Za prawidłowość można pewnie uznać to, że im w więcej w kulturze się dzieje, im więcej jest zdarzeń, im więcej osób zajmuje się sztuką, tym większe są szanse na wydarzenia i dzieła wybitne. Im bogatsze jest życie kulturalne, tym więcej wydarzeń kulturotwórczych.
Czy nurtom, w których rozwija się życie kulturalne, odpowiada podział instytucji kultury na artystyczne i pozostałe proponowany w nowelizowanej ustawie o prowadzeniu działalności kulturalnej, której projekt trafił do Sejmu? Można uznać, że głównym obszarem życia kulturalnego jest życie artystyczne, skupione wokół sztuki – i Sztuki. Czyż życie teatralne nie skupia się wokół teatrów zawodowych, których oczywiście nie powinny naśladować teatry amatorskie? Czyż w życiu literackim nie są pierwszoplanowi autorzy zajmujący się pisarstwem profesjonalnie? Czyż mówiąc o plastyce nie wskazujemy najpierw plastyków profesjonalnych, a potem amatorów…
Życie kulturalne kształtują i instytucje, i organizacje pozarządowe: fundacje, stowarzyszenia, a także osoby prywatne. Ba, zarówno wtedy, kiedy mówimy o sztuce i kiedy mówimy o życiu kulturalnym i dokonujemy podsumowań, okazuje się, że wskazujemy na konkretnych twórców – Wybitne Osobowości, Indywidualności i tych organizatorów zdarzeń i wydarzeń kulturalnych, dzięki którym te zdarzenia i wydarzenia są wyjątkowe.
W tekstach o życiu kulturalnym znaleźć można nierzadko słowo prowincja, z czego należałoby wnosić, że są centra kultury i ośrodki poboczne. I… niejakie zdumienie wywołuje wciąż to, że ze zjawiskami istotnymi, ważnymi, przyciągającymi uwagę, a przynajmniej głośnymi, można się spotkać właśnie poza centrami. Oczywiście, centra będą funkcjonowały, ponieważ skupiają najwięcej twórców, organizatorów życia kulturalnego. Czy jednak w krajobrazie kulturalnym będą się zaznaczały najbardziej wyrazistymi barwami?
W rozmowach o życiu kulturalnym wiele osób spoza centrów nierzadko ujawnia niewiarę w to, że tam, u nich – w małym miasteczku, we wsi – może wydarzyć się coś wyjątkowego… I pojawia się dręczące utyskiwanie na trudne warunki… W toku działań bieżących trudno się wyzbyć przytłaczających obciążeń, ale przecież pracując w instytucjach kultury – narodowych, wojewódzkich, miejskich, miejsko-gminnych, gminnych – kształtujemy okoliczności sprzyjające rozwojowi życia kulturalnego. Zatem wierzmy, że w dużej mierze ten rozwój – znaczony wydarzeniami – zależy od nas samych, od celów, jakie sobie stawiamy i umiejętności ich realizowania. Często po prostu coś robimy; chciejmy zrobić coś wyjątkowego, z zamierzenia kulturotwórczego. Naturalnie, podstawowe w kształtowaniu życia kulturalnego jest to, co robimy dzień po dniu, co znaczenia nabiera po latach. Czyż bowiem bez tego mogą się pojawiać Wybitne Osobowości, Indywidualności?

Mamy różne porządki realizowania swego dobra osobowego – jednostkowego.

Zdolny matematyk będzie rozwój tych swoich własności uważał za swoje dobro i na tym będzie chciał budować, tym celem będzie chciał zabezpieczać relacje wiary, nadziei i miłości. Oczywiście na pewnym etapie swego życia, swego rozwoju. Inaczej będzie widział swoje dobro człowiek o jakiejś umysłowej ograniczoności. Nie będzie dla niego celem i dobrem towarzyszenie w realizacji rozwoju matematycznego młodego geniusza matematyka.

Mogą oni wszakże spotkać się na terenie realizacji innych celów – na przykład przyjaźni nie uwarunkowanej niczym innym, niż istnienie drugiej osoby.

/Andrzej Wojciechowski, Aksjomaty terapii/

Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu zrealizował w ubiegłym roku projekt Teatr PLUS, którego zakończeniem była zorganizowana 1 grudnia konferencja podsumowująca. Wzięli w niej udział, prócz 30 uczestników projektu, także dyrektorzy delegujących ich placówek. Dyrektor WOAK Jerzy Rochowiak – witając zebranych – nie omieszkał przypomnieć, że dzięki projektowi swą wiedzę z zakresu teatru poszerzyli przede wszystkim twórcy szczególnego teatru: teatru, w którym pracują z osobami niepełnosprawnymi, mającymi różnorakie kłopoty, problemy, czy też osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym.

Nie da się ukryć, że wręczenie przez koordynatora projektu Agnieszkę Piasecką zaświadczeń o uczestnictwie w projekcie Teatr PLUS było „docelowym” wydarzeniem tego dnia i jednym z powodów powarsztatowego spotkania się tej licznej grupy osób, których – dzięki Teatrowi PLUS (czyli dzięki wspólnej pracy, razem zdobywanym cennym doświadczeniom i wiadomościom, dzięki szczerym rozmowom i uczestnictwie w wyjątkowych spektaklach) – połączyła bezinteresowna przyjaźń. Kolejnym takim powodem było umożliwienie rozmów, jakże ważnych dla twórców kultury działających – było nie było – w niełatwym środowisku.

Do podzielenia się wyjątkowymi refleksjami z obszaru „więcej niż teatru” (czyli teatru będącego narzędziem edukacji, terapii, integracji, dramy) zaproszono doktor Inkę Dowlasz, reżysera teatralnego z Teatru Ludowego w Krakowie – Nowej Hucie. Przygotowany przez nią komunikat, pierwotnie określony przez reżyserkę-psychoterapeutkę mianem Refleksji nad ulotnością warsztatów teatralnych, został opublikowany w styczniowo-lutowym Biuletynie Informacji Kulturalnej pod zmienionym tuż przed konferencją tytułem Przenikanie teatru.

Zaproszenie do udziału w konferencji zechcieli przyjąć: profesor Andrzej Wojciechowski, doktor Grażyna Zielińska i doktor Anna Wysocka z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W obradach głos zabrały także Joanna Łagan prowadząca w toruńskim Domu Muz Teatr Amorficzny i Magdalena Łubkowska-Stanisławska prowadząca w Młodzieżowym Domu Kultury w Toruniu grupę teatralną Drao. Spotkanie naukowo-dyskusyjne uatrakcyjniła Katarzyna Torzewska z Bydgoszczy, twórczyni, reżyser i jedyna wykonawczyni skromnego teatru o wdzięcznej nazwie Teatrzyk w koszyczku – Teatrzyk na stoliczku. Katarzyna Torzewska zaprezentowała konferencyjnej publiczności kameralną, ciepłą, interaktywną opowieść teatralną zatytułowaną O dziewczynce z latarenką.

Wszyscy uczestnicy konferencji otrzymali specjalnie na ten dzień przygotowane bezpłatne wydawnictwo WOAK Więcej niż teatr. Teatr PLUS 2010. Podsumowanie projektu pod redakcją Agnieszki Piaseckiej i Kamila Hoffmanna. Publikacja ta, jak cały projekt, została zrealizowana z udziałem środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jest do pobrania w formacie PDF ze strony www.woak.torun.pl. Do książki dołączono film dokumentujący projekt: Więcej niż… Teatr Plus 2010 w reżyserii Agnieszki Piaseckiej i Wojciecha Budnego. Ponieważ film jest integralną częścią publikacji, materiał filmowy dostępny jest również stronie WOAK-u.

Andrzej Wojciechowski, Aksjomaty terapii

Wykład otwierający konferencję (Aksjomaty terapii) wygłosił profesor Andrzej Wojciechowski – założyciel i kierownik prekursorskiej w skali naszego kraju Pracowni Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych działającej przez około 30 lat przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Termin terapia pochodzi od greckiego słowa therapeuein, co oznacza: opiekować się i oddawać cześć.

Zjawisko teatru osób niepełnosprawnych, czy w jakimkolwiek sensie „dysfunkcyjnych”, ma swoje korzenie w terapii, którą Wojciechowski, artysta-pedagog o filozoficznym zacięciu, uważa za nieodłączny element każdej relacji między dwoma bytami ludzkimi. Wypowiedź profesora, zgodnie z założeniem organizatorów, okazała się cenna, gdyż skłoniła obecnych na sali pedagogów, psychologów, instruktorów teatru, nauczycieli, terapeutów i opiekunów osób niepełnosprawnych do zastanowienia nad przedstawioną teorią relacji międzyludzkich w kontekście codziennych spotkań z podopiecznym niepełnosprawnym, dzieckiem zagrożonym patologią społeczną, uczniem w burzliwym okresie dorastania…

Spojrzenie Andrzeja Wojciechowskiego wynika z jego głębokiej wiary w Boga osobowego: bytu absolutnie tożsamego, który jest przyczyną sprawczą wszystkiego, co się dzieje w świecie. Ciekawe i godne przeanalizowania jest z pewnością nie tylko dla ludzi wyznających chrześcijaństwo.

Wojciechowski wymienił trzy relacje konieczne, skupiające jakby w sobie całą resztę: relację otwarcia, relację oczekiwania i relację upodobnienia. Celem ludzkiego życia, według niego, jest chronienie tych relacji. Także celem terapii powinno być ich chronienie. Podkreślił, że fundamentem tychże relacji są własności istnieniowe człowieka – te, które przysługują każdemu człowiekowi tylko z racji jego istnienia: realność, jedność, odrębność, prawda, dobro i piękno.

Wojciechowski przyjmuje, że każdy byt ma w sobie coś więcej ponad to, co jesteśmy w stanie ująć poznaniem uniwersalnym, abstrakcyjnym, ilościowym… Realność w poznaniu transcendentalnym jest zbyt bogata w stosunku do naszego ujęcia poznawczego. Następstwem tego musi więc być wedle profesora konieczna ostrożność terapeutyczna. Zauważa, że nie umiemy opisać wyraźnie tego, co istnieje: Partnerzy terapii nie są, nie mogą być jakimiś danymi nam do układania „woreczkami identycznych cegiełek”, z których zbudujemy zależne od naszej wytrwałości, umiejętności, poczucia ładu, czy ekspresji, dyktowane naszą fantazją ciekawe „budowle” jako wynik terapii. Jeśli już mamy przywoływać takie metafory, to tu właściwym będzie „składanie puzzli”. Obraz już istnieje, tylko trzeba mu pomóc się pojawić – praca żmudna i nie zawsze uwieńczona sukcesem.

Jedność oznacza dla Wojciechowskiego mniej więcej tyle, że proces terapii może zniknąć dopiero wraz z unicestwieniem człowieka.

Odrębność wymusza na terapii zasadę uznania pluralizmu osobowego, tak uczniów, jak i nauczycieli. Zawsze są to różni od siebie ludzie. Terapia musi być oparta na realistycznym uznaniu pluralizmu świata. Trawestując Sartre’a, pedagog stwierdził, że „Inni” nie są piekłem – są oni naszą życiodajną potrzebą.

Prawda dla Wojciechowskiego zawiera się w stwierdzeniu, że każda Osoba – nawet człowiek, którego intelekt opiera się na specyficznie uszkodzonych własnościach fizycznych, o którym mówimy, że czynności jego mózgu są nieznane – uczestniczy w relacjach wiary, nadziei i miłości, jest w pełni człowiekiem wiążącym się z ludźmi w humanizmie, a z Bogiem w religii.

Byt sam w sobie jest dobry, mówi Wojciechowski, bo czyjaś wola pożądała jego istnienia. Własnością istnieniową każdego bytu, w tym bytu ludzkiego, jest więc również Dobro. Jako ważną płaszczyznę terapii postrzega Wojciechowski integrację, która jest dla niego zmierzaniem ku dobru: uwydatnianiem, uwyraźnianiem dobra.

Pozostaje ostatnia kategoria – Piękno: Terapia w sposób szczególny stoi bardzo blisko, a może najbliżej tej niezwykłej tajemnicy transcendentalnej: piękna ludzkiego, słabości ludzkiej, cierpienia ludzkiego, kresu człowieczeństwa. I tego powinna być świadoma. To jest jej pięknem, bo skupiając się nad zrozumieniem tych tajemnic, odkrywa niezwykłe piękno wzrostu i rozwoju ludzi.

Anna Wysocka, Drama naturalna w autorskich obrazach

Wystąpienie Anny Wysockiej, młodej zdolnej artystki plastyczki z Wydziału Sztuk Pięknych toruńskiego UMK, było i zaskakujące (temat początkowo wydawał się nad wyraz odległy od dotychczas w ramach Teatru PLUS podejmowanych), i inspirujące (dowiodło, że nawet w pozornie dalekim merytorycznie obszarze sztuki może zaistnieć drama). Autorka rozprawy doktorskiej z malarstwa napisanej pod kierunkiem profesora Lecha Wolskiego, a zatytułowanej Materia malarska jako punkt wyjścia do reliefowego traktowania płaszczyzny obrazu. Tworzenie relacji: obraz a przestrzeń fizyczna ujawniła naprawdę nietuzinkową osobowość twórczą.

Przede wszystkim Anna Wysocka zdradziła zebranym „tajemnicę” własnego warsztatu. Omówiła pracę nad cyklem Futuroidy, który stał się odzwierciedleniem emocji i inspiracji artystki na jednym z etapów jej zawodowego rozwoju. Za oryginalnymi pracami powstałymi z materiału znalezionego na złomowisku za pomocą tak wysublimowanych narzędzi jak na przykład… spawarka (!), niewątpliwie stoi zachwyt artystki nad siłą i mocą symbolizujących energię i witalność zwierząt. Bądź to realnych (konie, byki) bądź fantastycznych (pegazy).

Magdalena Abakanowicz pyta: Czym jest zwierzę wykonane ręcznie? Makietą? Naśladownictwem? A może zachwytem nad tym, co nieosiągalne? Zazdrością, że nie doścignę, nie dosięgnę natury. A może nie chcę jej dosięgnąć, tylko posługuję się kształtami, które w moim wykonaniu opowiadają o mnie. Ukazuję rozbieżność między człowiekiem a naturą. Między jej geniuszem a odrębnością człowieka z jego genialnością. (E. Dzikowska, Polacy w sztuce świata.)

Anna Wysocka przyznaje: Starałam się czerpać z natury tak, by szukać w niej i odsłaniać to, co niedostępne dla pierwszego kontaktu: za ciałem chciałam zobaczyć napięcie mięśni, unerwienie, pierwotne instynkty. Poddawałam zwierzęta procesowi personifikacji; wyrażały lęki, idee, pragnienia, niepokoje, wreszcie to, co „podskórne” – trudne do zwerbalizowania.

Tworząc ten cykl, znacznie więcej czasu spędzałam na złomowiskach, szukając materiałów oraz bodźców wzrokowych i asocjacyjnych do dalszej pracy. Znalezione fragmenty maszyn – zniszczonych, zgniecionych, skorodowanych, nasuwały skojarzenia z biologiczno-mechanicznymi monstrami. Stanowiły jedną z inspiracji dla powstających Futuroidów, które kumulowały odczucia związane z Ziemią, jej prehistorią i przyszłością. Dążąc do harmonii i współistnienia w obiektach wyobrażeń oraz przeczuć prehistorycznych z futurystycznymi, poddawałam się odczuciom głębin czasu i sił drzemiących w naturze. Blacha pomagała wyrażać te treści, wzmacniając je swą historią. Próbowałam połączyć „martwą” rzeczywistość maszyn i surowych odpadów cywilizacji ze światem naturalnym, żyjącym tak, by czytelna była idea, zamysł artystyczny. Malowane blachy zastąpiłam starymi i zardzewiałymi – w nich dostrzegłam ukryte piękno oraz moc. Chciałam wydobyć ślad złomowiska: zdegradowane, wyrzucone przedmioty niosły ważne dla mnie treści. Zależało mi na ponownym powołaniu ich do życia w innej formie i znaczeniu. Wprowadzając nowe lub wypolerowane blachy, nie myślałam jedynie o względach estetycznych, lecz o skontrastowaniu ich ze starymi, matowymi, w celu wzmocnienia ekspresji obrazu. (Cytaty pochodzą z rozprawy doktorskiej Anny Wysockiej.)

