.

Kolory, których tajemne życie Dariusz Delik odkrywa, niemal zawsze mają w sobie ciepło. Może się to wydawać paradoksem, skoro zieleń jest uznawana za kolor zimny. Owszem, bywa taka, ale jest również ciepła, i w obrazach Dariusza Delika zawdzięcza to przede wszystkim światłu: swojemu światłu, a więc światłu koloru, a także światłu, które rozjaśnia całą przedstawianą przestrzeń. Jest tu i ciepło, i spokój – i pokój, który jest szczęściem. Takie może są barwy i światło Raju? Patrząc, chciałoby się pozostać w łagodnym nieprzemijającym zadziwieniu, w pewności, że nie wydarzy się coś gwałtownego.

Obrazy Dariusza Delika przywodzą na pamięć symbolikę zieleni. Nazywana jest kolorem nadziei, świeżości, wiosny, życia, nieśmiertelności… Alchemicy znali zielone światło, symbolizujące życie i śmierć, a zarazem oświecenie. Średniowieczni artyści malowali w zielonym kolorze krzyż, na znak Chrystusa Odnowiciela i powrotu człowieka do Raju. Nie tylko we wschodnim chrześcijaństwie zieleń jest symbolicznym kolorem Ducha Świętego…

Co się wydaje naturalne, Dariusz Delik upodobanie do zieleni łączy z fascynacją przyrodą, jej rozwojem, zmiennością; przedstawia swoje wyobrażenie natury, krajobrazów, które zobaczył i które go zainspirowały do tworzenia malarskich kompozycji. Przyroda jest obszarem, w którym zaczyna się malowanie: tworzenie kompozycji.

Spojrzenie ogarnia całość i zatrzymuje się na wyimku pejzażu. Artysta na nim skupia uwagę; z oddalenia obejmując szeroką perspektywę, w zbliżeniach zajmuje się szczegółami. Precyzyjnie, z dbałością o detale przedstawia to, co się dzieje: to, co jest, a nie – było… Przedstawiony świat i widać, i słychać, i czuć… To… życie.

Dariusz Delik niemal zawsze maluje gąszcz: liści, gałęzi, traw… Są to skomplikowane układy kompozycyjne – i kolorystyczne. Złudzenie, że są to  przedstawienia naturalistyczne pewnie bierze się z ich wyrazistości. Choć wydają się przeniesieniem barw i kształtów natury, w rzeczywistości są spoza niej…

Kolejne obrazy mogą się wydawać wariacjami na podobne tematy, ale tylko dlatego, że wariacje wymagają mistrzowskiego warsztatu, technicznej perfekcji, zarazem polotu, nieograniczonej wyobraźni. Jest w obrazach Dariusza Delika skupienie: artysty, który dokonuje wyborów i wie, co jest ważne oraz świata w wyimku, który oddaje istotę, jeśli nie całości, to większej części… To, co mieści się w ramach obrazu, jest kadrem, tak pomyślanym, tak opracowanym, tak pokazanym, że nie ma wątpliwości, iż widać tylko cząstkę i kompozycja mogłaby się rozszerzać, może w nieskończoność… Każda jest zarazem… skończoną całością. Pokazany jej wyimek jest niezwykły – i to samo można by pomyśleć o tym, czego nie widać…

Obrazy Dariusza Delika kierują ku temu, co niepojęte, niewyobrażalne. Pośród rozlicznych nieoczywistości tego malarstwa metafizyczność jest oczywista. Przedstawiony świat jest tajemniczy, jest jakby relacją ze spotkania z nieznanym, które tylko nieznacznie się odsłania… Można by powiedzieć, że te obrazy są opowieściami o poznawaniu, o spotkaniach takich, jak te, które określamy: twarzą w twarz… Takie spotkania są możliwe, jeśli uprawia się sztukę w gotowości przyjęcia nieznanego i przekraczania ograniczeń. To właśnie widać na płaszczyźnie obrazów Dariusza Delika: w kompozycjach, w poszukiwaniu (odkrywaniu) kolorów, w dyscyplinie, która wyraża się w zgłębianiu spójnego świata, w dążeniu do doskonałości.

