W języku, którym porozumiewamy się w Wojewódzkim Ośrodku Animacji Kultury w Toruniu nie występuje słowo: prowincja. Niewątpliwie jednak funkcjonują jakieś centra i obszary, które są wobec nich prowincją – i mam wrażenie, że z wolna zaciera się pejoratywny odcień znaczenia słowa prowincja. Czyż poza mieszkańcami paru wielkich aglomeracji wszyscy nie żyjemy na jakiejś prowincji? Czy prowincja nie jest coraz bardziej atrakcyjna? W otwierającym ten numer Biuletynu Informacji Kulturalnej artykule – o realizowanym w Toruniu projekcie DNA Miasta – Kamil Hoffmann pisze, że bardzo trudno wytyczyć granice obszaru aglomeracji (miasta wraz z jego przedmieściami) i obszaru prowincji. Te granice mają znaczenie, gdy bada się – kształtuje – kulturalny (kulturowy, kulturotwórczy?) potencjał centrum – miasta. Kamil Hoffmann podkreśla znaczenie wzajemnych relacji centrum i prowincji – Torunia i bliższych i dalszych jego okolic – w życiu kulturalnym, w urzeczywistnianiu przedsięwzięć kulturotwórczych. I właśnie dlatego istotne jest partnerstwo wojewódzkiej instytucji kultury w przedsięwzięciu miejskim. Ciekaw jestem, jakie DNA Torunia wyłoni się z podjętych w mieście badań. Ciekaw jestem jakie wyłoniłoby się z badań w innych miejscowościach w naszym regionie. Czy ujawniłyby się aspekty sfery kultury, które pozostają niedostrzegalne podczas „obserwacji uczestniczącej”, czy odsłoniłyby się niewidoczne dotąd barwy życia kulturalnego? To życie i jego uwarunkowania nieustannie się zmieniają; i procesom zmian nie tylko uważnie się przypatrujemy, ale i w nich uczestniczymy – programując i planując działalność naszego Ośrodka. I oczywiście, to, co dzieje się w sferze kultury staramy się – ujmując w różnorakiej perspektywie – przedstawiać na łamach naszego miesięcznika.

Przypatrując się życiu kulturalnemu, najłatwiej dostrzec jak anachroniczne byłoby traktowanie centrum jako obszaru, w obrębie którego dzieje się coś istotnego i prowincji, gdzie dzieje się niewiele lub zgoła nic. Ot, chociażby coroczne Konfrontacje Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu, które organizuje nasz Ośrodek, pokazują, że relacje między centrum i prowincją mogą być jedynie partnerskie. Mam nadzieję, że tak będą je ujmowali realizatorzy projektu DNA Miasta – Torunia, że te relacje zostaną, jak chce w swoim artykule Kamil Hoffmann, przez nich uwzględnione.

Czy to uprawiając sztukę amatorsko czy zawodowo, można znaleźć warunki i okoliczności sprzyjające tworzeniu ,zarówno na (tak zwanej) prowincji, jak i w centrum, a więc w mieście, w dużej aglomeracji. Zresztą to, czy jakieś miejsce jest prowincją, zależy od tego, skąd się patrzy, jak się odczuwa i jak się myśli…