Anna Wysocka w Futuroidach „uprzestrzenniła” płaszczyznę – w efekcie obiekty malarskie działają jak płaskorzeźby na reliefowo traktowanych tłach.

Poprzez opancerzanie cielsk zwierząt, zastosowanie „brutalnego” łączenia poszczególnych części ciała wielkimi śrubami artystka napiętnowała je niepokojem, mającym swe źródło w bezkompromisowym rozwoju cywilizacji i technicyzacji życia.

Anna Wysocka postanowiła ponadto nie konserwować dzieł, pozwalając im samodzielnie (bez ingerencji twórcy) ewoluować, „reinkarnować” lub ulegać degradacji, podlegać naturalnemu procesowi przemiany w czasie, właściwemu materii blachy, która ze swej natury koroduje, rdzewieje… Rozważając problem trwałości fizycznej moich prac, doszłam do wniosku, że zależy mi bardziej na emocji, wrażeniu po kontakcie z nimi. Nie konserwuję ich, lecz pozwalam „żyć”, nie myśląc o pozostawieniu po sobie śladów.

Grażyna Zielińska, Drama w nauce i sztuce

Doktor Grażyna Zielińska przede wszystkim uświadomiła beneficjentom projektu Teatr PLUS, że drama w sztukach plastycznych (artedrama) istnieje od dawna. Dzieł sztuki plastycznej, w których mamy do czynienia z dramą „wewnętrzną” jest bardzo dużo. Choćby u Albrechta Dürera, Leonarda da Vinci, Rembrandta van Rijna. Dramowe zmaganie się tych artystów przejawia się w zamaskowanej formie: ujęcia samego siebie na obrazie jako głównego aktora prezentowanej „sceny z teatru życia”, czyli jako ważnej persony, bardzo istotnej z uwagi na jej niepowtarzalność, indywidualizm i odrębność w myśleniu.

Rembrandt stworzył w ciągu swojego życia ponad 70 autoportretów, różnych wizerunków, na różnych etapach życia. W ostatnim swoim dziele – Syn Marnotrawny wcielił się malarz w rolę Ojca (symbol Boga Ojca przebaczającego, miłosiernego).

Chrystus na rycinach Dürera posiada wyraźne rysy artysty.

Leonardo da Vinci w swej twórczości stosował dramę, oczywiście nie mając świadomości współczesnego nazewnictwa. W stawianych sobie pytaniach interesowała go zawsze praktyczna strona życia, nie „jaki jest sens życia”, a „co zrobić, by moje życie nabrało sensu?”

Swoją refleksję zilustrowała Grażyna Zielińska niezwykle interesującym pokazem slajdów własnych fotografii – impresji toruńskich, fragmentów miejskich i przedmiejskich pejzaży – ukazujących dramową naturę artystki, intrygującej niespodziewanym asocjacjami (Pomiędzy Niebem a Ziemią).

Joanna Łagan, Blaski i cienie pracy w teatrze amatorskim

W projekcie Teatr PLUS wzięła udział Joanna Łagan, instruktorka teatralna z Domu Muz w Toruniu, wywodząca się z Teatru Droga w Lublinie, gdzie studiowała polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Reżyserka zechciała podczas konferencji podsumowującej podzielić się swoją refleksją na temat dwunastoletniej praktyki teatralnej, a przede wszystkim publicznie wyartykułować, że praca z młodzieżą w teatrze amatorskim niekoniecznie musi oznaczać pasma samych sukcesów. Są sukcesy, owszem – tak zwane blaski, ale są też cienie (nie mylić z porażkami!) i jest ciężka praca…

Teatr Amorficzny – takie „imię” otrzymał prowadzony przez Joannę Łagan teatr na swoje 10 urodziny. Wcześniej był to Teatr Bez Nazwy. Początkowo teatr skupiał młodzież licealną i studencką, dziś teatr odmłodził się – do zespołu przychodzą już gimnazjaliści, nie tylko licealiści i studenci, a wyjątkowo członkiem zespołu może zostać nawet uzdolniony uczeń podstawówki, jak to ma właśnie miejsce w grupie, która w tym roku szkolnym spotyka się w Domu Muz przy ulicy Poznańskiej w Toruniu.

Joanna Łagan nie ukrywa, że inspirację czerpie z różnych źródeł, ale przede wszystkim wciąż zafascynowana jest warsztatem Jerzego Grotowskiego, Leszka Mądzika, artystów związanych z Ośrodkiem Praktyk Teatralnych Gardzienice (przede wszystkim wiele nauczyła się na warsztatach Waldemara Sidora). Dużo zawdzięcza dwu paniom (i prowadzonym przez nie szkoleniom): Alicji Mojko z Teatru Snów w Gdańsku i… dramistce Grażynie Zielińskiej. Animacji lalki wielkoformatowej zespół wraz z reżyserką uczył się z kolei od twórców Teatru Klinika Lalek, gdy wziął udział w projekcie Legendy Toruńskie koordynowanym przez toruńską animatorkę kultury i performerkę Joannę Sakowicz.

Joanna Łagan wspomniała w swoim wystąpieniu ubiegłoroczną premierę Teatru Amorficznego Przedział. Autorstwo scenariusza i oprawy muzycznej należało do aktora o najdłuższym jak dotąd stażu w teatrze: Łukasza Wudarskiego, dziś kierownika Działu Artystycznego w Centrum Kultury Dwór Artusa. Przedtem zrealizowano takie premiery, jak: Sceny z życia smoków, Studnia mędrców, Piękny świat, Kalafior (towarzyszył X KLAMRZE), Przygoda renesansowa, (…) show, Urodziny, wspomniany już Beren i Luthien, Walizka, Dopokąd.

Warto zauważyć, że pierwszeństwo w doborze repertuaru zawsze miały scenariusze członków zespołu. Sześć spośród wszystkich spektakli oparto na autorskich scenariuszach młodzieży. Joanna Łagan zauważyła, że młodzież chętniej angażuje się w pracę nad spektaklem i jest dużo bliższa uzyskaniu prawdy scenicznej, jeśli „na tapecie” jest tekst napisany przez któregokolwiek z członków zespołu, na przykład Łukasza Wudarskiego, lub gdy powstał z tekstów wszystkich aktorów, jak Walizka. Że od tej reguły są wyjątki, potwierdza montaż poezji Dopokąd. W przedstawieniu tym Joanna Łagan sięgnęła po literaturę „z najwyższej półki”: Cypriana Kamila Norwida, Emily Dickinson, Marinę Cwietajewą. Twórczość poetów nieżyjących cyklicznie przybliża także teatr Joanny Łagan podczas Zaduszek Poetyckich.

Teatr według Joanny Łagan rozwija charakter, osobowość. Reżyserka ma na to dowody. Po spektaklu Beren i Luthien według J. R. R. Tolkiena podeszli do niej rodzice jednego z aktorów, chłopca, który wcielił się w postać rycerza. Mama powiedziała, że nie poznała swego syna, ale nie chodziło jej o przebranie, tylko o cechy, które wydobyła z niego rola, a o które by go nie podejrzewała wcześniej. Tata docenił, że jego syn mógł przeżyć „męską przygodę”.

Do blasków pracy z amatorami Joanna Łagan zalicza wypowiedzi, jakie wielokrotnie słyszy od swoich wychowanków: że czekają na dzień, w którym odbywa się próba Teatru, że żyją od próby do próby.

Są blaski, są cienie i jest też jakieś „pomiędzy”. Teatr siłą rzeczy działa w trybie „roku szkolnego”. Zanim młodzież zacznie przygotowywać spektakl, przez pierwsze trzy miesiące w roku szkolnym poznaje różne gatunki teatru, elementy pantomimy, teatru absurdu, teatru plastycznego, performansu. Pracuje nad ekspresją ciała, mimiką twarzy, dykcją, interpretacją tekstów, użyciem rekwizytu. Po trzech miesiącach reżyserka jest już w stanie określić która forma ekspresji teatralnej jest uczestnikom zajęć najbliższa i ocenić stan zaangażowania młodych aktorów. „Schody”, czyli „cienie”, zaczynają się w momencie rozpoczęcia pracy nad spektaklem. Niektórzy aktorzy pracują systematycznie i szybko uczą się roli, niektórzy – przychodzą na spotkania nieregularnie i przez długi czas „nie rozstają się z kartką”. Bywa często (upraszczając całą rzecz), że kiedy Joanna Łagan pracuje już z częścią grupy nad ruchem scenicznym, z pozostałymi rozpoczyna dopiero pracę nad interpretacją głosową tekstu.

Z cieniem Joannie Łagan kojarzy się nastawienie części młodzieży na tak zwany szybki sukces przy minimalnym wysiłku, choć przyznaje, że na szczęście dla zespołu te osoby na ogół w krytycznych momentach umieją ratować się improwizacją, tym samym tuszując braki wynikłe z niesystematycznej pracy. To niestety kosztuje prowadzącą dużo, jak to się przyjęło mówić, nerwów…

Co jeszcze zaobserwowała Joanna Łagan? Że praca nad spektaklem „bawi” młodzież dopóty, dopóki nie dojdzie do premiery. Że proces jest ważny. Aktorom amatorom z Teatru Amorficznego nie bardzo zależy na wielokrotnych powtórzeniach spektaklu. Instruktorka teatralna stwierdziła, że jej młodzież jest zdolna do intensywnej pracy, ale do krótkotrwałej aktywności (nie ma cierpliwości?). Potrafi sprężyć się na miesiąc-dwa przed premierą i blaskiem okrasić kilkumiesięczne zmagania z tworzywem teatralnym. Mało spotkała młodych osób, które chciałyby pracować długo i konsekwentnie.

Joanna Łagan dodała jeszcze na koniec, że zawsze odczuwa żal, kiedy aktorzy odchodzą z teatru, choć rozumie, że dzieje się to zgodnie z naturalną koleją losu, jak bywa w przypadku teatru młodzieżowego, międzyszkolnego… Powody są różne, ale często odejście zbiega się w czasie ze zdaniem do następnej klasy, ze zmianą szkoły z gimnazjum na liceum, ze zdaniem na studia, z podjętą w trakcie studiów pracą zarobkową, rzadziej – z założeniem rodziny.

Katarzyna Torzewska, O dziewczynce z latarenką

Konferencja pomyślana jako uroczyste zakończenie projektu edukacyjno-kulturalnego stała się prawdziwym świętem dzięki magicznym właściwościom „teatralnego koszyczka” i „teatralnego stoliczka” Kasi Torzewskiej z Bydgoszczy. Czy nie jest prawdą, że gdyby w spotkaniu ludzi kochających teatr zabrakło „kawałka dobrego teatru”, to by nie było ono pełne?

Spektakl Katarzyny Torzewskiej O dziewczynce z latarenką wzbogacił nas wszystkich, a nie tylko program konferencji. Skromność środków teatralnych użytych przez autorkę spektaklu, przekonującą opowiadaczkę o wzbudzającym zaufanie głosie, a zarazem wrażliwą animatorkę przedmiotu, okazała się odwrotnie proporcjonalna do efektu, w postaci niezwykle wzruszającego, ciepłego, integrującego widzów, wyzwalającego pozytywne emocje przedstawienia. Przykładu połączenia w spójną całość działań teatroterapeutycznych, muzykoterapeutycznych i bajkoterapeutycznych.

Kasia – jak dobra wróżka – obdarowała nas niezwykłym prezentem, historią O dziewczynce z latarenką. Dla wielu z nas to był to powrót do krainy dzieciństwa.

Czego w tej kameralnej opowiastce nie było? Zaczęło się od śpiewanego a capella prologu nawiązującego do Ewangelii świętego Jana, czyli od kanonu:

Światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnie.

„Światłość” jest symbolem prawdy i dobra… „Ciemność” oznacza błądzenie i zło…

Bajka o dziewczynce z latarenką okazała się nieskomplikowana. Symboliczna, jak to bajki bywają, i pobudzająca do rozmyślań na tematy egzystencjalne, jak to bajki potrafią.

Była sobie dziewczynka z latarenką… Dziewczynka wędrowała po okolicy ciesząc się migoczącym blaskiem rozpraszającej wszelkie mroki latarenki i śpiewając:

Idę z moją latarnią

Latarnia idzie wraz ze mną

W górze świecą gwiazdy

 A w dole świecimy my.

Na co dzień dziewczynka pomagała zagubionym wędrowcom trafić do celu. Niestety psotny wiatr zgasił światełko latarenki, a wtedy dziewczynka postanowiła pójść po radę do słońca, co doradziły jej gwiazdy. Bez ciepłego światła latarni świat nocą wyglądał groźnie i smutno:

Idę z moją latarnią

Latarnia idzie wraz ze mną

Szukam dla niej światła

Słońce pomoże mi w tym.

Na swej drodze dziewczynka spotkała zajętych swymi sprawami – pracowitego jeżyka, pomrukującego niedźwiedzia, zwinnego liska. Żadne ze zwierzątek nie umiało jej pomóc:

Tego nie mogę Ci powiedzieć, bo skąd mógłbym to wiedzieć.

Jak łatwo się domyślić, historia dziewczynki z latarenką skończyła się dobrze. Napotkana miła staruszka otuliła dziewczynkę ciepłym kubraczkiem z miękkiej wełny, szewc, co szyje buty dratewką, wbija gwezdy, wbija ćwieczki za pół dytka cały dzień darował jej parę mocnych butów, dzięki czemu nie zmarzła idąc coraz wyżej i wyżej. Słońce zapaliło płomień latarenki.