Może, jak na obrazie Hieronima Boscha, w świetlistość zaświatów wchodzi się przez zielony tunel, ale patrząc na obrazy Dariusza Delika, myślę, że Niebo zaczyna się znacznie bliżej: w uważnym spojrzeniu, które ogarnia i urodę świata i życia, i nadzieję… I upewnia, że tajemnica pozostaje nieprzenikniona. W obrazach Dariusza Delika jest piękno, przed którym dzisiejsza sztuka się wzdraga, może dlatego, że zawiera się w nim kunszt artysty, jakby spoza naszego pośpiesznego świata. W tych obrazach urzekająca jest harmonia najszlachetniejszych tradycji malarskich, nowatorstwa i stylu, sprawiającego, że obrazy Dariusza Delika są rozpoznawalne i niepowtarzalne.

Kilkadziesiąt obrazów Dariusza Delika można było oglądać w marcu i na początku kwietnia na wystawie w toruńskiej Galerii Sztuki Wozownia.

Dariusz Delik (o którego twórczości pisałem w Biuletynie przed dziesięciu laty) ukończył Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, uzyskując w 1987 roku dyplom w pracowni prof. Janusza Kaczmarskiego. Tematem jego dyplomowego zestawu obrazów był Kosmos. Później malował obrazy abstrakcyjne, potem dziwne przestrzenie ogrodów, cmentarzy, opuszczonych domostw, zapomnianych parków… Forma jego płócien stawała się coraz klarowniejsza, coraz bardziej jednolita stylistycznie. I wciąż się zmienia: przedstawiany świat jest coraz bogatszy i – pomimo wrażenia monotematyczności – coraz ciekawszy, coraz bardziej zaskakujący.

Otwarcie wystawy obrazów Dariusza Delika
w Galerii Sztuki Wozownia
Fot. Stanisław Jasiński

Dariusz Delik jest malarzem pracowitym. Każdy obraz wymaga godzin, dni, tygodni przy sztaludze. Pokazywanie kadrów nasuwa skojarzenie z fotografią, fotogenicznością tego, na co patrzymy. W istocie jednak te płótna przeczą temu, co jest istotą obrazu fotograficznego: obrazy są kreowane środkami wyłącznie malarskimi. Co więcej, nie poddającymi się fotografowaniu – najświetniejsze reprodukcje fotograficznie dają jedynie o nich wyobrażenie, jakby między obrazem a ekranem komputera czy papierową odbitką niknęła subtelność malarskiej materii. Owszem, te obrazy są miłe dla oka. Pewnie są szczere, a więc u ich początków jest spoglądanie na pozaartystyczną rzeczywistość z nakierowaniem nie tylko na jej urodę, ale i wartości. Może stąd w nich tyle zieleni? I radości! Widać przecież , że malowanie daje artyście radość!

Ukończywszy liceum plastyczne, przed podjęciem studiów Dariusz Delik krótko pracował w teatrze. Pewnie ten epizod jest bez znaczenia dla jego sztuki. A może należy na jego obrazy patrzeć jak na dekoracje przedstawienia o człowieku, który się zachwyca? Ten człowiek jest poza sceną, ale czy na pewno nieobecny? Przecież patrzy, widzi…

Od 1987 roku Dariusz Delik pracuje w Galerii i Ośrodku Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu: najpierw był specjalistą do spraw edukacji plastycznej, potem kierownikiem działu edukacji plastycznej, a od połowy 2008 roku kieruje placówką.

Malarstwo jest jego jedną pasją, drugą jest edukacja plastyczna. Te dwie sfery twórczej pracy są różne i się nie przenikają. Jeśli coś je łączy prócz przynależności do obszaru sztuki, to jedynie inwencja artysty i pedagoga.

Prowadząc zajęcia plastyczne – z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi – Dariusz Delik dba o precyzyjne określenie i sformułowanie problemu plastycznego, który będzie rozwiązywany, a następnie o dobór tematu, który zaciekawi, pociągnie oraz podporządkowanie problemowi i tematowi, mającej wobec nich funkcję służebną, techniki plastycznej. Jak mówi, podczas zajęć ważne jest wszystko, co porusza wyobraźnię uczestników. Ważny jest nastrój, znajdowanie w nich przyjemności. Ważne jest, by zajęcia były zabawą, twórczą przygodą, lekcją patrzenia na świat, a zarazem poznawaniem języka plastycznego. Dariusz Delik podkreśla znaczenie kolejności: problem plastyczny – temat – technika.