Jerzy Rochowiak

Zgodnie z zasadą subsydiarności, bardzo istotną zasadą funkcjonowania Unii Europejskiej, każdy problem powinien być rozstrzygany na najniższym możliwym szczeblu administracji. Dzięki temu wiele decyzji podejmują samorządy lokalne, a co za tym idzie, bezpośredni wpływ na owe decyzje mają – lub mogą mieć – wszyscy mieszkańcy. Tak głosi teoria, ale…
Udział wszystkich obywateli, mieszkańców danego obszaru we władzy nazywa się demokracją partycypacyjną. O ile włączenie wszystkich obywateli – nie mieszkańców, gdyż obywatelami nie byli niewolnicy, kobiety i dzieci – w proces decyzyjny w demokracji ateńskiej było możliwe (w czasach Peryklesa w Atenach mieszkało ich 40 tysięcy), tak we współczesnym świecie starożytne wzorce są niemożliwe do zrealizowania. Mimo to są powody, dla których organa władzy pochodzące z wyborów korzystają z „głosu ludu”. Paweł Śpiewak w eseju Obietnice demokracji zauważa: Demokracja bezpośrednia ma zaspokajać nie tylko interesy polityczne systemu, ale również ważne potrzeby psychologiczne obywateli. Do takich zaliczyłbym potrzebę zakorzenienia, przynależności, integracji czy dumy wynikającej ze zbiorowego wysiłku. Najwyższą formą partycypacji, czyli uczestnictwa jest referendum, w którym każdy mieszkaniec może udzielić odpowiedzi na zadane mu pytanie. W referendum można jednak wypowiedzieć się tylko „za” lub „przeciw”. Odpowiedzi zniuansowane, a tym bardziej dyskusja nie są możliwe. Można jednak włączyć obywateli w proces podejmowania decyzji poprzez formułę konsultacji społecznych. Taka formuła partycypacji stała się w ostatnim czasie niezwykle popularna. Pamiętając o spostrzeżeniach prof. Śpiewaka, trudno się jednak zdziwić, że dziś w wielu wypadkach konsultacje stają się celem samym w sobie, a nie środkiem do osiągnięcia wyznaczonego celu. Na ten problem zwrócił uwagę Artur Celiński członek redakcji Res Publiki NOWEJ, dzieląc się refleksjami z realizacji kilku różnych projektów partycypacyjnych: Zmiana podejścia władzy do kwestii konsultacji zaowocowała większą chęcią do przekazywania funduszy na tego typu inicjatywy. […] tak naprawdę stajemy się elementem gry, której celem jest organizacja samych wydarzeń konsultacyjnych – bez myślenia o wzmocnieniu ciągłości tego procesu i wymuszania, aby ideały stały się częścią rzeczywistości. Joanna Erbel, członkini redakcji Krytyki Politycznej, w swoich rozważaniach idzie jeszcze dalej: Odbyte konsultacje – niezależnie, ile osób brało z nich udział – zwykle traktowane są jako legitymizacja polityki władz miasta; i w innym miejscu: …mamy do czynienia z pewną formą terroru konsultacyjnego. Kiedy krytykuje się projekty i ich realizację, można nieraz usłyszeć, że konsultacje się odbyły i jak się miało wątpliwości, to można było przyjść.
Właśnie kwestia małej frekwencji i niewielkiego zainteresowania udziałem w konsultacjach najbardziej martwi organizacje społeczne, dlatego z życzliwością należy przyjąć projekt DNA Miasta, którego pomysłodawcą i realizatorem jest wspomniana już redakcja kwartalnika Res Publika NOWA. Znacząco odmłodzony zespół redakcyjny reaktywowanego przed kilku laty pisma nie ogranicza się bowiem do działalności edytorskiej. Podejmuje także przedsięwzięcia służące wzmocnieniu postaw obywatelskich, często ogniskując swoje działania wokół szeroko pojętej kultury. Projekt DNA Miasta prowadzony będzie od połowy roku 2011 do połowy 2012 równolegle w Łodzi i Toruniu – dwóch ośrodkach, które już w pierwszym etapie odpadły z rywalizacji o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Nawiązania w nazwie projektu do nauk biologicznych są nieprzypadkowe. Można przyjąć, że każde miasto ma swój ukryty kod, który determinuje jego strukturę materialną i tkankę społeczną.
Metoda DNA Miasta stosowana już była wcześniej, gdy w badana była polityka kulturalna miast – kandydatów do tytułu ESK: Gdańska, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Torunia i Warszawy. Cechą, która wyróżnia DNA Miasta wśród innych projektów badawczo-konsultacyjnych jest zamiar konsultowania kierunków rozwoju kultury w Toruniu z jak największą liczbą osób – w tym z osobami, które deklarują brak zainteresowania kulturą. Chcemy poznać również ich oczekiwania – zadeklarował podczas spotkania organizacyjnego w Toruniu Artur Celiński. W ciągu kilku miesięcy w Toruniu odbędą się debaty, cykl prac w zespołach roboczych, których owocem ma być propozycja nowej, uwzględniającej zainteresowania mieszkańców i możliwości miasta polityki kulturalnej. Organizatorzy DNA Miasta zakładają, że przedstawiciele magistratu nie będą mogli przejść obok takiego dokumentu obojętnie, gdyż zasięg konsultacji będzie stanowił pewną „masę krytyczną”, której nie będzie można lekceważyć. Być może, jak twierdził Artur Celiński, wyłoniony w przetargu autorzy strategia rozwoju kultury w Toruniu Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji skorzysta z wyników badań – rozmowy trwają – informuje Celiński.
Projekt DNA Miasta finansowany jest z dotacji Fundacji im. Stefana Batorego, dzięki temu prowadzone prace będą wolne od urzędniczych nacisków. Udział w pracach różnych partnerów: zarówno przedstawicieli samorządowych instytucji kultury, jak i organizacji pozarządowych umożliwia objęcie badaniami jak najszerszego grona obywateli Torunia.
Kluczowe z pewnością jest pytanie, czy tak naprawdę Toruń różni się od innych miast o podobnym potencjale i zbliżonej liczbie ludności. Czy na priorytety polityki kulturalnej Torunia można zaadaptować rozwiązania już sprawdzone w innym miejscu, czy niezbędne jest kreowanie tej polityki od podstaw? Warto rozważyć też inne dylematy: jak odnaleźć równowagę pomiędzy sztuką wysoką, alternatywną i tzw. „mainstreamem”. Gdzie kończy się kultura popularna, a zaczyna (ludyczna) rozrywka? Istotne może być przeanalizowanie relacji pomiędzy społecznością uniwersytecką i miejską kulturą. Czy aktywność studentów jest doceniona, a może jest przeceniana? Jakie jest miejsce instytucji wojewódzkich w pejzażu kulturalnym Torunia? W trakcie realizacji projektu pojawią się być może jeszcze inne pytania.
Na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku Frank Zappa – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli rockowej awangardy – wygłosił tezę, że prezydent USA powinien być wybierany przez wszystkich mieszkańców kuli ziemskiej, skoro jego decyzje mają wpływ na przyszłość całego świata. Zdanie to dobitnie podkreśla umowność wszelkich delimitacji terytorialnych w zglobalizowanej rzeczywistości. Jeśli już w czasach raczkującej telefonii komórkowej (wyłącznie analogowej, cyfrowe systemy GSM były testowane w laboratoriach) i w świecie bez internetu teza ta była prawdziwa, to tym bardziej można ją odnieść do współczesności. Stwierdzenie Franka Zappy można z powodzeniem zastosować też w odniesieniu do relacji tożsamości kulturowej miasta i potrzeb mieszkańców najbliższej okolicy – przedmieść, jak i nieco dalszej – peryferiów. Owszem, na rogatkach kończy się jurysdykcja władz miejskich (samorządu i prezydenta lub burmistrza), ale nie da się wytyczyć granicy, za którą zanika oddziaływanie kulturowe miasta. Myśl ta powinna przyświecać wszystkim osobom kreującym politykę kulturalną miast.
Pomimo wielu prób łączenia oferty kulturalnej z ofertą turystyczną, przyjąć można, że budowanie i rozwijanie miejskiej przestrzeni kulturowej jest funkcją prawie wyłącznie endogeniczną, czyli adresowaną do mieszkańców miasta. Założenie to jest milcząco akceptowane przez realizatorów projektu.
Pojawiają się jednak wątpliwości, które w toku prowadzonych prac warto podnosić. Przede wszystkim miasto pełniące pewne funkcje metropolitalne (głównie w sferze handlu, usług i rozrywki), będące przy tym ośrodkiem administracyjnym dla danego obszaru, musi w strategiach kultury uwzględniać potrzeby mieszkańców całego regionu. Co prawda Leszek Pułka w eseju Szkic o miastokulturze stwierdził: …można wskazać swoistą rozłączność obu czasoprzestrzeni: pobliskiej metropolii i terytoriów peryferyjnych. Jednak sam wskazuje, że związki te coraz bardziej się zacieśniają: Przewagę kulturową mają zmotoryzowani. Nawiedzanie miasta bywa – poza korkami na obwodnicach – bezproblemowe. Miasto przyciąga galeriami handlowymi, ofertą rozrywkową i zawodami sportowymi. Można oczywiście założyć, że osoby przyjeżdżające do Torunia (lub jakiegokolwiek innego większego miasta) nie są zainteresowane udziałem w kulturze i uznać, że ich potrzeby w pełni realizują placówki handlowe i oferta rozrywkowa. Jednak jeśli ideą projektu DNA Miasta jest włączenie w tok konsultacji również osób deklarujących obojętność wobec polityki kulturalnej miasta, to zasadne byłoby przeanalizowanie możliwych potrzeb mieszkańców terenów podmiejskich i peryferyjnych. Takie badania mogą się okazać szczególnie przydatne w obszarze strategii rozwoju infrastruktury kulturalnej oraz obecności kultury w przestrzeni publicznej.
Szczególnej uwadze należy poddać dwie grupy zamieszkujące przedmieścia, obie silnie związane z miastem jako centrum. Z jednej strony rozwój motoryzacji i wzrost stopy życiowej nasilają zjawisko suburbizacji, które w USA obserwowano już w latach 80. Przedstawiciele szeroko pojmowanej klasy średniej migrują na przedmieścia (łac. suburbia), ale pracują nadal w mieście, korzystają z miejskiej infrastruktury oraz usług publicznych (przedszkola, szkoły i właśnie oferta kulturalno-rozrywkowa). Z drugiej strony większe miasto przyciąga mieszkańców okolicznych miejscowości swoją ofertą edukacyjną i możliwościami zatrudnienia. W przypadku większych aglomeracji codzienne podróże w obie strony nawet po kilkadziesiąt kilometrów nie są niczym szczególnym. Wydaje się zasadne uwzględnianie trybu życia takich osób w przygotowywaniu projektów polityki kulturalnej miasta.
Wytyczenie granic obszaru aglomeracji (miasta wraz z jego przedmieściami) i obszaru prowincji jest bardzo trudne. Można przyjąć różne kryteria, ale dość trafnym wydaje się określony tryb życia. Mieszkańcy przedmieść co najmniej kilka razy w tygodniu przemierzają trasę do i z centrum, mieszkańcy prowincji czynią to znacznie rzadziej. Mimo to również oni są pod wpływem różnych oddziaływania kulturowego miasta, które jest wzmacniane poprzez metropolitalne ambicje władz Torunia a także budowanie tożsamości miasta na silnej obecności różnych przedsięwzięć kulturalnych, artystycznych bądź z przestrzeni dziedzictwa historycznego. Najdobitniejszym przykładem tego ostatniego trendu jest nawiązywanie przez toruńskich kibiców żużla do zakonu krzyżackiego.
Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu jest jednym z partnerów projektu DNA Miasta i określa swoją rolę w przedsięwzięciu jako rzecznik obszarów znajdujących się poza rogatkami Torunia, ale podlegających oddziaływaniu kulturowemu miasta. Obszary te – zarówno w rozumieniu dosłownym „terytorium”, jak i metaforycznym „zakres” – zostaną określone w toku prac przygotowawczych.

z Marią Pokrzywnicką, kierowniczką Działu Edukacji w Muzeum Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu rozmawia Magdalena Jasińska.

Muzeum Etnograficzne kieruje swoje działania edukacyjne zarówno do przedszkoli, szkół, jak i osób dorosłych. Założeniem Działu Edukacji jest przede wszystkim to, by każda grupa wiekowa znalazła w muzeum coś dla siebie – czy tak?

Oczywiście. Jest to założenie, które od początku istnienia muzeum realizowała jego założycielka – Maria Znamierowska-Prüfferowa, a my staramy się je kontynuować. Nie jesteśmy skoncentrowani wyłącznie na grupach dziecięcych i młodzieżowych. Interesuje nas szersza edukacja, również innych grup społecznych i środowisk lokalnych. Są to: dorośli, rodziny z dziećmi, osoby niepełnosprawne, stowarzyszenia (jak choćby ostatnio Rodzina Inspiruje), a także seniorzy, dla których przygotowujemy cały cykl spotkań. Staramy się także docierać do odbiorców indywidualnych. Od trzech lat w wakacje prowadzimy Etnoczwartki, czyli spotkania z etnografią, podczas których można zdobyć wiedzę i przeżyć doświadczalnie to, co było bliskie naszym przodkom, a w tej chwili jest zapominane.

Jaki jest cel takich zajęć?

Cele ustalamy w zależności od tego, jaki temat chcemy zrealizować. Zawsze przekazujemy porcję wiedzy; poszerzamy jakieś zagadnienie, które uległo zapomnieniu, a ma w sobie potencjał wartości, które warto przypominać. Na pewno w naszych zajęciach dominuje cel poznawczy, ale istnieje także cel ludyczny, który służy budowaniu więzi z muzeum jako miejscem atrakcyjnego, ciekawego spędzania wolnego czasu. Staramy się, by formy przez nas proponowane jak najczęściej miały charakter interaktywny. Nie chcemy, żeby to była tylko prelekcja, odczyt czy pogadanka, aczkolwiek trzeba zaznaczyć, że jest też cała grupa odbiorców oczekujących wykładów, głębszej wiedzy. W muzealnych spotkaniach uczestniczą studenci, naukowcy, osoby związane zawodowo z różnymi dziedzinami humanistyki. Nasza koleżanka, doktor etnologii Olga Kwiatkowska powraca teraz do rozpoczętego przed rokiem cyklu wykładów popularno-naukowych pod tytułem Etnologiczne ABC. Odrębną grupą docelową naszych działań edukacyjnych są nauczyciele, których staramy się przekonać do korzystania z oferty muzealnej w pracy z uczniem. Jeśli klasa przyjdzie np. na zajęcia przy wystawie Tajemnice codzienności…, to dzieci w atrakcyjny dla nich sposób zdobędą wiedzę o regionach, o wartościach, jakie niesie z sobą kultura ludowa.