Agnieszka Piasecka

Tytuł, który nadałam swemu wystąpieniu (prezentowanemu podczas konferencji podsumowującej projekt Teatr Plus – red.), łączy się nie tylko z teatrem. Jednak w tytule projektu czytamy przecież „więcej niż teatr”. Myślę więc, że rozważania te przynajmniej częściowo wpiszą się w „plusowe” zagadnienia. Postawiłam sobie do przemyślenia trzy zagadnienia: Twórczość a życie…, Twórczość a każdy…, Twórczość a teatr…

Natchnęła mnie obserwacja rzeczywistości, która dostarcza dużo refleksji i – niestety – smuci. Będąc nauczycielem, w swojej codziennej praktyce dostrzegam zjawiska i postawy, których tak bardzo nie chciałabym dostrzec, które mnie samej są obce i na które nie umiem się godzić. W biuletynie podsumowującym projekt czytamy: Naszą rzeczą jest robić nie tak, to siak, nie tędy, to owędy./ Nie liczyć na zbyt wiele, ale robić./A, przy bożej pomocy, może ten czy ów się ocknie. Dlatego też działam, ożywiając szkolną rzeczywistość; próbuję pokazać moim zniechęconym uczniom, że warto robić coś więcej w życiu, szukam perełek, którym się chce, otwieram tych, którzy – jak mi się wydaje – odczuwają głębiej. Jako nastolatka, w szkole średniej, obejrzałam film Stowarzyszenie Umarłych Poetów. Zamarzyłam, by mój polonista był jak John Keeting – szalony w pewnym sensie, nie taki jak wszyscy, z pasją i tą pasją nas – uczniów – zarażający. Wiem, wiem…, misja bohatera filmowej (i książkowej) opowieści nie skończyła się dobrze. Jeden z wychowanków popełnił samobójstwo… Ale .., ale przedtem zdołał poczuć, co oznacza prawdziwe odczuwanie, poznał twórcze podejście do życia, odczuwał i marzył. Życie powinno nas ożywiać, budzić, powinniśmy działać. Mały Książę też szukał… Był jak dziecko – szczery, spontaniczny, otwarty, wrażliwy. W świetle Pisma Świętego bycie dzieckiem bardzo się liczy: pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie,  jeśli nie staniecie się jako dziatki, nie wejdziecie do Królestwa Niebieskiego. Pewne przysłowie mówi: Pozostań dzieckiem, aby cię zawsze mogły kochać twoje dzieci. Dzieci dzisiejsze tylko do pewnego momentu pozostają dziećmi, o których mowa powyżej. Świat współczesny niszczy w nich to, co pierwotne i najcenniejsze. Im starsze, tym bardziej obce im twórcze podejście do życia. Im doroślejsze, tym bardziej zapomniane w nich pragnienie bycia wewnętrznie dzieckiem. Tymczasem od tego, śmiem twierdzić, zależą losy pokoleń. Zbyt górnolotnie? Być może. Skoro jednak dzieci przestają być dziećmi, dorośli w ogóle nie przejawiają pierwiastków dziecięctwa w sobie, to znaczy, że pozbywamy się świata cennych wartości i zakłócamy komunikację międzypokoleniową i relacje, jakie powinny zachodzić. Chyba rzeczywiście tak jest. Skoro mamy dorosłe dzieci, myślimy sobie, że nie musimy się nimi zajmować. Rodzina zmienia się… Z pedagogicznych moich obserwacji wynika, że na gorsze… Co robić? Obudzić się! Znawcy tematu rozróżniają twórczość pierwotną i twórczość wtórną. Zacznę od tej drugiej, bo jest ona bardziej widoczna. Opiera się na talencie, uzdolnieniach. Jest świadomym ich rozwijaniem, nastawionym na stworzenie dzieła. Natomiast ta pierwsza jest spontaniczna, nieokiełznana, wypełnia wiek dziecięcy. Czy przetrwa w każdym z nas? Zależy to od wielu czynników. Często o niej zapominamy, wypieramy z siebie dojrzewając, doroślejąc, co gorsza, często – wypieramy z dzieci, które są pod naszym wpływem. A one same nie są zdeterminowane do chronienia jej w sobie, do pielęgnowania. Inaczej z tą wtórną. Jeśli ktoś odkryje ją w sobie, dąży do tego, by się rozwijała. Stara się, by rozwój przynosił efekty. Dla mnie osobiście ważniejsza jest ta pierwsza. To twórczość przez duże T. Gdy moja córeczka, ćwicząc grę na organach, pyta: Czy mogę grać to z myśli? Pozwalam, bo to jest piękne i pozwala jej pozostać dzieckiem i ją rozwija… Wracając z przedszkola czy nawet zaraz po przebudzeniu, córeczka wplata mnie w swoją zabawę – tym razem paluszkami i mówi, ty będziesz tym paluszkiem, ja tym, ty powiesz to…, ja to… Jest reżyserem, scenarzystą, czasem scenografem i aktorką w jednym. A wszystko dzieje się bardzo spontanicznie. Obym tylko jak najczęściej miała czas i ochotę na tę zabawę z nią, by czuła, że to jest ważne, by nie przestała… być dzieckiem. Gdy synek namalował nam na ścianie w pokoju gościnnym biedronkę, która tylko dla niego była biedronką, dostrzegliśmy to i do dziś obraz ten znajduje się na naszej ścianie, co bardzo go cieszy i zachęca do rysowania i dzielenia się z nami tym, co tworzy, w radości i wierze, że jest to ważne. Dzięki temu być może nie zamyka się jego wyobraźnia i gdy uczy się wiersza na pamięć, swobodnie tworzy jego ciąg dalszy…, rozwija pewną historię.

Poruszyłam więc już dwie sprawy, o których chciałam mówić: Twórczość a życie, Twórczość a każdy… Czy tą drogą dojdę do trzeciego: Twórczość a teatr? Gdy moje dzieci zabieram na prowadzone przez siebie warsztaty teatralne, bardzo poważnie traktują… teatr, który się tam tworzy, całymi sobą wchodzą w zadania, nie krępują się – są dziećmi, dla nich to rzecz poważna, oczywiście, ale i z drugiej strony zabawa, nie popis, nie występ i chęć pokazania się przed kimś.

 W Młodzieżowym Domu Kultury w Toruniu kilka lat prowadziłam starszą grupę Drao. Nie przygotowywaliśmy spektakli, chociaż zdarzały się nam występy… Najważniejsze i najpiękniejsze było to, co działo się w sali prób. Rzeczywistość niezwykła, bardzo teatralna, nie do opowiedzenia. Kto tworzy teatr, doświadcza tego z całą pewnością. Metoda dramy pozwala docierać do głębi. Od zabawy, bycia i działania w grupie, poprzez treningi twórczości, ćwiczenia dramowe i teatralne, moi podopieczni poznają teatr, świat, drugiego człowieka i siebie, dochodzą do tworzenia i uczą się twórczego podejścia do życia. Bynajmniej tak zakładam i tego pragnę. Czy się poddadzą, zależy od nich, od tego na ile wewnątrz są dzieckiem. Lata temu założyłam: POZNAWAJ! ROZWIJAJ! ODCZUWAJ! TWÓRZ! i słowa te są ważne dla mnie samej i staram się, by stawały się ważne dla tych, których rozwój wspieram: moich dzieci, uczniów i członków grupy teatralnej, którą prowadzę.

Magdalena Łubkowska-Stanisławska

Pytania twórcze
 

Nieustannie zadaję sobie pytania, jak mogę dotrzeć do młodzieży artystycznej, aby tworzyć coś własnego, aby pobudzona wyobraźnia była zmuszona do wysiłku, do zadziwienia. Wsłuchuję się w wypowiedzi uczestników.

Co chciałbym osiągnąć, tworząc sztukę? – obudzić ludzi, wyrazić bunt, pokazać odmienność każdego z nas, ukazać, że ludzie bliscy stają się najdalsi, zastanowić się nad swoim miejscem w rzeczywistości, mówić o uczuciach.

O czym pisałbym, gdybym był literatem? – problemy ważne zaproponowane przez młodzież: bezsilność, wewnętrzna agresja, jeden wielki zamęt, brak tolerancji, obojętność w relacjach międzyludzkich.

Gdzie spełniają się marzenia? – w dobroci, w naturze, w pięknie.

Każda próba w toruńskim zespole teatralnego Studia P jest swoistą premierą: tworzeniem dzięki plastyce ciała i myśli, tworzeniem indywidualnym i w zespole, z wykorzystaniem dźwięku, barwy, muzyki, przestrzeni i wszystkiego, co podpowie wyobraźnia. Proces twórczy odbywa się w skupieniu, aby był czas na osobiste rozważania realne i zmyślone. Etiudy dramatyczne skłaniają do refleksji na temat otaczającej rzeczywistości oraz nas samych.

Działania twórcze mogą być inicjowane w grupie, która ma zaufanie do siebie. Istotna jest też ufność do prowadzącego. Atmosfera w zespole wpływa na efekty artystyczne i wychowawcze.

Studio P, Każdy ma swoją górę
Fot. Tomasz Kolasa

Trzeba wierzyć aktorom, mówi reżyser Andrzej Wajda, wtedy otworzą najtajniejsze i najwstydliwsze zakamarki duszy … odważą się wyjść poza codzienną rutynę. Ukryte emocje blokują głos i myśli. Psycholodzy uznają, że wypełnianie umysłu pozytywnymi myślami zwiększa siłę działania o połowę. Malarka Urszula Adamczyk wyznaje: W mojej wyobraźni jest wiele przeszkód, zakamarków, niespodzianek. Muszę ją poznać. Chciałabym się z nią zmierzyć mając fantazję i upór dziecka, które sobie tylko znanymi sposobami realizuje własne cele. Artystka odbywa metaforyczną podróż dziecięcym rowerkiem zadając pytania o własne pragnienia, plany, dążenia.

Pokonywanie przeszkód
 

Badacze procesów twórczych udzielają rad, które kierują do osób różnych profesji. M. R. Feinberg (w Efektywnej psychologii) zwraca się do menedżerów. Warto o omawianych tam radach pamiętać także w działaniach teatralnych i 1. Przewrócić coś do góry nogami. Uzyskamy inny punkt widzenia na obraz, fotografię, problem. Pytania otwierające na odwrotność ukazują możliwy kontrast: dzień-noc, scena-plener, długie-krótkie itd. Kolejne rady to: 2. Zaprzecz ogólnym przekonaniom i zastanów się, czy dany temat musi być zrealizowany w jakiś jeden określony sposób. A może lepiej: 3. Zmień porządek. 4. Notuj swoje rozproszone myśli, które często przebiegają przez głowę i znikają z pamięci. Przydatne bywają nawet te mające luźny związek z problemem. Zapiski można ocenić, wybrać i przetworzyć. Myśleniu twórczemu nie sprzyja strach przed wychyleniem się poza ramy nacisku, opinii, konwenansu. Dalsza rada w przenośni brzmi: 5. Bądź wariatem. Koncepcje nacechowane inwencją twórczą, wywołujące na wstępie zdziwienia, są trudne do zrozumienia, ale okazują się nieraz odkryciem.

Tworzenie w grupie

Efektem wspólnej pracy w Studiu P bywają spektakle, w których spotykają się marzenia i lęki. Powstają po długim okresie prób, odnajdywaniu wartościowej literatury lub własnych zapisów inspirowanych improwizacjami teatralnymi. Wstępne ćwiczenia i etiudy tematyczne, improwizacje ruchowe i z dialogiem są bliskie teatrowi, mogą wpływać na wielostronny rozwój uczestników. Doskonalą nie tylko ich sprawność sceniczną: ruchową, głosową, dykcyjną, ale wykształcają w młodzieży samodzielny stosunek do różnych zjawisk, do sztuki w ogóle.

W spektaklu Każdy ma swoją górę wykorzystywaliśmy białe rury hydrauliczne. Miały służyć do ukazania molocha miasta. Zwykłe przedmioty ożyły teatralnie, podczas gry dramatycznej, kiedy jeden z aktorów przedstawienia, ćwiczący z pasją Rafał Becker, podświetlił od wewnątrz jedną rurę, a potem następne, światłem latarki. Plastyczna scena uzyskała głębię i magiczną siłę oddziaływania. Rozważania bohatera – młodego poety, wykroczyły poza publicystyczne wątpliwości, stawały się symboliczne.

Teatralne zadania są wyjściem z codziennego świata w kierunku nowej wyobraźni. Nowe działania wymagają zaangażowania emocjonalnego, są wyzwaniem, wydobywają siły twórcze tkwiące w młodzieży, pozwalają wierzyć we własne możliwości. Wspólne przeżycia harmonizują zespół. Kolejne zadanie artystyczne wypływa z potrzeb grupy. Celem jest kształtowanie twórczych ludzi, nie tylko aktorów.

Fot. Tomasz Kolasa

Metafora teatralna

Oto sytuacja liryczna Gniazdo; dla grupy starszej młodzieży (12-15 osób); sala wyciemniona, kameralne światło, słychać cichą muzykę instrumentalną; czas trwania 30-40 minut w zależności od potrzeb wykonawców. Uczestnicy skupieni w ciasnej grupie odczuwają ciepło własnych ciał i partnerów. Działaniom towarzyszy głos prowadzącego.

Kiedy będę wypełniony energią, ciepłem – wychodzę, wybiegam, wylatuję, prowadzi mnie najbardziej ogrzana część ciała.

Badam świat, bawię się powietrzem, dotykam drzewo, krople rosy, widzę promienie światła.

Idę moją drogą codzienną.

Mówię do… słucham głosów.

Szukam. Co, kogo?

Zatrzymuje mnie wzrok wpatrzonych we mnie oczu. Stoję w środku otaczających wielu par oczu. Obracam się – oczy, znowu oczy.

Nikt nic nie mówi. Patrzymy sobie w oczy. Rozmawiamy spojrzeniami. Widzę głębię, prawdę, melancholię, nadzieję?

Zatrzymuję się nad taflą jeziora.

Przeglądam się – moja twarz widoczna jak w lustrze. Zadaję sobie pytania: Ile mam lat? Kim jestem? Jakie jest moje imię?

Wyobrażam sobie siebie w wieku: 30, 50, 80 lat.

Gromadzę słowa różne, wiele słów.

Lękam się słowa.

Słowa wypełniają mnie.

Odrzucam słowa.

Wybieram słowa dla mnie ważne.

(Cytat pierwszy: Każdy człowiek ma inną skalę spraw najważniejszych – pisarz Wiesław Myśliwski).

Patrzę w lustro i mówię to słowo. Potem układam całe zdanie z tym słowem, moim słowem.

Jestem na ścieżce, która prowadzi w cztery różne strony.

Wybieram jedną.

W dali dostrzegam człowieka, z którym chciałbym dokończyć przerwaną rozmowę.

(Cytat drugi: Albert Einstein, jeden z największych fizyków wszystkich czasów powiedział, że wyobraźnia jest potężniejsza i skuteczniejsza niż wiedza).

Z wybranym słowem wracam do gniazda.

Po zakończeniu padają słowa: Chciałabym dać wam dwie rzeczy: pierwsza to korzenie, druga to skrzydła. To pierwsze jest jednak dużo łatwiejsze. Matka.

Dokąd zmierzam?

Etiuda Gniazdo okazała się żywa, ważna dla uczestników, zadawała pytania, skłaniała do zastanowienia. Brały w niej udział cztery grupy młodzieży z klas humanistyczno-artystycznych IX LO i teatralnego Studia P w Młodzieżowym Domu Kultury w Toruniu. Etiuda wyzwoliła talenty literackie. Były opowiadania, wywiady, listy, a także album łączący zdjęcia i teksty poetyckie.

Poznajmy fikcyjne opowiadanie. Zaciekawia dialog z Aniołem, obrazowanie, narracja oraz wrażliwa pointa 17-letniego autora Huberta Rudewicza.

Studio P, Pole gry
Fot. Tomasz Kolasa

Kim jestem? Dokąd zmierzam?
 

Wczoraj widziałem Anioła. Nie miał skrzydeł. Płakał. Bardzo różnił się od tych postaci, które przedstawiają znani malarze, czy opisują wybitni poeci.

Mój Anioł miał smutne oczy i zmęczoną twarz.

Krwawił.

Krew płynęła strumieniem z jego serca.

Dlaczego krwawił? Nie wiem. Nie chciał powiedzieć. Pytałem go, lecz on wciąż milczał.

Zastanawiałem się dlaczego Anioł przyszedł do mnie. Czego chciał?

Patrzył na mnie, a ja czułem, że każdym spojrzeniem zadaje mi ból. Czułem się odpowiedzialny za tego Anioła. Jakby należał do mnie.

Czy przeze mnie krwawił?

Bałem się, że mój Anioł umrze…

Czy Anioły umierają?

Czy to był mój Anioł?

Czy byłem odpowiedzialny za jego cierpienie?

Może to kwestia przypadku, że ja go spotkałem. Ta dziwna, trochę przerażająca postać przyszła do mnie, ale po co?

Nie znam wielu odpowiedzi, choć dążę do ich odkrycia każdego dnia. Jak poznać odpowiedzi na pytania, których ludzie nie zadają? Zatem, jak zadawać trudne pytania?

Wiem, że nie jestem idealny. Posiadam więcej wad, niż zalet. Łatwo się poddaję. Do tej pory zawsze wybierałem najprostszą z dróg.