Maszyna do przemalowywania kotów, Informacje płynące w światłowodach, Pożeracz obłoków, Prąd dwufazowy zmienny … To niektóre z tematów zajęć. Zdarzają się nawiązania do natury: Wyścigi koników morskich, Podróż w głąb pomidora, Krople rosy na źdźbłach trawy… Nierzadko inspiracją są utwory literackie, m. in. wiersze Jana Brzechwy, Danuty Wawiłow. Młodzież podczas zajęć przywołuje wiedzę z historii sztuki i na przykład dokonuje fowistycznej interpretacji czarno-białego portretu.

Zajęcia w Galerii odbywają się co tydzień w stałych grupach. Organizowane są okazjonalne lekcje plastyczne dla dzieci przyjeżdżających do Torunia z innych miejscowości województwa. Realizowane są cykle warsztatowe. Dariusz Delik nie tylko je koordynuje, ale i nierzadko prowadzi zajęcia.

Od ubiegłego roku Dariusz Delik prowadzi Sobotnie poranki plastyczne dla dzieci trzy- i czteroletnich. Naturalnie, przychodzą z rodzicami, pracują wspólnie. Zajęcia są plastycznymi zabawami, podczas których dzieci nierzadko zaskakują mamusie i tatusiów: śmiałością, pomysłowością, wyobraźnią.

Zawsze aranżowana jest sytuacja, która stwarza nastrój zabawy. Jest w niej odrobina teatru… Dzieci spotykają wiosną w Galerii ogromnego węża Kajetana, który zaprosił gości na urodziny, ale się zawstydził i się chowa, bo zimą wyblakły jego naturalne barwy; i maluszki ochoczo je stworowi przywracają. Jesienią na podłodze w Galerii leżą liście, jak w parku mienią się kolorami, szeleszczą, pachną, ale są pod nimi duże papierowe białe liście, które domagają się barw. Na fotelu babci, która wyszła, leżą robótki i długa papierowa biała wstęga, którą malując trzeba przemienić we wzorzysty szal. W pokoju leżą bezbarwne spodnie, sukienki, spódnice, koszulki, które trzeba pomalować. Pustą przestrzeń trzeba przemienić w wesołe osiedle dziwnych domków. Potrzebne są nakrycia głowy, więc dzieci je kleją. Ma się odbyć przedstawienie i trzeba zrobić maski…

Sobotnie poranki plastyczne spotkały się z ogromnym zainteresowaniem. Rodzice zapisują dzieci na zajęcia z miesięcznym wyprzedzeniem. Poranki pokazują – mówi Dariusz Delik – że edukację plastyczną należy rozpoczynać nie, gdy dziecko ma pięć czy sześć lat, ale znacznie wcześniej. I tak się dzieje, nie tylko w Polsce.

Do namysłu nad edukacją plastyczną skłaniają wystawy familijne: obok prac kilkuletnich artystów są pokazywane prace ich rodziców, dziadków – plastyków profesjonalistów.  Świadczą nie tyle o dziedziczeniu uzdolnień, co raczej o wpływie atmosfery w rodzinie dziecka na rozwój jego artystycznych zainteresowań.

Dariusz Delik podkreśla, że niezależnie od wieku uczestników zajęć, każde spotkanie jest niepowtarzalnym zdarzeniem. Wprawdzie doświadczenie pozwala przewidzieć przebieg i rezultat zajęć, ale wyzwolenie twórczej energii uczestników sprawia, że niemal zawsze wydarza się coś nieoczekiwanego, zaskakującego.