Formą popularyzacji wiedzy i edukacji etnograficznej są przecież także wystawy. Każda z nich jest obudowywana wydarzeniami, które odsłaniają dodatkowe sensy w niej ukryte i pozwalają wejść w głąb różnych zagadnień. Dzięki takim działaniom możemy śmiało powiedzieć, że mamy naprawdę dużą grupę wiernych fanów. Ostatnie miesiące poszerzyły ofertę muzeum o działania związane z muzyką, ale w takiej formie, w której można uczestniczyć. Są to przede wszystkim śpiew i taniec. Pracująca w dziale pani Marta Domachowska, jest wielką popularyzatorką muzycznego nurtu in crudo. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się cykl Żywot pieśni – pieśni żywota, który odwołuje się do tradycji gromadnego, rodzinnego czy sąsiedzkiego śpiewania związanego z kalendarzem obrzędowym. W najbliższym czasie czeka nas wspólne śpiewanie pieśni za dusze zmarłych a później kolęd, na co wszystkich już serdecznie zapraszamy.

Jak w sposób interaktywny pracować na materiale wystaw, które na pierwszy rzut oka sprawiają wrażenie zamkniętych na jakąkolwiek interakcję? Wydaje się, że w gablotach muzealnych obserwujemy jakiś kawałek przeszłości, z którym w zasadzie nie wiadomo co zrobić…

Interaktywność edukacyjna w kontekście wystawy polega na tym, że zwiedzający ma możność nawiązania specyficznego kontaktu, „porozmawiania” z eksponatem, odkrycia nowych znaczeń. Może na przykład przebrać się w strój z danego regionu, dotknąć struktury haftu i zaprojektować własny wzór, przekazać wiadomość za pomocą kluki, zrobić wykres rytmu życia za pomocą kawałka białego sznurka, stworzyć własną pracę plastyczną dopełniającą oglądaną wystawę. Inny przykład z wystawy koronek: to dziecko mogło się nauczyć szydełkować – jeśli szydełko okazywało się zbyt trudnym narzędziem, splatało choćby palcami łańcuszek ze sznureczka. Przykłady można by mnożyć bez końca. Zasadą jest, że proponujemy takie formy zajęć, które umożliwiają odbiorcy działanie i poprzez przeżycie, emocjonalne zaangażowanie pozwalają mu lepiej utrwalić treść wystawy. Jeśli dzieci nie chcą potem wyjść z muzeum, albo gimnazjaliści słuchają nas jak „zaklęci”, to znaczy, że nam się udało, że taka forma kontaktu skutkuje zainteresowaniem odbiorcy.

Niektóre tematy realizujemy w wersji dla dorosłych razem z dziećmi – formy interaktywne świetnie się sprawdzają w każdej grupie wiekowej. Dużo ważniejsze od ilości wyniesionej wiedzy jest zaszczepienie w odbiorcach zainteresowania różnymi przejawami kultury, uwrażliwienie na przeszłość, na historię. Takie doświadczenia służą też kształtowaniu poczucia własnej tożsamości. Dobra wizyta w muzeum uczy empatii wobec eksponatu i historii ludzi z nim związanej.

Maria Pokrzywnicka podczas zajęć z dziećmi
Fot. Archiwum

Dwadzieścia sześć lat pracuje Pani w muzeum jako edukator. Zmieniają się zabawki, sposób spędzania wolnego czasu. Dużo czasu spędzamy przed ekranem komputera albo telewizora. Czy odczuwa Pani różnicę w pokoleniu tych dzieci, które dziś przychodzą do muzeum?

Pamiętam jak dwadzieścia lat temu przyjeżdżały do nas klasy ze wsi. To były dzieci szalenie różniące się od dzieci miejskich, nawet w sposobie ubierania się. Przyjeżdżały wystrojone jak na procesję, w sukienkach od komunii, w lakierkach, a ja je tutaj do pracy w glinie zapraszałam…, lecz lepiej znały realia pracy rolnika, gospodyni. Teraz dzieci wiejskie od miejskich prawie się nie różnią. Są tak samo ubrane i często tak samo, jak dzieci miejskie, niewiele wiedzą o życiu dawnej wsi. To jest znak czasów. Sposób życia na wsi się zmienia. Upodabnia się formą do miejskiego.

Dziś przed człowiekiem otwierają się rozmaite światy. Wszystko się zaczęło, gdy zmienił się ustrój. Swobodne stało się podróżowanie po świecie, przekraczanie granic, surfowanie po Internecie. Zwróćmy uwagę, że w niektórych grach komputerowych także obecna jest etnologia. Tam też jest świat wierzeń i mitów, a poznawanie go rzutuje na poszukiwanie także w muzeum przestrzeni, w której dzieje się coś niesamowitego. I tu chyba tkwi przyczyna ogromnego zainteresowania hepeningami organizowanymi z okazji Nocy Muzeów. Pragnęlibyśmy, aby młodzi uczestnicy muzealnych wydarzeń, czuli się w muzeum tak, jakby wchodzili w sam środek takiej pasjonującej gry.

Z drugiej strony zauważam, że odbiorcy, którzy do nas trafiają cenią to, że w muzeum nie ma świata zbyt naszpikowanego elektroniką. Dziś komputery i elektronika są naszą codziennością, więc odkrywanie świata ich pozbawionego staje się bardzo atrakcyjne. Ostatnio dostrzegamy też duże zapotrzebowanie na formy warsztatowe dla całych rodzin. Rozczulają mnie ojcowie z maleńkimi dziećmi. Mamy zostają w domach, żeby trochę odpocząć, a ojcowie zabierają dzieci na współczesne polowania – polowania na wiedzę, na ciekawe wydarzenia.

Czy w swoich działaniach podejmujecie Państwo współpracę partnerską z innymi instytucjami?

Zawsze staraliśmy się, by instytucje kulturalne bądź organizacje pozarządowe były naszymi partnerami. Zobrazuję to na konkretnym przykładzie. Żywy skansen jest programem organizowanym przez muzeum od siedemnastu lat. Co roku ma jednak inny temat. Śledzimy uważnie, co w danym roku jest ważne dla polityki kulturalnej naszego państwa. Gdy ONZ ogłosiło rok 2011 Rokiem Lasów, a przecież skansen w sposób naturalny związany jest z lasem, zaprosiliśmy do współpracy odpowiednich partnerów. Autorytetem tu była dla nas Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych. Tamtejsi edukatorzy wspomagali nas swoją wiedzą: do skansenu przyjechali sokolnicy, sygnaliści, organizowany był pokaz pracy drwali i koncert gry na pile – takiej gry każdy z widzów mógł spróbować. Jesteśmy otwarci na współpracę z innymi partnerami, dzięki nim wspólnie podejmowane działania stają się ciekawsze i znacznie bardziej atrakcyjne. Warto tu przypomnieć udaną wieloletnią współpracę Muzeum z Wojewódzkim Ośrodkiem Animacji Kultury w Toruniu przy wielu przedsięwzięciach służących edukacji w zakresie kultury ludowej (np. programy dla szkół wiejskich czy dla seniorów).

W Dziale Edukacji obecnie pracują: pedagog w mojej osobie, dwie etnolożki: dr Olga Kwiatkowska i Marta Domachowska – pasjonatka tradycyjnej muzyki, historyczka Barbara Szymańska i Joanna Sójka-Tomczyk z dyplomem muzealnika i z zainteresowaniami plastycznymi. Mam nadzieję, że połączone pasje członkiń tego interdyscyplinarnego zespołu pracowników będą przekładać się na coraz bogatszą i atrakcyjniejszą ofertę edukacyjną Muzeum.

Jakie są plany edukacyjne muzeum na nowy rok?

Bogate! [śmiech] Na pewno będzie kontynuacja form sprawdzonych, ale nowością są zawsze te programy, które powstają wokół wystaw czasowych. Przed nami wystawa monograficzna związana z działalnością i twórczością toruńskiego artysty nieprofesjonalnego Wiktora Chrzanowskiego, wokół której zaplanowaliśmy działania warsztatowe dla dzieci, młodzieży, nauczycieli, studentów i osób dorosłych. Seniorom zaproponujemy cykl Muzeum-panaceum – program, który będzie mógł ubarwić czas seniorom, emerytom, osobom samotnym. Planujemy też kontynuację wykładów Etnologiczne ABC, a także wspólnego śpiewania w ramach cyklu Żywot pieśni – pieśni żywota. Będą też warsztaty i koncerty związane z muzyką, tańcem i śpiewem ludowym, spotkania z interesującymi ludźmi. Z najbliższych planowanych wystaw, to ciekawie zapowiadająca się ekspozycja tematycznie związana z czasami PRL-u, przede wszystkim z lokalną kontrkulturą lat siedemdziesiątych, która także będzie pretekstem do działań edukacyjnych.