W tej chwili mój nastrój najlepiej oddawały słowa piosenki zespołu Myslovitz: Bo nie ma we mnie nic:

I nic nie jestem wart.

A czerwień mojej krwi,

To tylko jakiś żart

W momencie, kiedy odważyłem się spojrzeć w oczy Anioła, zrozumiałem, że muszę coś zrobić. Miałem świadomość, że nie będzie to łatwe. Postanowiłem wziąć szczęście w swoje ręce. Nie chciałem przegrać swojego życia. Nie chciałem, by moje serce krwawiło.

Jakiś tajemniczy głos przerwał moje rozważania.

– W końcu zrozumiałeś dlaczego tu jestem – odparł Anioł.

– Jesteś moim Aniołem, wiem to.

– Byłem, jestem i zawsze będę przy Tobie.

Zapadła cisza. Czasem milczenie wyraża więcej, niż najpiękniejsze słowa.

Ja milczałem.

                Milczał Anioł.

                                    I… chyba byłem szczęśliwy.

                                                           Hubert Rudewicz

Fot. Tomasz Kolasa

Refleksje

Istotną rolę w twórczości młodzieży odgrywają rozmowy i dyskusje, które zaczynają lub podsumowują kolejne działania. Uczą analizy, samodzielności wypowiadania opinii, odpowiedzialności za siebie i zespół. Przeżyte etiudy teatralne pomagają żyć, mogą być pomocą psychiczną.

Słowa Łukasza: Człowiek stworzony jest do życia w zbiorowości, musi nauczyć się kontaktować.

Marta: Nauczyć się rozmawiać w życiu, bo kiedy tego nie nauczymy się, trudno będzie rozmawiać w teatrze.

Wieloletnia uczestniczka Studia P, absolwentka teatrologii, Agata Dawidowicz po latach mówi: Studio P będzie punktem odniesienia moich zawodowych i artystycznych wyborów… Powracam nieraz do naszego studyjnego przekonania o zespołowości i uczciwości, do artystycznej pokory i wierności sobie, do swoistego „etosu pracy”… W Studiu P doświadczaliśmy procesu pełnego teatralnych emocji, czuliśmy się szczęśliwsi i pewniejsi siebie, i swoich wartości. To kapitał na resztę życia.

Lucyna Sowińska

Pod koniec 2010 roku nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej ukazał się kolejny tom z serii Przewodników Krytyki Politycznej – Ekonomia Kultury. Wydanie książki zbiegło się z ogólnopolskim spotkaniem inicjatywy społecznej Obywatele Kultury, której hasłem jest podniesienie nakładów budżetu państwa na kulturę do 1% PKB. Hasło to znalazło się w przygotowywanym przez to środowisko Paktem dla kultury, pod którym do końca stycznia zebrano ponad 9 tysięcy podpisów.

Co prawda publikacja ukazała się w ramach prowadzonej przez Narodowe Centrum Kultury kampanii Kultura się liczy!, ale wiele prezentowanych w niej opinii płynie pod prąd obu głównych nurtów myślenia o kulturze prezentowanych przez skupionych w NCK inicjatorów kampanii. We wstępie do Ekonomii Kultury, zatytułowanym Kultura, głupcze! Edwin Bendyk tak owe nurty opisał: …jeśli chcemy uruchomić polski potencjał kreatywny, musimy zmienić myślenie o kulturze, którego emanacją był Kongres Kultury Polskiej. Kongres został zdominowany przez spór między romantyczną a liberalną wizją kultury. Z jednej strony Leszek Balcerowicz wyzywający ludzi kultury od komunistycznych działaczy, z drugiej zaś Waldemar Dąbrowski mówiący o kulturze jako o sferze sublimacji i aury, której nie sposób zredukować do czystej ekonomii i rynku. Obie wizje są niebezpieczne, bo obie nie dostrzegają, że współczesna kultura przeżywa być może największą zmianę od czasu utworzenia kanonu humanistycznego. Liberalna wizja Leszka Balcerowicza prowadzi do degradacji kultury i załamania nawet tych form uczestnictwa, które są podstawą kompetencji demokratycznych. Ta wizja szkodzi nie tylko szansie dalszego rozwoju, lecz także temu, co każdemu liberałowi najdroższe – wolności.

Wizja romantyczna także jest anachroniczna i niebezpieczna. Jej realizacja oznacza burżuazyjny model kultury zarezerwowany dla kulturalnych elit zamkniętych w zaklętym kręgu łączącym ludzi kultury i ich mecenasów oraz sponsorów. Kończy się to żenującymi rytuałami, jak instalowanie kwadryg na frontonach teatrów czy spijanie szampana i jedzenie kawioru z biznesmenami. Ludzie buntują się przeciwko takiej kulturze i odmawiają uczestnictwa.

Z pewnością Ekonomia Kultury nie jest alternatywną wobec Planu Hausnera propozycją reformy polityki kulturalnej państwa. Książka stanowi zbiór tekstów – zarówno specjalistycznych esejów, jak i wywiadów czy felietonów – które zachęcają do przyglądania się kulturze z perspektywy wyzwań doby internetu i kapitalizmu kognitywnego. Właśnie temu ostatniemu zjawisku poświęcony jest esej Macieja Gduli, członka zespołu Krytyki Politycznej, Bez euforii, ale z nadzieją. Gdula definiując kapitalizm kognitywny pisze: W pigułce jego przesłanie brzmi, że dziś liczy się przede wszystkim wiedza. Jednak omawiając różne aspekty opartej na wiedzy gospodarki postindustrialnej, wylicza też jej ciemne strony. Opisuje m.in. powstanie digitariatu, czyli analogicznej do proletariatu klasy społecznej, która wykonuje nieskomplikowane i nisko opłacane prace (zbieranie danych, realizowanie ankiet czy siedzenie „na słuchawkach”) na potrzeby klasy zwanej kreatywną. Kolejnym negatywnym zjawiskiem gospodarki opartej na wiedzy jest – zdaniem Gduli – zastrzeganie prawami patentowymi lub autorskimi treści wypracowanych dzięki wysiłkowi nieformalnych sieci kontaktów: Kultura wytwarzana przez wielu zaczyna dawać zyski wąskiej grupie, której uda się przekonać urzędy, że mają na nią wyłączność. Autor wskazuje również na globalne nierówności we współczesnym świecie, stawiając tezę, że: Kapitalizm kognitywny to wciąż przede wszystkim rzeczywistość krajów, które wcześniej były liderami kapitalizmu przemysłowego. Zawarta w tytule eseju nadzieja pojawi się jednak w ostatnim akapicie tekstu. W opinii Macieja Gduli trwające obecnie walki i debaty mogą doprowadzić do wyłonienia się sił i reguł, które będą kapitalizm kognitywny trzymały w ryzach, dzięki czemu będzie on funkcjonował znośnie.

Otwierający zbiór Ekonomia Kultury tekst Macieja Gduli umieszczony został w sekcji Teoria, w której znalazł się też esej socjologa i kuratora działań artystycznych Kuby Szredera zatytułowany Kultura się z wami policzy. Tekst wskazuje pułapki, w które wpaść można sprowadzając analizę ekonomicznych aspektów kultury jedynie do rachunku finansowych zysków i strat zgodnie z dogmatami neoliberalnego monetaryzmu. Autor zwraca w swoim tekście uwagę na to, że …pod przykrywką „obiektywnego” rachunku ekonomicznego próbuje się przemycić bardzo konkretną ideologię, która upraszcza problemy związane z tworzeniem i dystrybucją kultury. W jednym ze śródtytułów Kuba Szreder stawia na pozór prowokacyjne pytanie: Czy kultura musi się opłacać? W odpowiedzi wskazuje, że – jego zdaniem – wysiłki zmierzające do uzasadnienia „opłacalności” kultury sprowadzane są zbyt często do jednowymiarowej „użyteczności”, rozumianej jako jeden z czynników stymulujących wzrost gospodarczy.

Wśród największych zagrożeń dla rozwoju kultury współczesnej autor wymienia przemysły kultury, których co prawda nie definiuje w tekście, ale można przyjąć, że za przemysł kultury uważa on masową produkcję bardzo podobnych do siebie dzieł, zazwyczaj ze sfery kultury masowej lub rozrywki. Jego zdaniem swoista owych przemysłów hegemonia została zaakceptowana przez uczestników debaty nad stanem obecnym kultury i jej przyszłością bez zastrzeżeń, tymczasem Prowadzi to do faworyzowania tych przedsięwzięć, którymi zarządza się jak zwyczajnymi przedsiębiorstwami (często o monopolistycznym lub kartelowym charakterze). Stąd już tylko krok do uznania „czystej” sztuki za bezproduktywną […]. Jako alternatywę dla kierujących się zasadą maksymalizacji zysków przedsiębiorstw z sektora przemysłów kultury Kuba Szreder proponuje model radykalnej i powszechnej demokracji kulturalnej. W jego ramach kultura rozumiana byłaby jako jeden z generatorów kapitału społecznego, laboratorium nowych form komunikacji i sposobów wspólnego oraz indywidualnego życia […]. Kultura byłaby uznana za dobro publiczne, do którego dostęp powinien mieć każdy obywatel. Taki model miałby na celu nie prywatyzację kolejnych obszarów ludzkiej twórczości, ale wsparcie sieciowej kreatywności społeczeństwa. Realizacja postulatu radykalnej demokratyzacji kultury możliwa będzie dzięki powszechności internetu, który pozwala na swobodny przepływ myśli i opinii, niezależnie od wielkich przedsiębiorstw kreatywnych. Kuba Szreder podkreśla, że proponowany przez niego model radykalnej demokracji kulturalnej stoi w opozycji do wizji promowanej przez przemysły kultury, gdyż ma na celu dobrostan i interes szerszych grup społecznych.

Pierwsza część Ekonomii Kultury, nosi tytuł Teoria. Istotnie, oba omówione powyżej eseje stanowią próbę ogólnego spojrzenia na społeczno-ekonomiczne otoczenie współczesnej kultury, sygnalizując uwarunkowania, które kształtują ją o w ostatnich latach i będą w najbliższym czasie kształtowały. Wskazują zarazem niebezpieczeństwa, które wynikają z bezkrytycznej akceptacji neoliberalnej koncepcji domagającej się samofinansowania się lub „opłacalności” kultury.

Fatamorgana miast kreatywnych

Druga część książki skupia się na mieście jako przestrzeni tworzenia, realizowania i konsumpcji kultury. Większość zamieszczonych w sekcji Kultura, miasto, rozwój tekstów krytycznie odnosi się do koncepcji Richarda Floridy, który na przełomie tysiącleci sformułował teorię miasta kreatywnego. Według jego koncepcji w najbliższym czasie nastąpi dynamiczny rozwój miast, które stworzą warunki dla rozwoju klasy kreatywnej, do której zalicza wysoko wykwalifikowanych specjalistów, naukowców, artystów estradowych, aktorów, projektantów mody. Według Matteo Pasquinellego, autora eseju Na ruinach miasta kreatywnego: berlińska fabryka kultury a sabotaż renty, postulowane przez Floridę miasto kreatywne to …asymetryczna chimera, maska kultury używana […] do przykrycia hydry z betonu i spekulacji rynku nieruchomości. Podobne stanowisko prezentuje Jamie Peck w tekście Zastrzyk kreatywności. Jego zdaniem bowiem na budowie miast kreatywnych zależy przede wszystkim włodarzom miast, które do tego miana aspirują. Celem miejskiej polityki staje się ulubiony pakiet klasy średniej, na który składają się: praca po godzinach, zabawa do utraty tchu i ostentacyjna konsumpcja. Władze miejskie, najbardziej wierna publiczność kreatywnej szmiry, są zachęcane do robienia wszystkiego, co trzeba do przekształcenia miast w „magnesy talentu”. Urzędnicy dobrze wiedzą, że w przeciwnym razie zostaną one zepchnięte na zardzewiałe peryferia kreatywnej gospodarki. Jamie Peck na przykładzie Detroit pokazuje, jak niebezpieczne może być bezkrytyczne wprowadzanie modelu miasta kreatywnego w życie. Do niedawna miasto to było największym w USA ośrodkiem przemysłu motoryzacyjnego. Kryzys zmusił władze miasta do poszukiwania nowych możliwości rozwoju. Dziś Detroit aspiruje do roli „docelowego miasta” klasy kreatywnej. Jednak nakłady ponoszone przez władze nie tylko nie przyniosły – jak dotąd – pożądanych efektów, ale pogłębiły zadłużenie miasta, co zmusiło do radykalnych cięć usług publicznych (m.in. wydatków na szkolnictwo). Ponieważ jedną z cech klasy kreatywnej jest jej mobilność, łatwość zmiany miejsca zamieszkania, urzędnicy mogą znaleźć się pod presją eskalowanych oczekiwań klasy kreatywnej, szermującej argumentem, że inne miasta stwarzają lepsze warunki. Dlatego budowanie strategii rozwoju miasta zgodnie z postulatami Richarda Floridy zwiększa polaryzację miejskiej społeczności, gdyż: …wynosi kreatywną elitę na piedestał, w tym samym czasie oferując pozostałej większości okruchy ze stołu kreatywnych.

Propozycję alternatywną wobec koncepcji miasta kreatywnego przedstawił w rozmowie z Borysem Martelą Maciej Gondowicz, twórca łódzkiej galerii Ikona. W wywiadzie Księży Młyn. Dzielnica robotników, dzielnica artystów zaprezentowany został wciąż toczący się proces rewitalizacji XIX-wiecznej dzielnicy robotniczej (tytułowego Księżego Młyna), który doprowadzić ma do stworzenia wspólnej dzielnicy robotników i artystów. Podstawowym założeniem Gondowicza i osób wokół niego skupionych była reintegracja dzielnicy z Łodzią. Autorzy pomysłu chcą przyciągnąć twórców, zachęcić do zakładania księgarniokawiarni, klubokawiarni, małych galerii sztuki. Dzięki temu może powstać moda na bywanie w Księżym Młynie i rozwój tego miejsca. We wszystkie działania mają być włączeni dotychczasowi mieszkańcy dzielnicy. Gondowicz zastrzega: Nikt obecnych mieszkańców nie wyrzuca, będą mogli nadal tu mieszkać i współtworzyć tę przestrzeń, jeżeli zechcą. A także korzystać z nowej oferty, chodzić do kawiarni, które się tu pojawią. Uważam, że część osób na tym skorzysta bezpośrednio, a wiele pośrednio. Nawet jeśli to założenie jest nazbyt optymistyczne, to i tak idea wspólnego rozwoju dzielnicy robotniczej przez jej dawnych mieszkańców i osiedlających się artystów daleka jest od koncepcji, które zakładają gentryfikację i ogradzanie dzielnic, które stają się modne w szeregach klasy kreatywnej. Przykład Księżego Młyna pokazuje, że są dostępne alternatywy dla propozycji Richarda Floridy.

Kultura sprowadzona do przemysłów

Kolejna sekcja tekstów poświęcona jest Przemysłom kreatywnym. Kate Oakley, ekspertka w dziedzinie rozwoju regionalnego i polityki kulturalnej, związana z niezależnym think-tankiem Demos i University of Arts w Londynie i City University w Londynie w eseju Brytania wcale nie taka cool. Rola przemysłów kreatywnych w rozwoju gospodarczym zwraca uwagę na to, że wpływ przemysłów kreatywnych na wzrost wskaźników ekonomicznych jest często przeceniany. Nie martwi mnie to, że liczne miasta i regiony uznały przemysły kreatywne za przyszłościowy sektor, który warto wspierać i utrzymywać. Niepokoi raczej rozmiar oczekiwanych korzyści, jakie mają z nich płynąć. Są one niezbyt uzasadnione w kategoriach ekonomicznych… Innym błędem strategii wspierania przemysłów kreatywnych jest – według Kate Oakley – schematyzm, powielanie „sprawdzonych” rozwiązań w oderwaniu od kontekstu społeczno-ekonomicznego, w którym są wdrażane. Pomijanie lokalnych odrębności powoduje niepowodzenie we wdrażaniu strategii.