Dariusz Delik jest autorem edukacyjnych projektów. Ekosystem skłaniał do refleksji nad wodą, powietrzem, niebem i ziemią, które były przedstawiane przy wykorzystaniu różnych technik plastycznych… W 2008 roku był realizowany program eksperymentalny Zielona krowa: ponad pięćset osób w wieku od trzech do osiemnastu lat uczestniczyło w ćwiczeniach będących próbą zmierzenia się z pewnymi schematami, stałościami spostrzeżeniowymi, ograniczającymi swobodę wypowiedzi artystycznej. (…) Dzieci nie miały kłopotów w przełamywaniu stereotypów. Na kartkach pojawiły się Niebieskie cytryny, zaświeciło Zielone słońce, a z nieba spadł czerwono-żółty Deszcz. W ubiegłym roku w Galerii był realizowany projekt Baw się grafiką, kierowany do środowiska, gdzie dzieci nie mają możliwości zetknięcia się z grafiką, zarówno w zakresie odbioru, jak i tworzenia własnych prac graficznych. Celem programu była popularyzacja wśród dzieci i młodzieży grafiki jako dziedziny sztuki, która poprzez swoje specyficzne właściwości może być atrakcyjną formą ich wypowiedzi plastycznej. Poprzez samodzielną realizację prac plastycznych oraz spotkania z prowadzącymi warsztaty artystami, uczestnicy mieli szansę poznać tradycyjne, szlachetne techniki graficzne, takie jak: linoryt, gipsoryt, papieroryt, kolografia, sucha igła, akwaforta czy sitodruk.

Od początku swej pracy w Galerii Dariusz Delik uczestniczy w organizacji Międzynarodowego Konkursu Plastycznego dla Dzieci i Młodzieży Zawsze zielono, zawsze niebiesko i Międzynarodowego Biennale Grafiki dla Dzieci i Młodzieży, a także innych konkursów dla dzieci i młodzieży, jak ogólnopolski Barwy Kujaw i Pomorza, międzynarodowych Chopin –  inspirator wyobraźni, Żaba, piernik i Kopernik. Bywa jurorem, aranżuje pokonkursowe wystawy.

Galeria organizuje w roku ponad dwadzieścia wystaw. Są to prezentacje pokonkursowe, w salach Galerii, Dworu Artusa, Fundacji Tumult, a także poza Toruniem, na przykład w Instytucie Słowackim w Warszawie, w Galerii Sztuki Współczesnej we Włocławku, poza krajem, na przykład w Spiskiej Beli na Słowacji. Są wystawy z – największych w Polsce – zbiorów  Ośrodka: tematyczne, pokazujące wybrane techniki plastyczne bądź sztukę młodych artystów z poszczególnych krajów. Są wystawy ośrodków i pracowni plastycznych z kraju i zagranicy, na przykład uczniów Społecznej Szkoły Podstawowej im. Juliusza Słowackiego w Toruniu, Zespołu Państwowych Szkół Plastycznych w Łodzi, Prywatnej Szkoły Plastycznej w Martinie na Słowacji, Liceum Artystycznego z Charkowa na Ukrainie, Szkoły Artystycznej w Provazkiej Bystrzycy na Słowacji, Children`s Art School w Pleven w Bułgarii. Tam zaś są prezentowane prace uczestników zajęć w Galerii. Tradycją są toruńskie ekspozycje prac uczestników zajęć w placówce. W Galerii – w filii przy ul. Kościuszki – są pokazywane prace studentów i absolwentów Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Otwarcie wystawy obrazów Dariusza Delika
w Galerii Sztuki Wozownia
Fot. Stanisław Jasiński

Objąwszy dyrekcję Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu, Dariusz Delik stara się rozszerzać program działań placówki. Zmodernizowane zostały pracownie dydaktyczne, zwiększyła się liczba uczestników stałych zajęć (obecnie pracują w szesnastu grupach, w tym w nowoczesnej pracowni multimedialnej). Rozwinęła się współpraca z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK, z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Wychowania przez Sztukę InSEA, z Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu, m.in. w Toruniu odbywają się spotkania i warsztaty plastyczne, pracownicy Galerii prowadzą zajęcia w innych ośrodkach. W Galerii odbywają się Spotkania o Sztuce i Kulturze, na które zapraszana jest przede wszystkim młodzież. Spotkania te umożliwiają poznawanie sztuki współczesnej, takich zjawisk jak street-art, performance, happening, videoart, książka autorska. Odbywają się wspomniane Sobotnie poranki plastyczne. Ponadto Galeria uczestniczy w wielu przedsięwzięciach artystycznych i edukacyjnych w województwie kujawsko-pomorskim.