Oferta edukacyjna muzeum będzie służyć popularyzacji wiedzy etnologicznej, a jej program adresowany do najróżniejszych grup odbiorców będzie związany z badaniami, publikacjami, zbiorami, wystawami. Chcemy, by odbiorca bardzo bogatej oferty kulturalnej w Toruniu wiedział, czego charakterystycznego merytorycznie może się w muzeum spodziewać i jednocześnie by miał pewność, że zostanie przez nas w pozytywny sposób zaskoczony.

Dziękuję za rozmowę.

Magdalena Jasińska

W dniach 23-25 września odbyło się czwarte spotkanie szkoleniowe – Teatr w terapii – w ramach projektu Teatr PLUS 2.0. Było ono bardzo bogate w artystyczne wydarzenia. Znaczący wkład w nie miał nasz partner, czyli Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy imienia Janusza Korczaka w Toruniu, a szczególnie społeczność Specjalnej Szkoły Przysposabiającej do Pracy.
Przy szkole działa Teatr Ruchu, którego aktorzy to dorosła młodzież niepełnosprawna umysłowo. Teatr Ruchu nie pierwszy raz stał się punktem wyjścia do pracy warsztatowej. Uczestnicy warsztatów organizowanych przez Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu zetknęli się z ich twórczością sceniczną w 2009 roku podczas jednorazowo szkolenia poświęconego aktorstwu ludzi niepełnosprawnych. Przed zajęciami teoretycznymi (prowadzenie Agnieszka Piasecka) i praktycznymi (prowadzenie Maria Pietrusza-Budzyńska) pokazany został spektakl Egoizm. Dyskusję z aktorami i widzami moderował profesor Andrzej Wojciechowski.
Gorące przyjęcie i emocje, jakie spektakl wywołał dwa lata temu, wpłynęły na naszą decyzję o tym, aby Teatr Ruchu uświetnił projekt obejmujący cykl warsztatów teatralno-arteterapeutycznych – Teatr PLUS 2010. Teatr spełnił nasze najśmielsze oczekiwania, prezentując poruszające przedstawienie o nadużywaniu władzy i tragicznych skutkach mobbingu. W pospektaklowej dyskusji, poprowadzonej przez profesora Andrzeja Wojciechowskiego, aktorzy ujawnili pragnienie zagrania następnego spektaklu – tym razem o miłości. Opiekunki teatru – Aleksandra Czermińska i Jolanta Zawirowska-Burblis – reżyserki – oraz Anna Pruszyńska i Ilona Waloch – odpowiedzialne za stronę muzyczną i plastyczną prezentacji – uroczyście obiecały uczniom w tym dopomóc.
W piątek 23 września tego roku zebrała się w auli Szkoły Podstawowej nr 1 w Toruniu spora publiczność. Wśród widzów nie zabrakło specjalistki od teatru ludzi z upośledzeniem umysłowym, założycielki i prezydenta Fundacji Teatroterapia Lubelska, Marii Pietruszy-Budzyńskiej.

Warsztaty Marii Pietruszy-Budzyńskiej
Fot. Aleksander Budzyński

Teatr Ruchu zaprezentował swoje przedstawienie o miłości – Echa naszych serc.
Pokazaliśmy spektakl autorski i bardzo osobisty – powiedzieli wykonawcy. – Echa naszych serc według wspólnie wypracowanego scenariusza i w reżyserii Aleksandry Czermińskiej i Jolanty Zawirowskiej-Burblis. Spektakl – manifest, ale w dobrym tego słowa znaczeniu. Nie nachalny, ale operujący sugestywnym obrazem osoby niepełnosprawnej w jej rodzinie, najbliższym otoczeniu i w bliskości ukochanej osoby. Echa naszych serc sprowokowały w widzach lawinę myśli, ale nie lawinę słów, przynajmniej w pierwszej połowie spotkania, które odbyło się w obecności aktorów. Wszystkich nas – widzów – zdumiała dojrzałość formy, świadomość wciąż nierozwiązanego problemu w cywilizowanym, wydawałoby się, kraju, w XXI wieku…
Życzę Wam, aby Wasz sen o miłości się ziścił – złożywszy gratulacje i wręczywszy kwiaty, odezwała się jako pierwsza Maria Pietrusza-Budzyńska. Krysi, która jest „największą gadułą” na kursie, „odebrało mowę” . Niewiele więcej niż te dwa słowa zdołała wykrzesać z siebie jako refleksję. Ja miałam „kluskę w gardle”…
Aktorzy też nie chcieli wiele mówić (w przeciwieństwie do poprzednich spotkań), tłumacząc się wprost skrępowaniem, a pomiędzy wierszami – że to, co chcieliby powiedzieć, co dla nich w tym kontekście było ważne, już przecież powiedzieli, ze sceny – bez słów. Jak przystało na teatr wizji, ruchu, światła i muzyki. Prawie bez słów, ale o tym potem…
Rozmowa w gronie uczestników i realizatorów projektu podążyła w kierunku tematu tabu – seksualizmu osób niepełnosprawnych umysłowo – nie akceptowanego przez społeczeństwo, kościół.
Temat miłości i seksualności osób niepełnosprawnych umysłowo to bolesna sprawa. Tej sfery oficjalnie jakby nie było… Specjaliści twierdzą jednak, że poprzez hamowanie popędu seksualnego następuje hamowanie rozwoju.
Jest taki artykuł Między biologią a etyką – seksualność osób niepełnosprawnych intelektualnie, pytania i zagrożenia napisany przez Halinę Postek z Zakładu Etyki Instytutu Filozofii i Socjologii w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. To ten artykuł zainspirował Aleksandrę Czermińską. Autorka cytuje w nim wiele autorytetów, między innymi profesor Małgorzatę Kościelską z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, autorkę Niechcianej seksualności. O ludzkich potrzebach osób niepełnosprawnych intelektualnie. [Celowo przy jej nazwisku zamieszczam tę dodatkową informację, jako że kilkoro magistrantów profesor Małgorzaty Kościelskiej uczestniczy w tegorocznym szkoleniu Teatru PLUS.]
Halina Postek dokonała rzeczowej analizy problemu praw seksualnych ludzi upośledzonych umysłowo w Polsce, cytując ponadto niesłychanie istotne tezy innych naukowców zajmujących się aspektem seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną: Izabeli Fornalik, Danuty Mejnarowicz, Anny Ostrowskiej, Anny Firkowskiej-Mankiewicz, Zbigniewa Izdebskiego, wreszcie Jeana Vaniera.
Seksualność jest integralną częścią osobowości każdej istoty ludzkiej. (…) Prawa seksualne są uniwersalnymi prawami człowieka (…) – mówi Deklaracja Praw Seksualnych wydana przez Światową Organizację Zdrowia.
Prawo do seksualnej równości odwołuje się do wszystkich form dyskryminacji, niezależnie od płci, orientacji seksualnej, wieku, rasy, klasy społecznej, religii albo (…) niepełnosprawności – stwierdza Halina Postek.