Kolejne teksty w sekcji poświęconej Przemysłom kreatywnym na konkretnych przykładach pokazują sposób ich funkcjonowania.

Sektora filmowego dotyczą dwa teksty. Susan Ohmer w tekście Przeminęło z wiatrem, czyli jak Hollywood zaczęło korzystać z sondaży opisuje pierwszy film, który był produkowany i dystrybuowany w oparciu o wiedzę zdobytą dzięki badaniom opinii. Badania, które na początku 1939 roku przeprowadził Instytut Gallupa było pierwszym tak dokładnym badaniem dla potrzeb jednej hollywoodzkiej produkcji. Ankieterzy pytali Amerykanów, czy mają zamiar przeczytać książkę, która z postaci wydaje im się najbardziej interesująca i czy planują zobaczenie filmu, kiedy ten pojawi się w kinach. W sondażu pytano również, czy publiczność chce zobaczyć film w kolorze, czy chce ujrzeć go w dwóch częściach, która aktorka ma zagrać Scarlett O’Harę i czy aprobują wybór Vivien Leigh. Uzyskane wyniki badań stały się podstawą przy podejmowaniu decyzji dotyczących m.in. sposobu dystrybucji gotowego obrazu.

Jeden z aspektów funkcjonowania przemysłów kultury we współczesnej Polsce opisał Tomasz Piątek w felietonie Vegadomski. Odniósł się w nim do wywiadu reżysera filmu Ciacho, Patryka Vegi dla jednego z dzienników. Piątek pokazał absurdalność sytuacji, w której film – nawet jeśli jest typowym produktem popkulturowym – traktowany jest jak marka, którą należy wypromować. Cytuje m.in. fragment, w którym reżyser zdradza, że nad promocją obrazu pracowało więcej osób niż przy jego produkcji. Autor felietonu krytycznie odnosi się również do metody realizacji filmu, szczególnie na etapie postprodukcji, cytując bez komentarza Patryka Vegę, który wyznał: Zawsze przed wejściem na plan robię wykres całego filmu, planując w której minucie ludzie mają się zaśmiać, a w której mają się bać. […] Następnie grupom testowym, którymi nie są ani moi znajomi, ani żadni intelektualiści zajmujący się filmem, puszczam wersję roboczą filmu, sprawdzając, czy śmieją się w tych momentach, w których trzeba. Po poprawkach pokazuję nowej grupie nową wersję i widzę, że błędy zostały wyeliminowane. Podsumowując wywody reżysera, Tomasz Piątek przyznał, że po początkowych salwach śmiechu na końcu zawsze przychodzi załamanie.

Lżejsza formuła tekstów dotyczących sposobu funkcjonowania przemysłu filmowego, nie oznacza, że dotykają one mało istotnych problemów. Informacje zawarte w Ekonomii Kultury ujawniają ogrom manipulacji, której poddawani są konsumenci produktów wytwarzanych przez przemysły kultury.

Inny wydźwięk ma esej Jasona Epsteina, jednego z najbardziej zasłużonych dla rozwoju książki i czytelnictwa wydawcy amerykańskiego, zatytułowany Rewolucyjna przyszłość książek. Autor wskazuje przyczyny, które ukształtowały współczesny rynek książki. Według niego ciąg zdarzeń rozpoczyna powszechna w latach 80. tendencja do suburbizacji, czyli wyprowadzania się przedstawicieli klasy średniej na przedmieścia amerykańskich miast. Ponieważ rzadko były tam obecne duże, profesjonalne księgarnie, niszę wypełniły sieciowe sklepy z książkami. Brak przestrzeni do przechowywania i prezentowania dużej ilości tytułów sprawił, że właściciele tych sklepów zainteresowani byli głównie nowościami i potencjalnymi bestsellerami. Konsekwencją tego był wzrost ryzyka w branży wydawniczej: trudno było przewidzieć, czy dany tytuł będzie się dobrze sprzedawał. Z drugiej strony pisarze najbardziej poczytni, gwarantujący handlowy sukces, zaczęli żądać coraz wyższych stawek. Mniejsze wydawnictwa niezdolne do ponoszenia ryzyka łączyły się z większymi, a te ostatecznie wpadały w ręce dzisiejszych wielkich koncernów. Wielkie koncerny wydawnicze działające zgodnie z naczelną zasadą przemysłów kultury – maksymalizacji zysków – rezygnują z przedsięwzięć wydawniczych, które uznają za niepewne lub ryzykowne, ale również za takie, które nie przyniosą zysków w wystarczająco krótkim czasie. Do tej ostatniej grupy należy tzw. backlista, czyli zbiór „klasycznych” tytułów, które zawsze były sprzedawane, ale w niewielkich ilościach.

W opinii Jasona Epsteina ratunkiem dla literatury i ambitnych niezależnych wydawnictw jest cyfryzacja i rozwój internetu. Koszt wejścia na rynek dla przyszłych wydawców będzie minimalny: ponieważ obejdzie się bez wydatków na tradycyjną infrastrukturę dystrybucyjną czy wielopoziomowe zarządzanie, wystarczy opłacenie grupy redaktorów i usług bezpośrednio ich wspierających. Zdaniem autora, cyfrowa książka zrewolucjonizuje nie tylko rynek sprzedaży książki, ale również cały sektor bibliotek. Wymagało to będzie rewizji podejścia do kwestii praw autorskich i uświadomienia sobie, że – zgodnie z zapisami amerykańskiej konstytucji, …która ustanowiła prawo autorskie nie jako kwestię sprawiedliwego wynagrodzenia, ale dobra oświecenia publicznego. Esej Epsteina ma charakter spekulatywny, autor raczej przewiduje (a nawet przepowiada) rozwój książki i jednoczesny schyłek gigantycznych koncernów wydawniczych. Bibliofilom pozostawia jednak nadzieję: Ogromny światowy rynek cyfrowych treści nie jest wszakże fantazją. Będzie bardzo duży, bardzo zróżnicowany i przyniesie wiele niespodzianek – nie jesteśmy w stanie nawet wyobrazić sobie jego wpływu na kulturę. E-booki będą istotnym czynnikiem w tej niepewnej przyszłości, aczkolwiek właściwe książki – drukowane i oprawione – wciąż stanowić będą niezastąpiony skarbiec naszej zbiorowej mądrości.

Podobne tezy pojawiają się w tekście Gimme indie rock! Łukasza Iwasińskiego. Jego analizy dotyczą jednak przemysłu muzycznego. Autor – sięgając do koncepcji Adorno – wskazuje, że …przemysł fonograficzny […] bazuje na taśmowej produkcji zestandaryzowanych, zubażających wyobraźnię i wrażliwość estetyczną dóbr (a więc w tym wypadku muzyki popularnej). Ujednolicona i zbanalizowana twórczość kierowana jest do biernych odbiorców, utrwalając ich samozadowolenie i intelektualną kapitulację. Przemysł fonograficzny został zdominowany przez kilka światowych koncernów (obecnie cztery: Universal, Sony, EMI i Warner), których udział w rynku fonograficznym na przełomie tysiącleci osiągał 80%. Stosując coraz skuteczniejsze narzędzia marketingowe, wytwórnie te zdominowały nie tylko rynek, ale przede wszystkim gusta słuchaczy, dążąc do ich ujednolicenia. Ponieważ znaczna część produkcji fonograficznej kierowana jest do ludzi młodych, w kampaniach marketingowych zaczęto sztucznie kreować mody i bunty, np. grunge. Powiązania korporacyjne sprawiają, że coraz częściej koncerny fonograficzne zaczęły stosować też metody cross-marketingu, który wytwarza przekonane, że rodzaj słuchanej muzyki determinuje inne zachowania konsumenckie (np. rodzaj ubrań i butów).

Tak jak dla Epsteina ratunkiem dla różnorodności literatury jest cyfryzacja, tak według Iwasińskiego niezależna kultura muzyczna będzie się rozwijała dzięki internetowi. Twórcy mogą udostępniać swoje nagrania gratis, sprzedawać je za pośrednictwem własnych lub zaprzyjaźnionych sklepów internetowych, mogą je również promować za pośrednictwem serwisów społecznościowych: MySpace, Facebook, YouTube. Oba teksty – choć dotyczą różnych segmentów sektora przemysłów kreatywnych – nie ograniczają się do krytycznej oceny ich hegemonii. Autorzy wskazują, że możliwy jest inny – bardziej demokratyczny i zróżnicowany – model wytwarzania i dystrybucji dóbr kultury.

Polityka – praktyka. Rozmowy

Kolejna część Ekonomii Kultury dedykowana jest Polityce kultury. Nie przypadkiem składa się na nią sześć wywiadów, które członkowie zespołu Krytyki Politycznej przeprowadzili z animatorami kultury, specjalistami z różnych dyscyplin. Beata Stasińska – współzałożycielka Wydawnictwa WAB w rozmowie z Janem Smoleńskim Inwestycja w kulturę postuluje rewizję dotychczasowego modelu finansowania kultury ze środków publicznych. Według niej istotnym elementem jest edukacja kulturalna, która przygotuje przyszłych jej odbiorców i to już na poziomie przedszkolnym. Drugim – zdaniem Stasińskiej – istotnym elementem powinno być dofinansowanie bibliotek i wzmocnienie ich znaczenia w społecznościach lokalnych.

Druga rozmowa koncentruje się na statusie organizacji pozarządowych i ich relacjach z kulturą instytucjonalną. Bogna Świątkowska, dziennikarka, redaktor naczelna Machiny, później sekretarz redakcji Przekroju, opowiada Jasiowi Kapeli o początkach fundacji Bęc Zmiana, która jest dziś jednym z najaktywniejszych uczestników życia kulturalnego Warszawy. Zdaniem Świątkowskiej urzędnicze myślenie o kulturze sprawia, że dziś jej postrzeganie zostało radykalnie zawężone do kilku sfer: archiwizacji dziedzictwa, digitalizacji i inwestycji w infrastrukturę. Równocześnie NGO-sy działające metodą projektową nie mogą zapewnić swoim współpracownikom finansowej stabilności lub choćby podstawowego zabezpieczenia socjalnego (np. ubezpieczenie medyczne). Konsekwencją takiej sytuacji jest zanik entuzjazmu, bez którego aktywność w sferze kultury i sztuki jest niemożliwa.

Trzeci wywiad to rozmowa Magdaleny Błędowskiej z Jackiem Żakowskim – Po co nam media publiczne? Żakowski, który jest jednym z autorów obywatelskiego projektu ustawy reformującej media publiczne, zaprezentował wizję ich miejsca w nowoczesnym społeczeństwie obywatelskim. Żakowski powtórzył wielokrotnie stawiane tezy: media publiczne nie mogą konkurować z komercyjnymi o widza, powinny przestać pełnić rolę tuby propagandowej dla polityków i przyjąć na siebie obowiązki instytucji kulturotwórczej. Ważną cechą projektu przygotowanego przez zespół, w skład którego wchodzi również Żakowski jest przygotowanie ustawy z myślą o rozwoju technologicznym: …gdy jest mowa o rozwiązaniach systemowych, pojawia się określenie „media”. Bo nie wiemy, jak będzie. Moim zdaniem telewizja zniknie szybciej niż nam się wydaje. Rozmowa kończy się ostrzeżeniem przed włoskim eksperymentem, gdzie od dziesięciu lat trwa personalna unia władzy i telewizji.

Kolejnym elementem polityki kulturalnej, który został omówiony w Ekonomii Kultury jest brak zaufania w relacjach polskich grantodawców z realizatorami projektów kulturalnych. Joanna Warsza, kuratorka sztuki realizująca duże przedsięwzięcia artystyczne w wielu krajach świata, przyznała w rozmowie z Jasiem Kapelą: Zrealizowanego projektu nie rozlicza się z wartości merytorycznej. Najważniejsze jest, czy masz wszystkie faktury, czy pieniądze zostały rozdysponowane według budżetu i czy go nie przekroczyłaś, nie przesunęłaś. Czasem grantodawcę interesuje, ile osób przyszło. Ale nie to, jaką projekt ma wartość symboliczną czy będzie w jakiś sposób kontynuowany, jakie ma znaczenie i jak można ocenić na przykład jego skuteczność społeczną. W opinii Joanny Warszy zmianie powinny ulec szczególnie zasady rozliczania projektów realizowanych ze środków publicznych. Na razie na etapie rozliczania projektu z miastem czy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego skuteczność projektu liczy się najmniej. Wystarczy, że przedstawisz bardzo dobrze rozliczony budżet, dokumentacja projektu nie zawsze jest wymagana, a jeszcze rzadziej oceniania. Po prostu wyobrażam sobie, że kiedy wydaję 150 tys. zł z publicznych pieniędzy to grantodawcę – czyli przedstawiciela władz lokalnych lub ministerstwa – interesuje to, co właściwie zrobiłam, jakie sensy symboliczne i społeczne generuje moje działanie. Warsza podkreśla też, że zbyt często, bo każdego roku, zmieniane są priorytety polityki kulturalnej.

W zbiorze rozmów pod wspólnym nagłówkiem Polityka kultury znalazł się też wywiad Witolda Mrozka z Maciejem Nowakiem i Pawłem Płoskim. Zgodnie z tytułem – Jak w feudalnym folwarku. Polski teatr jako instytucja – rozmowa dotyczy obecnej sytuacji teatrów instytucjonalnych. Rozmówcy Mrozka wyliczają zarówno dobre, jak i złe strony ram organizacyjnych teatru w Polsce. Zdaniem Macieja Nowaka przekazanie teatrów samorządom nie było złym krokiem: Dziś, gdy jeżdżę po małych ośrodkach, widzę, jak wiele się zmieniło – sceny te są bardziej „kompatybilne” z głównym nurtem polskiego życia teatralnego. Ponadto są zadbane, stanowią ważne miejsce dla lokalnych społeczności. Z drugiej strony system, w którym powierzono teatry różnym szczeblom samorządów sprawia, że w większych ośrodkach pojawia się konkurencja pomiędzy teatrem prowadzonym przez samorząd wojewódzki a teatrem miejskim. Według Nowaka Teatry na terenie danego miasta powinny się nawzajem uzupełniać, a nie dublować swoją ofertę artystyczną. Drugim istotnym tematem rozmowy jest sytuacja aktora, który często pracuje bez poczucia stabilizacji, bez gwarantowanych stawek minimalnych. W opinii Pawła Płoskiego rolę organizacji walczącej o poprawę sytuacji zawodowej aktorów może przyjąć ZASP, ale warunkiem jest zasilenie szeregów organizacji przez młodych aktorów.