Dariusz Delik jest nie tylko pracowitym malarzem, pedagogiem, szefem Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu. Jest twórcą, który urzeczywistnia swoje zamierzenia, a więc kimś, komu się udaje. Byłoby pewnie inaczej, gdyby nie pasja, bez której nie tylko w sztuce udaje się niewiele. A pasja sprawia, że to, co robi, sprawia mu przyjemność – daje radość.

Jerzy Rochowiak

Wystawa
Ze wschodnich stepów – Tatarzy polscy
we Włocławku

W Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej – Muzeum Etnograficznym we Włocławku 18 marca została otwarta wystawa Ze wschodnich stepów – Tatarzy polscy. Ekspozycja została zorganizowana – piszą organizatorzy – w ramach prowadzonego przez włocławskie Muzeum Etnograficzne cyklu prezentującego kulturę i folklor mniejszości narodowych i etnicznych na ziemiach polskich.

Wystawa prezentuje Tatarów polskich, od wielu wieków związanych z dziejami naszego kraju. Wśród różnych grup etnicznych zamieszkujących ziemie polskie Tatarzy stanowią grupę na wskroś egzotyczną, fascynującą, intrygującą, ale też mało znaną innym mieszkańcom naszego kraju. Ich historia to ogromny dorobek kulturowy będący połączeniem wschodniej, orientalnej kultury islamu z kulturą chrześcijańską zachodniej Europy. To naród (chociaż nie mówi własnym językiem) o wielkiej historii, odrębnej religii i obyczajach, godnych uwagi i poznania.

Podstawowym założeniem ekspozycji jest przybliżenie życia Tatarów poprzez realizację następujących prezentacji: z kart historii, islamu jako wyznacznika norm, zachowań i obyczajów oraz codziennego życia.

Wśród eksponatów prezentowanych na wystawie znajdują się: XVII-wieczny szyszak i karwasze, jatagany, kałkan, dokumenty, fotografie legendarnego 13. Pułku Ułanów Wileńskich, umundurowanie oraz pamiątki podkreślające związki Tatarów ze swoją przybraną Ojczyzną i ich ogromny wkład w Jej dzieje, zawirowania, walkę o niepodległość i obronę granic.

Wystawa obrazuje także inne aspekty życia –  często skośnookich, o mongolskich rysach twarzy, śniadych, z kruczoczarnymi włosami – obywateli naszego kraju. Prezentowane są zabytki związane z religią; najmocniejszym, najtrwalszym wyróżnikiem tej grupy, jest wśród nich strój imama, różnorodne egzemplarze Koranu, chamaiły – modlitewniki, muhiry (najczęściej haftowane i wieszane na ścianach – wyznania wiary), a także dywany modlitewne oraz osobiste zwoje papierowe z wersetami z Koranu – daławary i noszone na co dzień hramotki, obiekty z pogranicza magii – amulety, talizmany.

Istotnym elementem wystawy jest prezentacja wnętrza podlaskiego domu z okolic Bohonik, Wasilkowa, Sokółki czy Kruszynian zamieszkanego przez Tatarów. Eksponowane są m.in. przedmioty codziennego użytku i elementy ubioru, suknie, nakrycia głowy, pięknie zdobione buty z cholewami, a także warsztat garbarza – zawodu najczęściej wykonywanego przez Tatarów.

Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Historycznego. Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Wojska w Białymstoku, Muzeum Społecznego Ziemi Sokólskiej w Sokółce, Białostockiego Muzeum Wsi –  Oddziału Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku oraz zbiorów prywatnych Pani Haliny Szahidewicz.