Warsztaty Marii Pietruszy-Budzyńskiej
Fot. Aleksander Budzyński

Wracając do konwencji teatru bez słów… Jedyne słowa, które z ust aktorów usłyszeliśmy, zawarły się w dwóch, zamykających całość zdaniach wypowiedzianych przez jedną z aktorek: Miłość, a nawet już samo tylko dążenie do miłości, stanowi źródło najpiękniejszych relacji człowiek – człowiek (…). Odbierać niepełnosprawnej intelektualnie osobie prawo do miłości (…), to odbierać jej prawo do bycia pełnowymiarową istotą ludzką.
To czytelne dla wszystkich fragmenty artykułu samej profesor Małgorzaty Kościelskiej pod tytułem Czy i jak wspomagać rozwój poczucie tożsamości seksualnej, znajdującego się w książce pod redakcją Anny Firkowskiej-Mankiewicz Życie emocjonalne i rodzinne osób z niepełnosprawnością intelektualną w aspekcie seksualności, oraz komentarza do niego autorstwa Haliny Postek. Pełen akapit wygląda następująco: Miłość, a nawet już samo tylko dążenie do miłości, stanowi źródło najpiękniejszych relacji człowiek – człowiek, podstawę działań altruistycznych, ogranicza egocentryzm, uczy współdziałania, zmniejsza poczucie samotności. [M. Kościelska] Seks jest dla każdego dorosłego człowieka źródłem największej przyjemności zmysłowej. Odbierać niepełnosprawnej intelektualnie osobie prawo do miłości i seksu, to odbierać jej prawo do bycia pełnowymiarową istotą ludzką. [H. Postek]
Aktorzy upominali się nie tylko o prawo do miłości, które to określenie wyraża wszystko i nic, ale także o akceptację przez społeczeństwo ich prawa do życia seksualnego.
Ich nauczycielki, przez lata obserwując swych dwudziestokilkuletnich dziś wychowanków (aktorzy kończą właśnie szkołę lub ją skończyli), wspomniały w rozmowie o bardziej czy mniej spektakularnych, ale zawsze przykrych dla dorosłych już mężczyzn i kobiet, skutkach ignorowania sfery seksualizmu niepełnosprawnych przez polskie społeczeństwo. Podobne przypadki przywołała Maria Pietrusza-Budzyńska. Temat bardzo empatycznie podchwycili wszyscy uczestnicy spotkania wraz z moderującą dyskusję Jolantą Klauzą z Pracowni Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych w Toruniu.
Usłyszeliśmy wiele drastycznych historii, wynikłych z zaniedbań osób i instytucji odpowiedzialnych za zdrowie osób z mniejszym niż przewiduje norma ilorazem inteligencji. Całe szczęście padły też, niestety nieliczne, pozytywne przykłady związków osób niepełnosprawnych, których prawa respektują przynajmniej najbliżsi. Nie tylko respektują, ale także wspierają, walczą o poszanowanie ich godności.
A wracając do spektaklu… Współreżyserkę Jolantę Zawirowską-Burblis zainspirował z kolei utwór muzyczny zmarłego niedawno muzyka i aranżera Andrzeja Gorzkowskiego – tytułowe Echa naszych serc.
Jest w nim coś dziwnego, powtarzające się dźwięki E i H i taka trochę monotonia tych dźwięków, szorstkość, przypomina zapis echa serca chorego, echokardiogram. Myślę, że jest to taki muzyczny zapis bicia chorego serca, może chorego z miłości? – napisała w mailu do mnie Jolanta Zawirowska-Burblis. Faktem jest, że zarówno dziwna muzyka, jak i dziwne słowa piosenki doskonale współgrały z ruchem scenicznym, z poszczególnymi scenami, z wyrazem twarzy aktorów.

Główną część wrześniowego spotkania szkoleniowego stanowiły warsztaty Marii Pietruszy-Budzyńskiej.
Prowadząca najpierw przewiązała nam szarfami oczy, po czym zaproponowała sprawdzone przez siebie metody oswajania ciała, dotyku, ciemności, zapachów, dźwięków, ognia. Później – dzięki ćwiczeniu Wieża zaczerpniętemu z arsenału profesora Karolaka, które Maria Pietrusza-Budzyńska poznała podczas spotkania z artystą dawno temu – doświadczyliśmy prostej metody dającej obraz możliwości grupy, skłonności przywódczych, umiejętności logicznego i kreatywnego myślenia, a także współpracy w grupie. Wystarczyło proste polecenie: W grupie (4-6 osób) używając przygotowanych materiałów (gazety, kolorowe taśmy klejące, nożyczki), skonstruujcie wolno stojącą wieżę, minimum 1 metra wysokości w czasie 20 minut. Co się okazało? Że jedna z wież nie była wolno stojąca (co wzbudziło zdziwienie autorów), że jedna z wież była niższa (także zdziwienie). Być może którejś z grup zabrakło czasu? Być może etap uzgodnień projektu trwał za długo w którejś z grup. A być może którejś z grup nie udało się wyłonić lidera? A może było w którejś z grup zbyt wielu liderów? Instruktor, jeśli jest dobrym obserwatorem, dowie się wiele o każdej poszczególnej osobie. Maria Pietrusza-Budzyńska przekonywała nas, że po tym ćwiczeniu wiedziała, kto z nas jaką rolę mógłby zagrać w jej teatrze.
Czego jeszcze się dowiedzieliśmy? Jak w ciekawy sposób można oswajać podopiecznego z dotykiem ciała drugiej osoby (na scenie to umiejętność niezbędna, a w osobach niepełnosprawnych często budząca lęk). A więc jak? Używając wybiegu – malując farbami do ciała drugiej osobie rękę. Z założeniem, że darowuje jej się najpiękniejszy prezent. To ćwiczenie bardzo nam się spodobało! Uczestnicy zachwyceni byli ponadto rytuałem zdjęcia maski za pomocą gipsowych opasek – ale w sposób szczególny, zaproponowany przez Marię Pietruszę-Budzyńską, nawiązujący do czynności niemal sakralnych, którym towarzyszy odpowiednia muzyka i nastrój.
Ćwiczeń było wiele. Wymienić trzeba by atrakcyjną Sieć. I Wróżenie z butów. I interpretację bajki Czerwone trzewiczki Hansa Christiana Andersena. Oj, długo jej nie zapomnimy!
Wrześniowemu szkoleniu towarzyszył także Wieczór filmowy poświęcony idei dokumentowania działań twórczych. Naszym gościem był toruński artysta plastyk Leszek Kucz, który dopomógł nam zrozumieć ideę montażu filmów dokumentujących działania plastyczne, performatywne, kreację w procesie. Rozmawialiśmy o różnych możliwościach przygotowania filmu, bazując na dwóch filmach zrealizowanych według pomysłów dwojga reżyserów – profesjonalisty Wojciecha Budnego (Sztuka komunikowania się) i amatorki w tej dziedzinie – czyli mojej skromnej osoby. Materiałem, który podlegał obróbce, były zdjęcia Wojciecha Budnego z warsztatów Wiesława Karolaka. Spotkanie z filmem oraz Leszkiem Kuczem było dla wszystkich obecnych interesujące, ożywcze i potrzebne, podobnie jak wszystkie pozostałe elementy projektu.

Celem projektu jest zgromadzenie, opracowanie i opublikowanie na stronie internetowej Ośrodka oraz zaprezentowanie w kiosku elektronicznym (infokiosku) w Galerii Spotkań w siedzibie Ośrodka informacji o twórczości plastyków amatorów mieszkających i tworzących na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego.

W ramach projektu zostaną opracowane indywidualne portfolia poszczególnych artystów, czyli artystyczne biogramy twórców: nota biograficzna (imię, nazwisko, data urodzenia, określenie dziedziny uprawianej twórczości, wykształcenie, wykonywany zawód, biografia artystyczna – początki uprawiania sztuki, dokonania, wystawy indywidualne i zbiorowe, nagrody w konkursach, przynależność do grup artystycznych, opis prac, wypowiedź artysty o własnej twórczości, wykaz recenzji i innych publikacji o przedstawianej twórczości), prezentacja wybranych tekstów publikowanych w prasie i katalogach, zdjęcie artysty, wybrane reprodukcje obrazów, fotografie rzeźb (do dziesięciu reprodukcji lub zdjęć), możliwość kontaktu (zależnie od uznania artysty: adres, telefon, e-mail, adresy internetowe, linki).

Opracowane indywidualne portfolia zostaną umieszczone na stronie internetowej Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu, a następnie w kiosku elektronicznym.

Zgromadzone informacje będą sukcesywnie aktualizowane i uzupełniane.

Na potrzeby projektu przyjmuje się, że plastyk amator to osoba dorosła, uprawiająca twórczość artystyczną w dziedzinie plastyki, nie będąca absolwentem uczelni i szkoły artystycznej o profilu plastycznym, nie należąca do związków i stowarzyszeń zrzeszających plastyków profesjonalistów, prezentująca swoje prace na wystawach indywidualnych i zbiorowych – i sama siebie uznająca za plastyka amatora. Decyzję o prezentacji w Portfolio – a więc przynależności do grona twórców amatorów – podejmuje sam artysta.

Artyści amatorzy chcący, by ich twórczość była prezentowana w Portfolio wypełniają ankiety opracowane przez realizatora projektu i przesyłają, wraz z oświadczeniami o zapoznaniu się z regulaminem Portfolio, a także materiałami ilustracyjnymi (nadesłane materiały – zdjęcia, nagrania dźwiękowe i filmowe – będące własnością artysty i do których posiada prawa autorskie będą zamieszczane w Portfolio nieodpłatnie), na adres Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu. Opracowywania i redakcji nadesłanych informacji dokonuje realizator projektu; na prośbę autora zredagowane materiały mogą być przez niego autoryzowane.

Regulamin Portfolio Plastyki Amatorskiej w Województwie Kujawsko-Pomorskim, ankieta, tekst oświadczenia są dostępne na stronie internetowej Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu.

Szczegółowych informacji udziela Kamil Hoffmann –
e-mail: kamil.hoffmann@woak.torun.pl

Życie jest tańcem

Kto nie tańczy, jest idiotą.