Ku przyszłości

Ostatnia sekcja Ekonomii Kultury balansuje pomiędzy opisem dynamicznych zmian zachodzących na naszych oczach i optymistyczną futurologią. Kultura po przemysłach kreatywnych opisuje silne trendy w rozwoju obiegu kulturalnego, które możemy już dziś obserwować. Sprawcą prognozowanych zmian na lepsze ma być w opinii autorów internet. Amerykański medioznawca Clay Shirky wskazuje w eseju Dżin, telewizja i nadwyżka kognitywna na negatywne zjawiska związane z wszechobecnością telewizji w życiu ludzi drugiej połowy XX wieku. Shirky zauważa, że namiętny telewidz staje się coraz bardziej wyalienowany, ponieważ z jednej strony nie ma czasu na spotkania z przyjaciółmi lub znajomymi (ponieważ ogląda telewizję), z drugiej zaś strony nie odczuwa takiej potrzeby (ponieważ to bohaterowie sitcomów i oper mydlanych stają się jego znajomymi). Telewizji wyrasta jednak bardzo silna konkurencja: zjawisko Web 2.0, czyli internet społecznościowy, w którym każdy internauta jest podmiotem i twórcą, a nie tylko odbiorcą komunikatów i informacji wytwarzanych przez nielicznych administratorów. Podstawową różnicą pomiędzy tymi mediami jest uczestnictwo, o którym Shirky pisze: Uczestniczyć to działać, tak jakby twoja obecność miała znaczenie, jakby twoja odpowiedź na to, co słyszysz lub widzisz, była częścią tego, co się dzieje. Autor wskazuje na różne sposoby realizowania swoich pasji za pośrednictwem internetu: zarówno Wikipedię, której autorzy bezinteresownie dzielą się swoją wiedzą z innymi użytkownikami internetu, jak i tzw. „lolkoty” – opatrzone dowcipnymi komentarzami zdjęcia kotów, których jedyną rolą jest rozśmieszenie oglądających. Wiele miejsca Clay Shirky poświęca również stworzonemu przez kenijczyków serwisowi Ushahidi, którego zadaniem było dokumentowanie wszelkich przejawów przemocy na tle etnicznym. Każdy może za pośrednictwem SMS-a lub e-maila przesłać swoją relację (w języku suahili relacja to właśnie ushahidi), na tej podstawie w czasie rzeczywistym tworzona jest mapa niepokojących zjawisk, której dokładność znacznie przewyższa urzędowe raporty rządu Kenii. Internet – zdaniem autora eseju – w przyszłości nie tylko zastąpi telewizję w funkcjach typowo rozrywkowych, ale odtworzy więzi społeczne, które telewizja zniszczyła. Konsekwencją tego będzie zmiana sposobu uczestniczenia w kulturze – zamiast obecnej konsumpcji produktów kultury masowej pojawi się styl współuczestniczenia.

Teza o zwiększeniu różnorodności na rynku dóbr kultury pojawiła się już we wcześniej omawianych fragmentach książki, ale dopiero tekst Chrisa Andersona Długi ogon odnosi się do konkretnych badań i wyników sprzedaży. Tytułowy długi ogon to utwory, które są sprzedawane w internetowych sklepach muzycznych w postaci plików mp3 w niewielkich ilościach (np. trzy zakupy miesięcznie), ale wciąż cieszą się zainteresowaniem. Anderson przypomina, że sklepy detaliczne sprzedające muzykę na nośnikach fizycznych mają ograniczoną przestrzeń sklepową i magazynową. Fizycznie zatem nie są w stanie umieścić w swojej ofercie płyt, którymi – zdaniem właścicieli sklepów – zainteresuje się kilka osób w roku. W internecie takich ograniczeń nie ma, dlatego ich oferta jest bogatsza.

Umożliwienie odbiorcom korzystania z produktów niszowych pozwala ujawnić ukryty popyt na dobra, które dotąd uważano za niekomercyjne. Przeniesieniu ciężaru popytu w kierunku nisz towarzyszy ciągły rozwój towarzyszących temu zjawisku mechanizmów ekonomicznych. Jest to swoiste zamknięte koło ze sprzężeniem zwrotnym, które w nadchodzących dziesięcioleciach spowoduje zmianę sposobu funkcjonowania całych branż i kultury.

Sekcję poświęconą internetowi zamyka przypomnienie napisanego w roku 2003 przez Ebena Moglena Manifestu dotKomunistycznego i współczesny komentarz do tego tekstu Jarosława Lipszyca i Kamila Śliwowskiego. Moglen w sposób radykalny postulował uwolnienie kultury z ograniczeń wynikających z praw autorskich. Prawo do równego współuczestniczenia w kulturze uważał on za warunek rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Radykalizm Moglena dotyczył kwestii własności informacji, tymczasem równie istotna – zdaniem Lipszyca i Śliwowskiego, autorów tekstu Internet. Ucieczka od wolności? – jest problem własności infrastruktury, architektury internetu. Autorzy podkreślają na zakończenie: Dziś za narzędzia demokratyzujące uznaje się Facebooka czy Twittera, które posłużyły jako narzędzia komunikacji podczas różnych protestów. I rzadko zwraca się uwagę, że narzędzia te z definicji nie są demokratyczne, bo nie należą do ich użytkowników. A choć autorami kodu są oczywiście twórcy tych serwisów, to ich wartość wypracowują ich użytkownicy.

Z pewnością wydana przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej książka nie wyczerpuje wszystkich zagadnień związanych z ekonomią kultury. Jej lektura wymaga dużego skupienia, ale daje równie dużą satysfakcję intelektualną. Do tez stawianych w zbiorze można się przychylić, można je również odrzucić, lecz nie można być wobec nich obojętnym. Ekonomia Kultury to pozycja bardzo ważna na rynku idei, ponieważ zmusza do dokładniejszej analizy niepokojących zjawisk, które są konsekwencją globalizacji i bezkrytycznego utożsamienia ekonomii z neoliberalnym monetaryzmem.

Ekonomia Kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej.
Redakcja: Zespół Krytyki Politycznej. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010

Zrealizowano ze środków Narodowego Centrum Kultury.

Kamil Hoffmann

W poemacie zamykającym książkę poetycką Niewielki wybór. Wiersze z lat 1980-2010 Paweł Szydeł pisze: a czymże jest ten wszechświat / i co do nas mówi // nie rozumiemy // ale czy wszystko musimy rozumieć. Pyta: i co by się stało / gdybyśmy naraz pojęli całość. I odpowiada: poznawszy dokładnie początek i kraniec wszystkiego / moglibyśmy przeżyć środek naszego życia. Takie pytania i odpowiedzi poeta formułuje, ponieważ jego świat – świat, który przedstawiają wiersze – tworzy i to, co jest bezpośrednio poznawane, i to, co należy do wyobrażeń, przeczuć, a więc zarówno to, co poddaje się racjonalizowaniu, jak i to, co uzewnętrznia się z rzeczywistości duchowej… W takim pojmowaniu świata jest prawdziwe piękno i czułość. Wartość mają konkretne miejsca, zdarzenia; przeszłość nie całkiem przepada w niebycie; zmarli są pośród żywych, nie tylko we wspomnieniach… Te zaś uobecniają się w teraźniejszości …
Poeta, który mówi, wmyśla się w swoje życie, w którym jest ważne to, co się wydarzało: jak to // te wszystkie posadzone przez nas drzewa / nasz pies / dom / nasze dzieci / i te wszystkie lata / miałyby nic nie znaczyć. Sens minionego jest oczywisty. Poeta pokazuje urodę przeżywania świata – i urok tego świata. A jest to wieś, podwórko, miasteczko, łąka, rzeka, droga, las… (Domyślać się można, że przedstawia krajobraz rodzinnej Krajny.) Są ludzie – konkretne osoby. Naturalnie, pejzaż się zmienił, wielu umarło, czas znaczą: rok 1968, 1981… Stateczny, głęboki namysł niesie spokój, mądre spojrzenie ogarnia i to, co można zobaczyć, i to, co niewytłumaczalne…
W jednym z wierszy Paweł Szydeł przywołuje, zapewne bliską mu, postać Ryszarda Milczewskiego-Bruna. Zbliża go do niego postawa wobec świata i wobec ludzi – serdeczność. Podobny jest przedstawiany w ich wierszach krajobraz. To przestrzeń otwarta, spoza miejsc zatłoczonych, pośpiechu i zgiełku (mówi się o niej: pobocza, peryferie, prowincja). Odmienny jest język obu poetów. Paweł Szydeł ma, jak Bruno, świetny słuch językowy (co niezwykle ciekawie uzewnętrznia się w wierszu Helena wierzy w życie pozagrobowe, będącym zapisem monologu bohaterki), ale dbając o naturalność, klarowność i precyzję zapisu, powstrzymuje się przed słowotwórstwem, charakterystycznym dla poezji autora Poboków. Wspólne wydaje się obu poetom poczucie humoru. Oczywiście, Paweł Szydeł inaczej niż Bruno spogląda na świat – z innego miejsca, i szerzej, z rozważnym dystansem; bywa ironiczny (ale nie złośliwy).
Niewielki wybór zawiera przede wszystkim wiersze wyjęte z opublikowanych nakładem Krajeńskiego Stowarzyszenia Kulturalnego tomików: Niebo dla nieobecnego (2000) i Złorzeczę prawu ciążenia (2005); wbrew temu, co zdaje się sugerować tytuł, jest nie zbiorem wierszy, a książką poetycką. Spójność nadaje jej nastrój rozmowy: poeta rozmawia z innymi, wsłuchuje się w to, co inni mówią, opowiada… Mówi zwięźle, starannie konstruuje teksty. Przyciągają uwagę sugestywnością opisów – i rozległością przestrzeni, którą tworzą słowa. Ujmuje wyciszony głos poety, jego skupienie.

Książka ukazała się w ubiegłym roku w serii poetyckiej Galerii Autorskiej; graficznie opracował ją Jacek Soliński, wykorzystując swoje linoryty.
Paweł Szydeł urodził się w 1963 roku w Więcborku. Mieszka w Jastrzębiu na Krajnie, wraz z żoną prowadzi Wydawnictwo Meander. Z wykształcenia jest polonistą; pisze poezje, prozę, teksty o literaturze. Od 1998 roku redaguje wielojęzyczny Kwartalnik Pobocza poświęcony kulturze krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Od 2004 roku współtworzy środkowoeuropejski festiwal literacki Międzynarodowe Spotkania Poetyckie – Pobocza. Wydawcą pisma i organizatorem festiwalu jest Krajeńskie Stowarzyszenie Kulturalne. Pobocza to niezwykła impreza – w Więcborku i okolicach, ważna dla naszego regionu, o znaczeniu międzynarodowym – na którą przyjeżdżają poeci, a także tłumacze literatury z kraju i zza granicy. Rozmawiają, przedstawiają swoją twórczość, spotykają się z młodzieżą. Sfera działań o charakterze organizacyjnym, związanych z Kwartalnikiem i Spotkaniami, jest ogromna, pracochłonna i czasochłonna – i zdaje się dopełniać twórczość poetycką Pawła Szydła.

Ks. Jan Twardowski – jeden z najpopularniejszych i najczęściej cytowanych polskich poetów – w wierszu Świat, tłumacząc, że Bóg się ukrył dlatego by świat było widać, napisał: miłość której nie widać / nie zasłania sobą. W wierszu Mówią pisał: Rysuję Twoje ręce na krzyżu umyślnie za długie / niech ogarną ludzi najwięcej / rany grubsze, stopy za ogromne / wciąż uciekam niech dobiegną do mnie / serce całe jak u świętej Wizytki / – Tak nie można – mówią / – za brzydki.

fot. Jerzy Rochowiak

W piątą rocznicę śmierci poety w Galerii i Ośrodku Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu została otwarta wystawa rzeźb Stanisława Kośmińskiego Księdza Twardowskiego wersy wybrane. Te rzeźby powstały, żeby było można zobaczyć przesłanie autora Znaków ufności. Ilustrują poszczególne utwory – którymi, jak powiedział artysta, można się modlić – a przede wszystkim są świadectwem zauroczenia Stanisława Kośmińskiego twórczością autora Niebieskich okularów.
Ekspozycję tworzą prace rzeźbiarskie inspirowane wierszami autora Zeszytu w kratkę. Jak wiersze, rzeźby mają charakter religijny, aczkolwiek nie wszystkie. Niektóre, gdyby nie towarzyszące im cytaty, będące bezpośrednią inspiracją, można by określić po prostu jako egzystencjalne. Wszystkie odnoszą się do życia, losu, niektóre do problemów eschatologicznych. Wszystkie mają u podstaw jasno określony system wartości – są to wartości, które wskazują Ewangelie. Oczywiście, w klarownej formie plastycznej wyrażają postawę autora Modlitwy do św. Jana od Krzyża.

fot. Jerzy Rochowiak

Prezentowane prace mają charakter kameralny. To małe formy, przemyślane, proste w konstrukcji i o wyraziście artykułowanym znaczeniu. Wykonane zostały z metalu, drewna, wosku, gipsu. Jedną z najwymowniejszych rzeźb jest liść z drewna (tak wyrzeźbiony, jak powiedział autor, iż układ słojów sprawia, że zależnie od miejsca, z którego się patrzy, widzi się jak drewno zmienia zabarwienie) a na nim biedronka… Czyż to nie kwintesencja poezji ks. Twardowskiego? Jest waga: na jednej szali jedna postać ludzka, na drugiej druga postać… Jest metalowy portret ks. Jana Twardowskiego… Są dłonie trzymające hostię… Są drzwiczki od starej szafy z góralskiej chaty, z naklejonym od wnętrza „świętym obrazkiem”… Rzeźby nie tylko ilustrują wiersze czy wyjęte z nich cytaty, ale i nastrój poezji autora O uśmiechu w kościele. Jest w nich zwięzłość, jest dowcip – i serdeczny uśmiech. Eksponowane prace pokazują, że ich autor gruntownie się wczytał w poezję ks. Twardowskiego, że poprzez nią patrzy na świat. Pokazują również, że w rzeźbie są dla niego równie ważne: forma i przesłanie. I że dąży do tego, by to przesłanie było klarowne. Wystawa poświęcona pamięci ks. Jana Twardowskiego jest pierwszą w dorobku młodego artysty, urodzonego w 1987 roku w Zakopanem – studenta Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: czwartego roku rzeźby i trzeciego roku teologii, absolwenta Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem. Patrząc na debiutancką wystawę Stanisława Kośmińskiego można dodać, że czuje i wie czym jest poezja.

W grudniu minionego roku, w Galerii Mała w Zespole Placówek Młodzieżowych w Grudziądzu były prezentowane prace pięciu tegorocznych absolwentów Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku – Wydziału Realizacji Obrazu Filmowego, Telewizyjnego i Fotografii. Swoje zdjęcia, będące wyborem z szerszego zestawu dyplomowego i należące do różnych nurtów fotografii współczesnej wystawiali: Małgorzata Babinek, Zofia Błażko, Kamila Rondo, Mariusz Panek i Remigiusz Ratajczak. 