II Przegląd Twórczości Artystycznej
Młodzieży Powiatu Inowrocławskiego
w Inowrocławiu

W Młodzieżowym Domu Kultury im. Janusza Korczaka w Inowrocławiu w dniach 18-19 marca odbywał się II Przegląd Twórczości Artystycznej Młodzieży Powiatu Inowrocławskiego. Został poprzedzony uroczystym odsłonięciem tablicy – w roku szkolnym 2010/2011 Młodzieżowy Dom Kultury im. Janusza Korczaka w Inowrocławiu otrzymał tytuł Miejsce Odkrywania Talentów, przyznany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. W ramach Przeglądu odbył się wernisaż wystawy prac plastycznych i fotograficznych uczniów ze szkół Powiatu Inowrocławskiego. W prezentacjach teatralnych uczestniczyły: Teatr Próba z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Jana Pawła II w Inowrocławiu, grupa Lewart 76 z Zespołu Szkól Ponadgimnazjalnych w Kobylnikach oraz Akcja i Re-Akcja z Młodzieżowego Domu Kultury im. Janusza Korczaka w Inowrocławiu. Odbyły się prezentacje literackie, muzyczne (wokalistów i instrumentalistów), taneczne, w których uczestniczyły Zespół Beat Pond z Młodzieżowego Domu Kultury im. Janusza Korczaka w Inowrocławiu oraz Zespół Rytm i Patryk Korepta z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Jana Pawła II w Inowrocławiu. Wystąpiły zespoły muzyczne Joli Joachimowskiej, Pauliny Jeżewskiej i Kariny Grabowskiej z I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu, a także zespół Never Mind.

Spotkanie
Kraj się z żalu, nędzne serce
w Toruniu

W Muzeum Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu 6 kwietnia odbyło się spotkanie Kraj się z żalu, nędzne serce, rozpoczynające cykl Żywot pieśni – pieśń żywota, pozwalający – piszą organizatorzy – na zapoznanie się z pieśniami towarzyszącymi człowiekowi w kulturze tradycyjnej w rozmaitych momentach życia oraz z obecnym losem tych pieśni. Cykl ma się stać zachętą do wskrzeszania tradycji gromadnego śpiewu – podczas pierwszego spotkania: do wspólnego śpiewania repertuaru wielkopostnego. Klimat spotkania współtworzyła towarzysząca mu wystawka eksponatów z muzealnych zbiorów sztuki ludowej o tematyce pasyjnej. Komentarzem opatrzyła ją Bożena Olszewska.

Opr. JR

Do Studenckiego Klubu Pracy Twórczej Od Nowa w Toruniu na XIX Alternatywne Spotkania Teatralne Klamra 2011 w dniach 12-19 marca.

Do Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu

• na otwarcie wystawy XIX-wieczna Azja Środkowa w obiektywie Leona Barszczewskiego 15 marca;
• na spotkanie Kraj się z żalu, nędzne serce z cyklu Żywot pieśni – pieśń żywota 6 kwietnia.

Do Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy na otwarcie wystawy fotografii Solidarni z Kubą 18 marca.

Do Galerii Sztuki Wozownia w Toruniu na:

• Salon Wiosenny XXXVII Edycja Dzieła Roku 18 marca,
• promocję książki prof. Piotra Piotrowskiego Agorafilia. Sztuka i demokracja w postkomunistycznej Europie 22 marca,
• otwarcie wystawy retrospektywnej Henryka Tomaszewskiego 8 kwietnia,
• otwarcie wystawy Diagram. Jerzemu Ludwińskiemu 12 kwietnia,
• wernisaż wystawy Anity Obarskiej-Oracz Drzwi 12 kwietnia,
• Europejski Festiwal Fabuły, Dokumentu i Reklamy Euroshorts, Replika w Toruniu 14-15 kwietnia.

Do Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu na otwarcie wystawy malarstwa Zdzisława Szmidta (1935-2001) w 10. rocznicę śmierci 18 marca.

Do Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu na:

• otwarcie wystawy Skarby Polski. Bursztyn z Gdańska 18 marca,
• otwarcie wystawy Grudziądzkie kolekcje numizmatyczne 25 marca.

Do Pałacu Lubostroń w Lubostroniu

• na CXXXV Koncert Pałacowy – recital fortepianowy Mariusza Klimsiaka 20 marca,
• na CXXXVI Koncert Pałacowy w wykonaniu Chóru Kameralnego Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy 17 kwietnia.

Do Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu na:

• otwarcie wystawy prac uczniów Społecznej Szkoły Podstawowej i Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Toruniu 22 marca,
• zwiedzanie wystawy Des couleurs de la France 23 marca,
• wystawę prac uczniów Zespołu Państwowych Szkół Plastycznych im. Tadeusza Makowskiego w Łodzi 15 kwietnia,
• otwarcie wystawy pracowni rysunku intermedialnego Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu 20 kwietnia.