Salvador Dali

Na przełomie września i października odbyło się piąte już, zorganizowane przez Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu, spotkanie z cyklu warsztatów teatralno-arteterapeutycznych Teatr PLUS 2.0. Tym razem hasło wyjściowe brzmiało: Taniec, muzyka i choreoterapia. Oczywiście nie chodziło nam o tak zwany taniec towarzyski, któremu bliżej do mechanicznie, bezmyślnie i na pokaz wykonywanych czynności. Nie o obserwowany przez wciśniętego w fotel telewidza rodzący frustrację „taniec z gwiazdami”….

Celem szkolenia było zachęcenie uczestników projektu do zrewidowania swoich poglądów na temat tańca, do pożegnania strachu przed tańcem, do przełamania się i poddania tańcowi. Po co? By później uprawiali taniec w grupach swoich podopiecznych, by włączali taniec do rozgrzewki teatralnej, uatrakcyjniając podopiecznym zajęcia, pomagając im się rozluźnić, zintegrować, zmniejszyć napięcia, oswoić z własnym ciałem, z dotykiem, zminimalizować tremę. By na koniec uzdrawiający taniec mógł zaistnieć na scenie teatralnej.

O poprowadzenie warsztatów została poproszona Danuta Kaniowska-Górniak, aktorka, psychoterapeutka i choreoterapeutka.

Czym jest prawdziwie swobodny taniec? Uzupełnieniem słów? Poezją ruchu? Chiński poeta Szi-King powiedział: Ponieważ słowa nie wystarczają, człowiek przedłuża je, ponieważ to przedłużanie nie wystarcza – moduluje je. Ponieważ nie wystarczają i te modulowane słowa, ręce jego nieświadomie czynią ruchy, a nogi jego podskakują.

Człowiek zawsze improwizował, jeśli tylko nic go nie blokowało, aby wyrazić to, czego nie można powiedzieć za pomocą słów. Podobno improwizacja taneczna jest najbliższą człowiekowi formą tańca.

Inne definicje tańca określają go jako wszechstronny sport, ludzką działalność w którą zaangażowane są jednocześnie dusza, ciało i umysł.

Warsztaty Danuty Kaniowskiej-Górniak
Fot. Agnieszka Piasecka

Zajęcia praktyczne poprzedziło nadzwyczaj interesujące seminarium Rola tańca we współczesnym świecie, teatrze, terapii. Wysłuchaliśmy wykładu pionierki choreoterapii w Polsce, dr Zofii Aleszko z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie oraz Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Dr Aleszko przybliżyła słuchaczom rolę tańca i ruchu przy muzyce w procesie zdrowienia nie tylko pacjentów psychiatrycznych, ale też choćby onkologicznych. By nas przekonać o dobroczynnej roli tańca, który jest najtańszym lekiem, sięgnęła do ponadtrzydziestoletniego doświadczenia w tej ”branży” i przedstawiła rzetelne, niepodważalne wyniki badań.

Z kolei Anna Królica, teatrolożka, znawczyni teatru tańca i tańca współczesnego, doktorantka na Uniwersytecie Jagiellońskim związana także z Instytutem Muzyki i Tańca w Warszawie, nadzwyczaj ciekawie wprowadziła temat ciała niewiarygodnego. Omówiła (sięgając do kategorii karykatury) przykład ciała baletnicy, której lekkość, chudość, giętkość jest doprawdy niewiarygodna. W opozycji do anorektycznego ciała niewiarygodnego Anna Królica (upraszczając) postawiła ciało tancerza teatru tańca współczesnego, teatru wyrosłego dzięki reformie tańca zapoczątkowanej przez Pinę Bausch oraz tańca konceptualnego, który bardziej niż na ruchu, polega na „bezruchu”.

Danuta Kaniowska-Górniak zachwyciła wszystkich uczestników zajęć. Udowodniła – co odczuliśmy na sobie samych – że uelastyczniając ciało poprawiamy swą zdolność do podejmowania elastycznych decyzji. Że nie akceptując własnego ciała, nie tańcząc, ani nie ruszając się w dynamiczny sposób – stajemy się ludźmi zamkniętymi, zgryźliwymi, niezadowolonymi, wypełnionymi kompleksami, nie umiejącymi podjąć właściwej decyzji. Wprowadziła ważne zagadnienia: pamięci ciała, amortyzacji ruchu, obrazu własnego ciała, orientacji czasowo-przestrzennej.

Danuta Kaniowska-Górniak, prócz zaproponowania grupie improwizacji tanecznych w naprawdę dużych dawkach, zapoznała z integracyjnymi tańcami w kręgu, energetycznymi tańcami pór roku i tańcami żywiołów oraz nauczyła relaksacji poprzez muzykę i taniec.

Tańczmy tańczmy, inaczej jesteśmy zgubieni – uważała Pina Bausch. I jest w tym dużo prawdy. A dr Mateusz Wiszniewski, arteterapeuta, autor książki Uzdrawiający taniec, pół żartem pół serio pisze, że to Bóg postanowił nauczyć tańca kobietę i mężczyznę. Aby chociaż niedoskonali, mogli od czasu do czasu skosztować trochę boskiej ekstazy i mądrości.

Agnieszka Piasecka

W Fundacji Piękniejszego Świata w Skłudzewie w połowie września po raz dziewiąty spotkali się artyści na Ogólnopolskim Plenerze Profesjonalistów Przestrzeń przyrody. Większość z nich już uczestniczyła w skłudzewskich twórczych spotkaniach. Przyjeżdżają tu chętnie; wracają nie tylko dlatego, że miło jest pobyć w przepięknym krajobrazie, na wzniesieniu w pradolinie Wisły, w zadbanym, cudownie ukształtowanym otoczeniu, w którym odczuwa się szacunek do natury i jej piękno. Przyjemnie jest być wśród ludzi, dla których w sztuce ważne jest to, że łączy ona z innymi… Przyjeżdżają na skłudzewskie Plenery, bo otrzymują coś bezcennego: obecność innych w obszarze, który współtworzą. Jak mówi zapraszający twórców do Skłudzewa Leszek Warmbier, artyści, którzy tu się gromadzą, by twórczo pracować, zostawiają – poprzez swoje prace, stające się częścią nieustannie wzbogacanej skłudzewskiej kolekcji sztuki – coś swojego, niepowtarzalnego, wyjątkowego i wiążą się z miejscem, które jest przestrzenią edukacyjnych działań artystycznych, przede wszystkim organizowanych przez cały rok zajęć plastycznych z udziałem dzieci, młodzieży i dorosłych.

Rzeźby Stanisława Bracha
Fot. Jerzy Rochowiak

Stanisław Gierada, wybitny rzeźbiarz, przez lata profesor na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, po raz piąty uczestniczył w skłudzewskich spotkaniach. Znajdując tu i inspirację, i tworzywo, wykonał dwa cykle prac. Pierwszy to pięć płaskorzeźb czy obrazów z brązu koloidalnego, będących odciskami kory drzew. Ich faktura to intrygująca subtelna forma plastyczna, przyciągająca uwagę, skłaniająca do namysłu nad życiem, losem. Kora – tak, jak struktura pnia, jego rdzeń – uzewnętrznia życie drzewa, jego przeszłość. Podobnie jest z człowiekiem: jego ciało, twarz uzewnętrzniają przeżycia, wnętrze.

Rzeźby Stanisława Bracha
Fot. Jerzy Rochowiak

Drugi cykl to formy ceramiczne. Ulepione z gliny, są surowe; kształtami nawiązują do przedmiotów, które od pradziejów człowiek formował z gliny. Niosą i inne skojarzenia: z czaszką, głową… Są tajemnicze.

Dzięki dostępności gliny w Skłudzewie częste są warsztaty ceramiczne, uwielbiane przez dzieci. Dla Stanisława Gierady modelowanie w glinie to ciekawa przygoda, nawet eksperyment, gdyż dotąd nie zajmował się tym tworzywem. Jak mówi, nowy materiał pozwala odkrywać nowe możliwości kreowania form plastycznych.