Zdjęcia Remigiusza Ratajczaka
Fot. Stanisław Jasiński

Udana ekspozycja autorstwa kustosza Galerii Macieja Józefowicza w jej świeżo odnowionym wnętrzu była przedstawieniem poszukiwań twórczych artystów stojących na niepewnym progu samodzielności twórczej. Pięć osobowości zaprezentowało pięć odmiennych postaw wobec współczesnej fotografii artystycznej. Małgorzata Babinek doskonale się bawi tworząc barwne fotomontaże cyfrowe inspirowane surrealistycznym spojrzeniem na świat. Uciekając do świata wyobraźni, aby w ten sposób głębiej oddać swoje emocje, tworzy obrazy należące już do rzeczywistości wirtualnej, choć każdy złożony jest z wielu zdjęć – fragmentów rzeczywistości realnej. Fotogramy Zofii Błażko, która jest także absolwentką Wydziału Malarstwa gdańskiej ASP, należą do nurtu trafnie nazwanego przez Jerzego Lewczyńskiego archeologią fotografii. Inspiracją jej przetworzeń obrazowych są czarno-białe zdjęcia, rodzinne fotografie ślubne czy portretowe, wykonane przed laty przez anonimowego fotografa. Czarno-białym portretem fotograficznym, ale współczesnym, zajmuje się również Remigiusz Ratajczak; poszukiwania na tym polu dają mu szansę odnajdywania w drugim człowieku wartości, pasji, wszystkiego co najlepsze. Były to najciekawsze fotografie na tej wystawie. Kamila Rondo jest absolwentką Ogólnokształcącej Szkoły Sztuk Pięknych w Orłowie, rysuje, maluje, pisze i fotografuje. Jej zestaw jest próbą zestawiania czarno-białego obrazu fotograficznego ze słowem, pismo ręczne naniesione jest na odbitkę przedstawiającą detal sylwetki ludzkiej, np. czoło czy klatkę piersiową. Osobliwą propozycją jest cykl Transseksualizm Mateusza Panka, powstały pod kierunkiem prof. Witolda Węgrzyna. Mateusz Panek ukończył również Akademię Fotografii w Warszawie. Cykl miał rozważać korelacje między znakami graficznymi – symbolami płci a obrazem fotograficznym. Znaki te zostały realnie namalowane w realnej przestrzeni atelier, a następnie całość sfotografowana, a nie np. wkopiowana podczas komputerowej obróbki zdjęć. Mimo tych zabiegów granica między znakiem graficznym a obrazem fotograficznym została zatarta. Jesteśmy zdezorientowani, nie wiemy, czy jest to dokumentacja zdarzenia, czy fotografia artystyczna i musimy odwoływać się do tekstu towarzyszącego zdjęciom, a poświęconego problemowi społecznemu, nie artystycznemu. Ale być może taki był zamysł autora… Obecnie w Galerii Mała w Grudziądzu wystawiane są fotomontaże Krzysztofa Krzemienia ze Żnina (postać autora i jego działania artystyczne przedstawiał Jerzy Rochowiak w Biuletynie nr 10/2010).

Część druga: Bydgoszcz

Fundacja Ari Ari

W języku ormiańskim ‘ari’ oznacza tyle, co chodź, przybądź, podejdź, pomagaj. Nazwa bydgoskiej fundacji, która powstała w roku 2008, wiele mówi o jej misji i założeniach programowych. Młodzi ludzie, którzy ją założyli (przede wszystkim absolwenci kierunków humanistycznych), za główny cel stawiają sobie pomoc innym. Zajmujemy się pracą rozwijającą społeczeństwo obywatelskie, wzmacniającą ochronę praw człowieka, animującą procesy kulturowe. Zrealizowaliśmy projekty przeciwdziałające wykluczaniu ludzi z mniejszości etnicznych i narodowych, uchodźców, imigrantów, osób niepełnosprawnych, grup marginalizowanych. Tworzymy projekty edukacyjne, badawczo-naukowe i społeczne, których charakter pozostaje otwarty, synkretyczny i interdyscyplinarny. Szczególne miejsce w działaniach fundacji zajmuje Armenia. Poniżej przedstawię najważniejsze przedsięwzięcia Ari Ari.

Projekt Samodzielność polegał na wymianie doświadczeń osób niepełnosprawnych (przede wszystkim niewidomych i niedowidzących) w Polsce z osobami z Gruzji i Armenii – krajów byłego Związku Radzieckiego, których sytuacja wymaga wielu zmian. Koncentrowano się na wsparciu chorych w stworzeniu sprawnego systemu pomocy, wolontariatu, zdobywania środków na działalność, nawiązywania partnerstwa z innymi organizacjami, instytucjami i samorządami. Pomoc polegała również na nauce włączania w leczenie nowych technik rehabilitacji i terapii, procesów nauki samodzielności oraz stworzenie strony internetowej projektu. Przedsięwzięcie realizowano dzięki grantowi Fundacji Batorego (konkurs Wschód-Wschód).

Spis podróżny. Ormianie w Polsce realizowany był dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Fundacji Orange. Celem projektu była popularyzacja wiedzy na temat najstarszej mniejszości etnicznej w Polsce, której wpływ na rozwój kultury polskiej – jak podkreślają członkowie fundacji – był nieoceniony. Spis podróżny polegał na przygotowaniu mapy uwzględniającej najważniejsze miejsca, w których żyli lub żyją Ormianie. Szlak pomyślany został również jako projekt wirtualny; uwzględniał zarówno historię, jak i współczesność. Przeprowadzono serię badań terenowych, które podsumowali i uzupełnili komentarzem naukowcy i eksperci. Stworzono również platformę e-learningową propagującą wiedzę o Ormianach w Polsce i zorganizowano interdyscyplinarną konferencję naukową.

Fundacja Ari Ari zrealizowała również projekt polegający na porządkowaniu i dokumentowaniu cmentarzy ewangelicko-augsburskich i żydowskiego kirkutu w okolicach Kowala. Brała w nim udział międzynarodowa grupa wolontariuszy. W ten sposób chciano przypomnieć o wielokulturowym charakterze tego regionu. Pracom związanym z odkryciem jego materialnego charakteru towarzyszyły rozmowy z mieszkańcami Kowala i okolic pamiętającymi czasy, gdy żyli tu Niemcy i Żydzi. Ostatniego dnia trwania projektu odbyło się nabożeństwo ekumeniczne, wystawa fotograficzna i pokaz filmu dokumentującego przeprowadzone prace. Przedsięwzięcie współfinansowała Fundacja im. Stefana Batorego oraz Fundacja Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość w ramach programu memoria. Wolontariat dla Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego.

Fundacja Sztuki Art-House

 
Fundacja powstała w roku 2004. Jej prezesem jest Remigiusz Zawadzki –  absolwent Mistrzowskiej Szkoły Filmowej Andrzeja Wajdy, reżyser filmów dokumentalnych, autor zdjęć do filmów fabularnych, dokumentalnych oraz reportaży telewizyjnych. Art-House promuje twórczość młodych artystów i osób niepełnosprawnych, zajmuje się edukacją artystyczną i terapią przez sztukę.

Swoją działalność fundacja rozpoczęła, powołując Międzynarodowy Festiwal Sztuki Reportażu Camera Obscura, który istnieje do dnia dzisiejszego. Ostatnia edycja Camera Obscura poświęcona była roli korespondenta wojennego oraz odpowiedzialności dziennikarskiej i tzw. dziennikarstwu obywatelskiemu. Przeglądowi filmów z całego świata, towarzyszyły spotkania z ich twórcami, liczne dyskusje, warsztaty, wystawy, akcje uliczne i koncerty. Znalazło się również miejsce dla reportażu radiowego; przewidziano konkurs na recenzję artystycznej formy radiowej.

Wspólną osią przedsięwzięć podejmowanych przez Art-Housowców jest film dokumentalny. I tak rokrocznie odbywają się w Bydgoszczy: Letnia Szkoła Filmu i Reportażu, warsztaty reportażowe i dokumentalne oraz liczne kursy (m.in. operatorski, montażowy czy scenopisarskich) prowadzone w ramach Centrum Kultury Medialnej. Z myślą o najmłodszych prowadzony jest międzynarodowy projekt edukacyjny Panasonic Kid Witness News. Nie brakuje również zajęć związanych z teatrem, oczywiście – dokumentalnym. Teatr.doc powstał w myśl twierdzenia, że nie tylko film, ale także teatr inspiruje się otaczającą nas rzeczywistością. W Centrum Kultury Medialnej przy Wyższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy członkowie fundacji prowadzą Ośrodek Badań nad Reportażem i Dokumentem Telewizyjnym. Podstawowym celem centrum jest archiwizowanie reportaży i dokumentów pokazujących zmiany współczesnego świata oraz wspieranie działań naukowych związanych ze sztuką filmową.

Na uwagę zasługuje również projekt związany ze sztuką uliczną StreetArt. Podczas akcji ulicznej Ryszard Kapuściński wpisany w sztukę graffiti starano się zwrócić uwagę na znaczenie sztuki graffiti, w jej twórcach dostrzegając przede wszystkim odwagę wyrażania własnych poglądów. Postrzegani przeważnie jako wandale i chuligani, grafficiarze przedstawieni zostali jako ci artyści uliczni, którzy prowokują artystyczne działania w przestrzeni miasta i którzy wnoszą sens w świat pozbawiony sensu i wewnętrznej komunikacji. Postać i twórczość Ryszarda Kapuścińskiego stała się tu podstawowym źródłem inspiracji.

Fundacja Kultury YAKIZA

        
Słowo „Yakiza” jest zbitką dwóch słów: „jak” i „za”. Pierwsze słowo – jak piszą twórcy fundacji – ma przede wszystkim charakter problematyzujący. Chodzi o rozpoznanie problemu, otwartość, dostrzeganie trudności. Następnie chodzi o działanie, które nie będzie tylko spontaniczną reakcją, ale postępowaniem metodycznym, systematycznym. (…) Mniej ważne jest co, ważne jest jak! Jest to podstawowa nasza dewiza. Podkreśla ona zdecydowanie, odwagę, konsekwencję, upór, samo chcenie, mniej zaś treść. „Za” z kolei oznacza, że po rozpoznaniu problemu i umocnieniu decyzji woli praca Fundacji polega na budowaniu, popieraniu. Fundacja Kultury Yakiza działa od 2003 roku, a jej prezesem jest Jacek Puzinowski. Yakiza koncentruje się na wspieraniu i tworzeniu inicjatyw kulturalnych w przestrzeni miasta, skierowanych przede wszystkim do środowisk młodzieżowych. Wspiera działania promujące społeczeństwo obywatelskie i opowiada się za rozumieniem kultury jako przekaźnika wartości społecznych.
Fundacja chętnie pomaga bydgoskim teatrom alternatywnym, m.in. Studio Czyczkowy czy Magazynowi Prób BEZPSA. Działający przy fundacji Teatr Yakizoff pracuje przede wszystkim nad teatralizowanymi koncertami. W lipcu 2010 zorganizowano Letni Przegląd Teatrów Offowych – Akcja, nawiązujący w swej formule do nieistniejących już dziś Międzynarodowych OFF Prezentacji prowadzonych w Bydgoszczy przez Andrzeja Stróża. Dzięki Yakizie zorganizowano trzy edycje Przeglądu Bydgoskich Teatrów Alternatywnych Alternator.
Razem z Uniwersytetem Techniczno-Przyrodniczym Yakiza organizuje Festiwal Sztuki i Techniki Arsmachina. Promowane są wówczas wydarzenia i akcje, które sytuują się w miejscu przecięcia sztuki i techniki nowoczesnej. Organizowane są liczne koncerty;  regularnie odbywają się koncerty folkowe połączone z warsztatami tanecznymi (jak np. Balkan Sevdah).
Członkowie fundacji starają się także pozyskiwać środki na badania wielokulturowości regionu. Yakiza ogłosiła ogólnopolski konkurs na projekt rewitalizacji Starego Fordonu Fordon – Kazimierz Północy. Dzielnica przed wojną była miasteczkiem, które zamieszkiwały trzy narodowości – Polacy, Niemcy i Żydzi. Z pragnienia ocalania śladów wielonarodowości na tych terenach zajęto się również rewitalizacją synagogi w Fordonie. Prowadzone są w niej warsztaty genealogiczno-historyczne, fotograficzne oraz warsztaty historii mówionych.

Stowarzyszenie Sympatyków Dziennikarstwa Młodzieżowego

Cele, jakie stawia sobie stowarzyszenie, łączą praktyki edukacyjne z myślą społeczną. Realizowane już od roku 1992 Międzyszkolne Regionalne Warsztaty Dziennikarskie adresowane są do dzieci i młodzieży z regionu Kujaw i Pomorza, Wielkopolski, Warmii i Mazur. Przyjeżdżają na nie gimnazjaliści i uczniowie szkół średnich z małych miasteczek i wsi. Zajęcia organizuje Mirosław Twaróg – pedagog i dziennikarz z wieloletnim stażem (pracował m.in. w radiowej Trójce, Rzeczpospolitej, Tygodniku Bydgoskim czy toruńskich Nowościach).

Samo stowarzyszenie powstało w roku 1997 jako organizacja wspierająca działalność wspomnianych warsztatów. Zajęcia koncentrują się wokół takich zagadnień, jak: etyka dziennikarza, pisanie tekstów dziennikarskich z dbałością o rzetelność informacji, kształtowanie swojego wizerunku przed obiektywem kamery czy odpowiednie używanie głosu w radio. Zagadnienia obejmują zarówno warsztat dziennikarza prasowego, radiowego, jak i telewizyjnego. Uczestnicy uczą się podstaw realizacji audycji, poznają różne gatunki wypowiedzi dziennikarskiej. Partnerami po stronie mediów są: Rozgłośnia Polskiego Radia Pomorza i Kujaw, regionalny Ośrodek Telewizji Polskiej w Bydgoszczy, Gazeta Pomorska, Express Bydgoski, Nowości i Tygodnik Pilski. W każdej z wymienionych redakcji uczniowie mogą spróbować swoich sił w fachu dziennikarskim pod okiem profesjonalistów. Jednym z owoców warsztatów jest wydawany od 1993 roku młodzieżowy dwumiesięcznik Pod Wiatr, kolportowany zarówno w kraju, jak i w środowiskach polonijnych. Profil pisma skoncentrowany jest na zagadnieniach edukacyjnych i kulturalnych.

Fundacja Wiatrak

 
Powstała w roku 1995 z inicjatywy młodzieży z Duszpasterstwa Akademickiego Martyria. Prace Wiatraka od samego początku wspiera swoją osobą i doświadczeniem ks. Krzysztof Buchholz (dyrektor placówki od roku 1997). Siedziba fundacji mieści się w bydgoskiej dzielnicy Fordon, nieopodal Doliny Śmierci i Sanktuarium Królowej Męczenników.

Podstawowa myśl towarzysząca działaniom Wiatraka mieści się w trosce o rozwój i dobro człowieka. Przy fundacji działa Klub Integracji Społecznej Wiatrak, który pomaga osobom długotrwale bezrobotnym w powrocie na rynek pracy. Fundacja zajmuje się wolontariatem europejskim w ramach unijnego programu Młodzież w Działaniu; umożliwia też wymianę międzynarodową, której owocem są projekty skierowane do dzieci, osób niepełnosprawnych i chorych. Grupa Wolonatriuszy GPS, wspierająca prace Wiatraka, swoją nazwą nawiązuje do systemu nawigacji satelitarnej, ale także do włoskiego Giovanni Paulo Secondo oraz do hasła gotowość-przyjaźń-służba. Prowadzone są w warsztaty terapii zajęciowej dla dzieci i młodzieży do lat 16. Funkcjonuje Poradnia Wiatrak, oferująca wsparcie psychologiczne, psychiatryczne i prawne dzieciom i młodzieży oraz ich rodzinom, w ramach której prowadzone są terapie indywidualne i grupowe. Przy poradni funkcjonuje również Punkt Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych.
 Obecnie trwają prace wykończeniowe Domu Jubileuszowego, który ma stać się centrum kulturalnym i wychowawczym dzielnicy. Pomysł budowy domu był odpowiedzią członków fundacji na przesłanie Jana Pawła II wygłoszone podczas Światowego Dnia Młodzieży na Tor Vergatta w 2000 roku. Papież głosił, by młodzi ludzie wzięli odpowiedzialność za siebie i za swoje najbliższe, małe ojczyzny. Nawoływał, by podjęli się dzieła na miarę Trzeciego Tysiąclecia. Dla osób skupionych wokół Wiatraka takim dziełem stało się stworzenie domu. Tym samym postać Jana Pawła II w sposób naturalny stała się duchowym patronem działań fundacji. W myśl ideałów towarzyszących procesowi wychowywania dzieci, kolejnym poziomom budynku podporządkowano cztery wymiary człowieczeństwa: ciało, serce, umysł i ducha. I tak w piwnicy (przestrzeni ciała) mieścić się będą m.in.: siłownia, sala gimnastyczna i do masażu, sauna i siedziba klubu sportowego. Na parterze (przestrzeń serca) – sala widowiskowa, kawiarnia, poradnie psychologiczne i sala konferencyjna. Na pierwszym piętrze (przestrzeń umysłu) odnajdziemy: świetlicę dziennego pobytu, pracownię komputerową i językową, sale wykładowe oraz sale przeznaczone do zajęć lekcyjnych. I wreszcie, na drugim piętrze (przestrzeń ducha) planowane jest oratorium i kaplica, ogród zimowy, pracownia plastyczna, sala kominkowa i pokoje gościnne.