Do Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu na otwarcie wystawy Wypełniając puste pola, poświęconej Jerzemu Ludwińskiemu 25 marca.

Do Galerii Zejście w Krakowie na otwarcie wystawy półprzestrzennych obiektów z blachy stalowej Formy specjalne Krzysztofa Warmbiera 25 marca.

Do kościoła Św. Jadwigi Królowej w Inowrocławiu na koncert nadzwyczajny, w programie Carmina Burana Carla Orfa 26 marca.

Do Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki Stara Ochronka w Bydgoszczy na:

• finał Turnieju Recytatorskiego Strofka 26-27 marca,
• spotkanie jubileuszowe z okazji wydania 15. tomu Materiałów do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu 12 kwietnia,
• otwarcie wystawy haftu Aldony Grzesińskiej i koronki Zygfryda Smarzyka z Bydgoszczy w Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej 14 kwietnia,
• finał XVII Wojewódzkiego Festiwalu Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej w Żninie 16 kwietnia.

Do Teatru Baj Pomorski na obchody Międzynarodowego Dnia Teatru 27 marca.

Do kina Nawojka w Lipnie na otwarcie wystawy I Edycji Konkursu Dzieło Roku 1 kwietnia.

Do Fundacji Tumult w Toruniu na:

• uroczyste otwarcie kino-galerii Tumult 1 kwietnia,
• projekcję najnowszego filmu Lecha Majewskiego Młyn i Krzyż i konferencję prasową z udziałem reżysera 2 kwietnia.

Do Teatru Miejskiego w Inowrocławiu na koncert muzyki celtyckiej 3 kwietnia.

Do Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

• do Muzeum im. Stanisława Noakowskiego na spotkanie z Wandą Szkulmowską Ziemia rodzinna to Kujawy 17 marca,
• na otwarcie wystawy pokonkursowej III konkursu rzeźbiarskiego im. Stanisława Zagajewskiego 4 kwietnia
• do Muzeum Etnograficznego na VII Kiermasz wielkanocny 10 kwietnia.

Do Galerii Miejskiej w Inowrocławiu na otwarcie wystawy Michała Bałdygi 5 kwietnia.

Do Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych w Toruniu na otwarcie wystawy Sekcji Plastycznej Uniwersytetu Trzeciego Wieku 6 kwietnia.

Do Galerii Albert w Krakowie na otwarcie wystawy malarstwa olejnego Leszka Warmbiera Wewnętrzna konieczność 8 kwietnia.

Do Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zdzisława Arentowicza we Włocławku

• na spotkanie z pisarką i dziennikarką Katarzyną T. Nowak 8 kwietnia,
• na spotkanie z Aleksandrą Ochmańską – promocję jej tomiku poetyckiego Nie opowiem mojej tęsknoty 15 kwietnia.

Do Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy na otwarcie wystawy Rock`n`rolowa historia sztuki 8 kwietnia.

Do Muzeum Okręgowego w Toruniu na otwarcie wystawy Barwny świat Majów. Haftowane tkaniny z Gwatemali 8 kwietnia.

Do Bydgoszczy, Torunia i Książek-Brudzawek na Wojewódzkie Obchody 71. rocznicy Zbrodni Katyńskiej 9 – 29 kwietnia.

Do kina Rondo w Chełmnie na:

• X Festiwal Piosenki Harcerskiej i Turystycznej 9 kwietnia,
• koncert wiosenny Gaiczek zielony 16 kwietnia.

Na plac prze Aulą UMK w Toruniu na audiowizualne widowisko godzina czterdzieści osiem z okazji 50. rocznicy pierwszego lotu człowieka w Kosmos 12 kwietnia.

Do Galerii Autorskiej w Bydgoszczy na otwarcie wystawy fotografii Jerzego Riegla i promocję albumu Bydgoszcz Jerzego Riegla i poetów 14 kwietnia.

Do Muzeum Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie na podsumowanie konkursu Najpiękniejsza pisanka i kartka wielkanocna 16 kwietnia.
 

Opr. S.J.