Rzeźby Stanisława Bracha
Fot. Jerzy Rochowiak

Artysta jest w Skłudzewie obecny poprzez prace, które pozostawił jako uczestnik poprzednich Plenerów. I ceramicznymi formami, i płaskorzeźbami z brązu koloidalnego przepięknie wzbogacił swoje istnienie w skłudzewskiej przestrzeni – poprzez prace, będące cząstką jego artystycznych dokonań. Wspomina, że pierwszą rzeźbę wykonał, mając sześć lat. Swoje dzieła eksponował w wielu krajach, na różnych kontynentach, jest autorem m. in. Pomnika Ofiar Grudnia w Gdyni, Pomnika Zesłańców Syberyjskich w Norylsku. Jako profesor uczelni artystycznej był ceniony przez studentów, z których wielu to obecnie uznani twórcy. Zarazem skromny, otwarty, ciekawy świata, podkreśla że jeśli uważnie spojrzy się na otoczenie, wówczas to, czego niemal się nie dostrzegało, okazuje się inspirujące, odkrywa się piękno w tym, co zwyczajne, proste. Wtedy też uważnie patrzy się na człowieka…

Rzeźby Stanisława Bracha
Fot. Jerzy Rochowiak

Myślę, że i prace Stanisława Gierady, i jego postawa, i to, co przy jego rzeźbach można powiedzieć uczestnikom skłudzewskich zajęć edukacyjnych o jego twórczości i o nim, jest znakomitym wprowadzeniem w zagadnienia sztuki współczesnej, a zarazem umożliwia dzieciom i młodzieży niepowierzchowne przeżywanie przygody z gliną i tworzeniem ceramiki. Nie tylko to jest ważne. Jak często powtarza Leszek Warmbier, podczas skłudzewskich spotkań profesjonalistów najważniejsze jest poszukiwanie i odkrywanie duchowości w sztuce, w przestrzeni, w drugim człowieku… To, jego zdaniem, różni Plenery Przestrzeń przyrody od setek innych, które są organizowane na całym świecie.

Rzeźba Stanisława Gierady
Fot. Jerzy Rochowiak

Rzeczywiście, podczas tych spotkań dokonuje się nie tylko „wymiana doświadczeń”, nie tylko jest to czas inspirowania się przyrodą, ale i inicjowany jest swoisty dialog: z uczestnikami Plenerów, a także z tymi, którzy tu przyjeżdżają przez cały rok, żeby się uczyć, tworzyć, czy choćby zwiedzać. Czy naprawdę czuje się obecność artystów, którzy w Skłudzewie przebywali i pracowali? Widać ją: w formach przestrzennych w plenerze, w pracach eksponowanych w skłudzewskiej galerii. Słucha się niezwykłych opowieści Leszka Warmbiera: o ludziach, zwierzętach, roślinach, krajobrazie, o zdarzeniach… I odczuwa się coś, co wydaje się niepowszednie, czasem niezwykłe – i odkrywa się w sobie umiejętność uważnego patrzenia, umiejętność rysowania, malowania, lepienia w glinie, zabawy… Pewnie to – nie tylko dwór będący siedzibą Fundacji Piękniejszego Świata i jego otoczenie, ta przestrzeń przyrody – różni edukacyjne zajęcia w Skłudzewie od innych. To też sprawia, że plenery profesjonalistów są potrzebne i gospodarzom tego miejsca, i tym, których u siebie przyjmują.

Rzeźba Anny Koli
Fot. Jerzy Rochowiak

Po raz kolejny przyjechała na skłudzewski Plener Anna Kola, pracująca na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Za każdym razem pokazuje prace innego rodzaju… W tym roku były to pieńki ściętych drzew z wkomponowanymi szklanymi formami, kojarzącymi się z soplami lodu, z roślinami: gałązkami, naroślami na drzewach. Nawet gałązki ułamane z uschłego drzewa i ze szkła zostały połączone w wiązkę, położoną między pniami.

Po raz drugi był w Skłudzewie Stanisław Brach, pracujący na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Nawiązując do swojej ubiegłorocznej realizacji eksponowanej w Ćmielowie, a obecnie w Faenzie we Włoszech, 200 razy Chopin – białych porcelanowych rzeźb przedstawiających głowę Fryderyka Chopina – pokazał na tegorocznej poplenerowej wystawie kontynuację tego cyklu, zatytułowaną Etiuda. Porcelanową biel dwu głów genialnego kompozytora pokryły czarne nuty, zaczerpnięte z rękopisu artysty – fragmenty jednej z kompozycji, jednej z etiud. To zarazem plastyczna interpretacja utworu muzycznego, jak i zaznaczenie spokoju, ciszy i brzmień skłudzewskiej przestrzeni… Ustawienie rzeźb, ich komponowanie się nawiązywało do ubiegłorocznej skłudzewskiej pracy Stanisława Bracha: dwu rzeźb przedstawiających wydłużone, smukłe postacie kobiety i mężczyzny, ku sobie zwróconych, z głowami zwieszonymi, w ciszy, w milczeniu… Niewykluczone, że znajduje inspirację w skłudzewskim krajobrazie, w spojrzeniu na drzewa…

Rzeźba Stanisława Gierady
Fot. Jerzy Rochowiak

Obrazami komponowanymi ze stalowej blachy, w formie bliskimi płaskorzeźbom, przyciągał uwagę Krzysztof Warmbier, niedawny absolwent toruńskiego Uniwersytetu. Aczkolwiek srebrzysta lśniąca blacha zdaje się zimna, ostra, to jednak eksponowane obrazy sprawiały takie wrażenie, jakby została ona z czułością wygładzona dłonią… To tak, jakby długo obcując z materią – myśląc o niej, formując kształty – artysta odmienił ją…

Po raz kolejny obecna w Skłudzewie Kazimiera Frymark-Błaszczyk ukształtowała obrazy z tkaniny, w jednym – zatytułowanym Kapliczka – łącząc ją ze szkłem. Nasuwając skojarzenia z obrazami nie ludzką ręką wykonanymi, zdawały się wnikać w Tajemnicę.

Nieodległy od nich był obraz Mariana Stępaka, profesora toruńskiego Uniwersytetu. Również ukształtowany z tkaniny, metaforyczny obraz kojarzył się i z sukienką, i z klepsydrą.

Eugeniusz Molski z Nowego Wiśnicza przedstawił obrazy malowane na dużych płatach jedwabiu. Zawieszone u powały galeryjnej sali, swobodnie zwisały – pogodne, żywe, wręcz dekoracyjne. Wyrażały bezpośredniość, radosny stosunek autora do świata.

Uczestniczący po raz drugi w Plenerach Sławomir Warmbier, mieszkający w Lęborku (nie spokrewniony z gospodarzami; zbieżność nazwisk jest przypadkowa), namalował w tym roku trzy obrazy; znajdując inspirację w przedmiotach, w tak zwanej martwej naturze, jak mówi, dążył do pokazania formy idealnej… Dynamiczne, ekspresyjne płótna zdają się unaoczniać to, co się dzieje – to jakby bezsłowne opowieści o doznawaniu, przeżywaniu, przedstawiane poprzez barwy i kształty…

Cykl kolaży – barwnych, dynamicznych – pokazał Aleksander Pieniek z Krakowa. Również cykl kolaży – bliskich kadrom filmowym czy fotograficznym – zaprezentowała Grażyna Borowik-Pieniek z Krakowa. 

Po raz pierwszy uczestniczyła w Plenerze w Skłudzewie Mirosława Rochecka, pracująca na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Jej praca skojarzyła się mi się z opowieścią o stworzeniu nieba i ziemi, a stonowana kolorystyka skłaniała do namysłu nad tym, co pozostaje poza doraźnością… Kazimierz Rochecki, profesor toruńskiego Uniwersytetu, namalował portret twórców Fundacji Piękniejszego Świata: Danuty Sowińskiej-Warmbier i Leszka Warmbiera. O zmierzchu, na tle skłudzewskiego dworu, zdają się zamyśleni, jakby zasmuceni, zmęczeni…

Skromnym pejzażem – z zaróżowionym niebem – włączył się w ekspozycję Andrzej Szewczyk z Bochni.

Danuta Sowińska-Warmbier w obrębie własnej techniki graficznej od lat inspiruje się krajobrazem, przedstawiając jego nastrój. Wmyśla się w mikrokosmos, wpatruje się w otwartą przestrzeń, kontempluje świat mieszczący się w spojrzeniu na otoczenie… Jej grafiki nieodmiennie urzekają szlachetnością szarości, subtelnością światła, harmonią kształtów. Mają w sobie zdziwienie, które jest nierozdzielne z zachwyceniem urodą świata. Te grafiki zdają się plastycznymi opowieściami o patrzeniu i widzeniu. Upewniają o nierozłączności krajobrazu i osoby, która patrzy, która w nim jest.

Zaciekawiały symetrią, klarownością kwadratowe rysunki – dwadzieścia cztery na każdej z trzech plansz. To kadry porządkujące wyimki przestrzeni.