Zamiast podsumowania

 
O pozytywnym fermencie, jaki daje się zauważyć w artystycznych środowiskach Bydgoszczy świadczy również inicjatywa kulturalna Pawła Łysaka, dyrektora Teatru Polskiego im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy. Przy okazji niedawnych starań miasta o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury, Łysak przeprowadził gruntowny rekonesans i zebrał wokół siebie przedstawicieli artystycznych i dziennikarskich środowisk bydgoskich, instytucji samorządowych i pozarządowych, by wspólnie rozmawiać o kształcie i wizji kultury. W lutym 2011 roku w Teatrze Polskim odbyła się debata Kultura w czyje ręce?, która zgromadziła rzesze zainteresowanych problemem bydgoszczan. Spotkanie zorganizowała grupa Forum Kultury Bydgoskiej, której celem jest uczynienie z kultury koła napędzającego rozwój miasta. Rozmawiano o sposobach zarządzania kulturą i jej finansowaniu, o potrzebie oddania jej spraw w ręce ekspertów i specjalistów oraz o uwzględnianiu głosu mieszkańców miasta. Do końca września zaplanowano cztery tego typu spotkania. Mają one przygotować środowisko do Bydgoskiego Kongresu Kultury. Jego owocem ma być wypracowanie Kulturalnego Master Planu dla Bydgoszczy, pomocnego w opracowaniu strategii rozwoju kultury w Bydgoszczy na lata 2011-2020.

Magdalena Jasińska

Styczniowe koncerty Chóru Męskiego Copernicus

Chór Męski Copernicus, działający przy Wojewódzkim Ośrodku Animacji Kultury w Toruniu pod artystycznym kierownictwem Pawła Jana Jankowskiego, nowy 2011 rok rozpoczął koncertami, z których pierwszy odbywał się w sali widowiskowej Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prűfferowej w Toruniu w sobotę 8 stycznia. Występ został ciepło, serdecznie i z ogromnym zainteresowaniem przyjęty przez publiczność (niestety, nie dla wszystkich przybyłych starczyło miejsc).

W niedzielę 9 stycznia toruńscy chórzyści śpiewali w Ośrodku Chopinowskim w Szafarni.

Dwukrotnie, w południe podczas mszy św. i po południu – wespół z Orkiestrą Dętą z Wagańca pod dyrekcją Romana Organiściaka – dla licznie zgromadzonych słuchaczy, Copernicus śpiewał w niedzielę 16 stycznia w kościele pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa Męczennika w Zbrachlinie na zaproszenie Wójta Gminy Waganiec.

Ostatni styczniowy koncert Chóru Copernicus odbył się w przepięknym toruńskim kościele pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła w niedzielę 30 stycznia.

Chór Męski Copernicus w Muzeum Etnograficznym w Toruniu
Fot. Stanisław Jasiński

Podczas świąteczno-noworocznych koncertów Chór śpiewał kolędy i pastorałki, wśród nich utwory, które współtworzą wyjątkowy nastrój świąt Bożego Narodzenia, utrwalone w polskiej tradycji, m. in. Tryumfy Króla Niebieskiego, Lulajże Jezuniu, O Gwiazdo Betlejemska, a także Cicha noc, święta noc Franza Xavera Grubera i Josepha Mohra oraz utwory operowe, musicalowe, m. in. z oper Faust Charlesa Gounoda, Wolny strzelec Carla Marii von Webera, Nabucco Giuseppe Verdiego, piosenkę Tę uliczkę znam z musicalu My Fair Lady Frederica Loewe.

II Wojewódzkie Spotkanie Kolędowe
Gwiazdy świecą nad stajenką
w Białych Błotach

W Gminnym Ośrodku Kultury w Białych Błotach 15 stycznia odbywały się II Wojewódzkie Spotkania Kolędowe Chórów i Zespołów Wokalnych Gwiazdy świecą nad stajenką. Uczestniczyło w nich dziesięć zespołów. Jury w składzie Adriana Kortas, Elżbieta Guzman i Agnieszka Jędrzejewska-Stachura przyznało pierwszą nagrodę duetowi Melodynki z Młodzieżowego Domu Kultury nr 2 w Bydgoszczy i zespołowi wokalnemu Cantemus z Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kcyni, drugą nagrodę Chórowi Cantare z Białobłockiego Ośrodka Kultury w Białych Błotach i Chórowi Dzwon z Domu Kultury Orion w Bydgoszczy, trzecią nagrodę zespołowi Szósta klepka z Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kcyni.

Wystawa 
Od Parku Cegielnia do Klubu Azyl,
czyli jak się bawił Toruń
w Toruniu

W Muzeum Okręgowym w Toruniu 21 stycznia została otwarta wystawa Od Parku Cegielnia do Klubu Azyl, czyli jak się bawił Toruń. Jest ona – pisze Aleksandra Mierzejewska – kontynuacją prezentowanej w latach 2007–2008 ekspozycji Toruń – inny portret miasta. Ostatnie stulecie. Pomimo „rozrywkowego” tytułu, temat potraktowany został całkowicie poważnie, a celem autorów jest pokazanie, jak na przestrzeni niespełna stu dwudziestu lat mieszkańcy miasta potrafili zorganizować sobie czas wolny od pracy. Wystawa obejmuje okres od około 1850 r. do lat 70. XX w. i prezentuje miejsca, których w wielu przypadkach już nie ma, lub bardzo się zmieniły, a były dla mieszkańców Torunia po prostu ważne. Ekspozycja ma także za zadanie przybliżyć niezwykłą kolorystykę obyczajową miasta okresu od końca XIX w. po dwudziestolecie międzywojenne, kiedy rzeczywiście, obok zwykłych, codziennych trosk dominowały zabawa i wypoczynek. Inaczej wyglądają czasy po II wojnie światowej. Początkowo braki spowodowane zniszczeniami wojennymi, potem polityką PRL-u, zmuszały mieszkańców do radzenia sobie we wszystkich dziedzinach życia, w tym również w kwestiach np. ubiorów, rozrywki czy wypoczynku. Moda, która prezentowana jest na wystawie pokazuje, że Polki zawsze dobrze się ubierały, niezależnie od towaru możliwego do kupienia w sklepie czy zasobu portfela.

Wystawa przypomina wiele miejsc, w których spotykano się w Toruniu, wśród nich legendarny klub studencki Od Nowa, który działał w Dworze Artusa, nim na początku lat osiemdziesiątych zyskał siedzibę na Bielanach, Klub Pracy Twórczej Azyl, związany nie tylko ze środowiskiem artystycznym Torunia. Klub Międzynarodowej Książki i Prasy przyciągał tych wszystkich, którzy chcieli poczytać prasę zagraniczną w oryginale, lub obejrzeć dobrą wystawę np. fotografii. To właśnie w takich miejscach, w okresie po 1945 r., można było często spotkać znakomitości świata sztuki i kultury i to te lokale, przepełnione niesamowitą atmosferą, pozostawiły po sobie niezapomniane wrażenia, a ich bywalcy do dziś wspominają je z łezką w oku.

Obok strojów, unikatowej biżuterii i elementów wyposażenia wnętrz, pokazane zostały także przedmioty codziennego użytku, sprzęt sportowy i fragmenty fotoplastykonu. (…) Przepiękne suknie – krynolina i tiurniura, nieczęsto pokazywane, zaistniały w toruńskim Muzeum dzięki uprzejmości Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum Narodowego w Krakowie. Letnie ubiory secesyjne użyczyło Muzeum Mazowieckie w Płocku. Autorki wystawy pragnęły, aby ekspozycja była wystawą o ludziach (…). 

Współczesna sztuka albańska w Bydgoszczy

W Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy do końca lutego była prezentowana, otwarta 10 grudnia ubiegłego roku, wystawa Ogród marzeń. Współczesna sztuka Albanii. Eksponowane były prace dwudziestu dwu artystów albańskich, m. in. malarstwo, formy przestrzenne, instalacje wideo, fotografie… Wystawa jest zróżnicowana – uczestniczący w niej twórcy mają różnorakie zainteresowania i upodobania artystyczne, wykorzystują w swojej twórczości różnorakie media, różne techniki. Większość prac została opatrzona komentarzami autorów lub krytyków sztuki. Jak napisali organizatorzy, wystawa jest największą jak do tej pory wystawą współczesnej sztuki albańskiej, jaka kiedykolwiek była prezentowana. Jest zatem wyjątkowym wydarzeniem artystycznym.

Pochodzimy z daleka – napisał w katalogu wystawy uczestniczący w niej prof. Fatmir Miziri – pragniemy wznowić dialog zerwany w pewnym momencie, chcemy ukształtować nowe partnerstwo. W tej ambitnej podróży protagonistami są uczestniczący w projekcie autorzy, dzięki których interesującym zbiorom to niesamowite wydarzenie stało się możliwe. Są uznawani za najbardziej wybitne autorytety, wśród nich znajdują się zasłużeni wykładowcy akademiccy. Ich misją jest przedstawić siebie i swój kraj. Aby się tu pojawić, musieli zmierzyć się z wieloma niespodziankami, często nieprzyjemnymi, czasowo doświadczając rozdwojonej rzeczywistości: przed i po 1990 roku. W pierwszym okresie, w warunkach mocno ograniczonej swobody wypowiedzi i dostępu do informacji, wykreowali swoje artystyczne tożsamości. W trakcie długiego procesu, nieustannych eksperymentów kształtowała się ich sztuka. Stając twarzą w twarz z nową społeczną rzeczywistością, która sugerowała możliwość zmian, byli jednymi z pierwszych, którzy się zaangażowali. Będąc w awangardzie, reagowali refleksją, zdobywali świadomość w efekcie dynamicznego procesu, nie bez nieporozumień, często zaskakując swoim wkładem. Pasję prosto z serca połączoną z odpowiedzialnością i gotowością do sięgania do „ogrodu marzeń” czuć wszędzie. Wybranych artystów można potraktować jako prawdziwą elitę, grupę bardzo spójną, zorientowaną postmodernistycznie. 

Wystawie towarzyszyły wykłady na temat historii i sztuki Albanii (w programie m.in. Rigles Halili, Komunizm po albańsku – jak Albańczycy budowali komunizm i jak się to im (nie)udawało; Marcin Szubstarski, Ilirowie – przodkowie Albańczyków; Izabela Żołnowska-Ivanoska, Tajemnicze pochodzenie języka albańskiego; Urtan Mucolli, Turbofolk – kicz, czy też element kultury narodu albańskiego?, Aleksandra Szopa, Albania – wstęp do zakochania; Magdalena Kus, Sztuka albańska – socrealizm i współczesność).

                                                                                                   Opr. JR

Do Galerii Sztuki Współczesnej we Włocławku na:

• otwarcie wystawy Fotografia dzikiej przyrody 4 stycznia
• otwarcie wystawy Palimpsest. Bienias 5 lutego.

Do Galerii Sztuki Wozownia w Toruniu na:

• otwarcie wystawy malarstwa Justyny Grzebieniowskiej w rytmie… 7 stycznia,
• wernisaż wystawy Tomasza Rogalińskiego i Filipa Sadowskiego ZWIERZenia. Czułość istnienia 7 styczna,
• otwarcie wystawy Wojciecha Bruszewskiego fenomeny percepcji 14 stycznia,
• otwarcie wystawy fotografii Tadeusza Żaczka z lat 1987-2010 Rzeczywistość i niezwykłość polskiego prawosławia 18 lutego.

Do Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu na otwarcie wystawy prac Klubu Rękodzieła Artystycznego Supełek Tańcowała igła z nitką 10 stycznia.

Do kina Wawrzyn w Mogilnie na otwarcie wystawy fotografii Krzysztofa Krzemienia Wirtualne opowieści 14 stycznia.

Do Muzeum Okręgowego w Toruniu na:

• otwarcie wystawy Kalejdoskop Krainy Trzech Tysięcy Wysp. Indonezja w fotografiach Kasi Lamparskiej 14 stycznia,
• otwarcie wystawy Od Parku Cegielnia do Klubu Azyl, czyli jak się bawił Toruń 21 stycznia,
• otwarcie wystawy Traktaty Toruńskie 1411 i 1466 w dniu 1 lutego,
• obchody Chińskiego Nowego Roku 3 lutego,
• bal kostiumowy dla dzieci Dawnych zabaw czar 5 lutego,
• Dies natalis Copernici 19 lutego.

Do Galerii Homo Faber w Solcu Kujawskim na otwarcie wystawy rzeźby, płaskorzeźby i malarstwa Edwarda Maciejewskiego 14 stycznia.

Do Domu Plastyka w Toruniu na wernisaż wystawy Pawła Nowaka Creatio mundci etc., 14 stycznia.

Do Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie na otwarcie wystawy prac Pawła Nowaka papier, relief, collage, fotocollage 15 stycznia.

Do Galerii Małej w Bursie w Grudziądzu na wystawę fotografii Krzysztofa Krzemienia Między baśnią a mrokiem w dniu 18 stycznia.

Do Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle nad Notecią na otwarcie wystawy pokonkursowej Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w naszej pamięci 18 stycznia.

Do Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki Stara Ochronka w Bydgoszczy na:

• wieczór autorski Danuty Kamińskiej 20 stycznia,
• promocję zbioru dramatów i opowiadań Edwarda Kaczmarka Lek na głupotę 17 lutego,
• otwarcie wystawy malarstwa Danuty Cichockiej, Małgorzaty Róg, Beaty Sobieszczyk, Barbary Świst, Sebastiana Proszko, Marcina Poteraty, Wojtka Rubika, Marka Wróbla 10 lutego.

Do Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu na:

• otwarcie wystawy rzeźb Stanisława Kośmińskiego Księdza Twardowskiego wersy wybrane 18 stycznia,
• wystawę prac ze zbiorów własnych Dzieci z Chin 21 stycznia,
• otwarcie 2 Wystawy Familijnej 21 stycznia.

Do Muzeum w Grudziądzu na:

• koncert orkiestry kameralnej Capella Bydgostiensis 23 stycznia,
• otwarcie wystawy fotografii Edwarda Grzegorza Funkego Portret ze Świata 11 lutego,
• koncert kameralny w ramach IX Festiwalu Laureatów Koncertów Muzycznych 26 lutego.

Do Muzeum Podróżników w Toruniu na otwarcie wystawy fotograficzno-filmowej Adama Fisza, Przemysława Szynkory, Leszka Kujawskiego, Przemysława Bernackiego i Romana Pienczykowskiego Nowa Zelandia – wyspy skarbów 28 stycznia.

Do Muzeum Jana Kasprowicza w Inowrocławiu na otwarcie wystawy Konfrontacje. Rzeźby Czesławy Kazimiery Gucz i Piotra Rajcy 4 lutego.

Do Fotogalerii 1/3 Domu Muz w Toruniu na otwarcie wystawy fotografii węgierskiego artysty Mihala Ancisina 10 lutego.

Do Filii nr 13 Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu na wystawę prac plastycznych uczniów szkół podstawowych w Bursztynowie, Linowie i Lisnowie, wykonanych na zajęciach Elżbiety i Macieja Józefowiczów 17 lutego.

Do Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu na otwarcie wystawy malarstwa Meli Muter 18 lutego.

Do Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku na sympozjum Włocławek. Kierunki rozwoju 25 lutego.
 

Opr. S. J.