Obraz Kazimiery Frymak-Błaszczyk
Fot. Jerzy Rochowiak

Leszek Warmbier namalował dwa duże olejne obrazy. Pierwszy, jasny, w beżach, szarościach tuż po rozpoczęciu Pleneru, na powitanie gości. Jest w nim radość, jaką odczuwa się przed spotkaniem, na które długo się oczekiwało, z nadzieją, że wydarzy się coś miłego i ważnego. Drugi, namalowany w czasie Pleneru, zdominowany przez czerwienie, być może przedstawia dzianie się – wydarzanie: rozmowy, wzajemne cieszenie się sobą, pracę… Grubo, pewną ręką kładziona farba, wyrazistość kolorów, ostrość formy nie ujmuje tym płótnom delikatności i subtelności. Są ekspresyjne, a zarazem mają w sobie łagodność. Jak mówi autor, dbał o dźwięczność kolorów… I dodaje, że jego malarstwo bezpośrednio odnosi się do tego, co dzieje się i w nim samym, i w otoczeniu, do problemów, które rozwiązuje, do pracy, do tego, co na co dzień przeżywa… Te obrazy mają w sobie tajemnicę; by poddawały się interpretacji, odczytywaniu, należy je oglądać tam, gdzie powstawały, pośród ludzi, których artysta spotyka, z którymi współdziała… Owszem, wyrażają emocje, ale przede wszystkim są kreacją świata – przestrzeni kolorystycznych zdarzeń i współgrania kształtów – wobec rzeczywistości, tej, którą można zobaczyć, którą widać i tej, którą przeżywa się całym sobą…

Na różne sposoby – Danuta Sowińska-Warmbier w grafikach i rysunkach, Leszek Warmbier w obrazach – przedstawiają to, co pojmują jako skłudzewską duchowość, sprawiającą, że sztuka nie jest obojętna wobec i dla drugiego człowieka, że jest punktem, wokół którego skupiamy się, aby być razem. Jeśli nam się to udaje, wszystko inne pojawia się w sposób oczywisty, i nawet jeśli wymaga ogromnego wysiłku – jak choćby odbudowanie zniszczonego dworu będącego siedzibą Fundacji Piękniejszego Świata, dbałość o zabudowania i ich otoczenie, ową przestrzeń przyrody, przezwyciężanie najróżniejszych trudności, praca edukacyjna – jest naturalne; raczej dodaje sił, aniżeli je zabiera. Może po trosze dzieje się tak dlatego, że są tu obecni – poprzez coś niematerialnego, co pozostawili bądź poprzez swoje prace – ci, dla których choćby przez chwilę były nieobojętne: ta przestrzeń przyrody, przestrzeń sztuki i ludzie ją kształtujący.  

Jerzy Rochowiak

Co dwa lata w Toruniu barwom jesieni dodaje bajecznych kolorów wystawa prac młodych artystów nagradzanych i wyróżnianych w Międzynarodowym Konkursie Twórczości Plastycznej Dzieci i Młodzieży Zawsze zielono, zawsze niebiesko, który w trybie biennale, na przemian z Międzynarodowym Konkursem Grafiki Dzieci i Młodzieży, organizuje Galeria i Ośrodek Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu. Kolorowe są obrazy, malowane w różnych technikach. Kolorowa jest znaczna część grafik. Kolorowe bywają – co prawda niezbyt liczne, ale niezmiernie interesujące – formy przestrzenne, przede wszystkim rzeźby ceramiczne. Nie znaczy to, że nie przyciągają uwagi rysunki i grafiki monochromatyczne, na ogół czarno-białe. Są doskonałym dopełnieniem bogactwa barw, poprzez które młodzi twórcy – w wieku od lat pięciu do dziewiętnastu – wyrażają radość, jaką niesie spojrzenie na otaczającą ich rzeczywistość. Ta radość łączy się ze wskazaniem, iż trzeba się troszczyć, dbać o kształt i los świata.

Barwne hasło międzynarodowego Konkursu skłania do namysłu nad problemami, które można zawrzeć w słowie: ekologia. Oglądanie konkursowych prac upewnia, że młodym ludziom jest nieobojętna ochrona środowiska. Wskazują na zagrożenia, niszczenie natury przez przemysł, ale i zaśmiecanie przestrzeni. Zdają się podkreślać, że ważny jest stosunek każdego z nas do przyrody, do krajobrazu.

Eksponowane na pokonkursowej wystawie prace plastyczne urzekają pogodą spojrzenia młodych twórców na świat, jego kształty i barwy, ale i poruszają przestrogą, iż człowiek może piękno natury, otoczenia utracić, jeśli zaniecha starań, by naprawdę łąki, pola, lasy były zielone, a niebo niebieskie. Pośród prezentowanych dzieł są takie, które wzruszają szlachetnym przesłaniem, prostotą i szczerością. Patrząc, słyszy się mądrą wypowiedź dziecka, trafiająca do rozumu i serca.

Na toruński Konkurs napływają dzieła młodych artystów z różnych krajów – w tym roku z pięćdziesięciu jeden. Ciekawe, ile razy można by opasać kulę ziemską linią, która by powstała z połączenia odległości dzielących Toruń od miejsc, z których konkursowe prace zostały wysłane – w których zostały stworzone… Trudno sobie wyobrazić galeryjną salę, w której zostałyby zaprezentowane wszystkie konkursowe prace – w tym roku były ich prawie dwadzieścia trzy tysiące. Międzynarodowe jury – Maria Ananiewa z Bułgarii, Jarmila Kovačova ze Słowacji, Ivana Sykorová z Czech, Sergey Grichanok z Ukrainy oraz Jerzy Brzuskiewicz i Dariusz Delik z Polski – nagrodziło, wyróżniło i zakwalifikowało do wystawy 1251 prac. Zasadą konkursu jest nagradzanie indywidualnych osiągnięć – stwierdza Jerzy Brzuskiewicz – i jury z całą rzetelnością próbowało sprostać tej zasadzie, jak zawsze lepiej lub gorzej, ale zwycięzcami tego konkursu są wszyscy uczestnicy i ludzie zaangażowani i skupieni nad ich rozwojem. Właśnie, niemal wszystkie prace zostały wysłane z ośrodków edukacji plastycznej lub szkół, a więc młodzi twórcy dzielą sukcesy ze swoimi nauczycielami, opiekunami artystycznymi, potrafiącymi kształtować ich wrażliwość i wyobraźnię plastyczną oraz techniczne umiejętności.

I wrażliwość, i wyobraźnia, i twórcza inwencja, i warsztat autorów powodują, że pokazywane prace zaciekawiają, podobają się. Mają w sobie świeżość spojrzenia, które niejednokrotnie okazuje się odkrywcze. Oglądanie wystawy odświeża też nasze spojrzenie na nasze otoczenie, gdy wyjdziemy z sal Fundacji Tumult i Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka, w których pokonkursowa wystawa jest prezentowana.

Konkurs jest organizowany przy współudziale Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Urzędu Miasta Torunia i Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Stowarzyszenia Wspólnota Polska.

Jerzy Rochowiak

Rafael Ciesnovsky, lat 13, Rumunia, rzeźba ceramiczna

Fot. Jerzy Rochowiak

Organizowana w Żninie od przeszło 40. lat Jesień na Pałukach to najstarsza i największa tego typu impreza w Polsce, na którą co roku do stolicy Pałuk ściąga kilkuset twórców, rękodzielników i muzyków oraz tysiące turystów.

 W tym roku, pierwszy raz w historii, Jesień na Pałukach trwała dwa dni. Na sobotni Zjazd Twórców Ludowych 24 września oraz niedzielne Jarmark Sztuki Ludowej i Przegląd Kapel i Zespołów Ludowych 25 września przyjechało do Żnina niemal trzystu twórców, głównie rzeźbiarzy i hafciarek: z Wielkopolski, Kujaw, Pomorza, Kaszub, Krajny, Borów Tucholskich i, oczywiście, Pałuk oraz tyleż samo członków zespołów ludowych. Każdego roku przybywają na nią także tysiące turystów, aby w malowniczej scenerii żnińskiej starówki podziwiać i kupować sztukę ludową.

 Żnin, stolica Pałuk, to prawdziwe „zagłębie” rzeźbiarzy i hafciarek ludowych, dlatego twórcy czują się tu jak w domu i chętnie do tego miasta co roku wracają. Przyjazna, rodzinna atmosfera imprezy to cecha najczęściej podkreślane przez ludowych artystów.

W tym roku odbył się w Żninie 36. Zjazdów Twórców Ludowych. Pierwszy Zjazd miał miejsce, co prawda, w 1966 roku, ale dopiero od roku 1975 liczono je i organizowano cyklicznie. Fakt ten odkryła Wanda Szkulmowska, u której Żniński Dom Kultury, organizator imprezy, zamówił napisanie na ubiegłoroczny jubileusz książki Jesień na Pałukach. Zjazdy Twórców Ludowych w Żninie w latach 1966-2010. Książka ta to pomnik wystawiony twórczości ludowej, artystom ludowym i tym wszystkim, dzięki którym Jesień na Pałukach powstała i trwa do dzisiaj.

Jesień na Pałukach
Fot. Karol Kurek

Zjazd Twórców Ludowych jest okazją do spotkania w swoim gronie, wymiany doświadczeń, a także nagrodzenia pracy i osiągnięć. Tegoroczny rozpoczął się od wizyty w Biskupinie, do którego twórcy dotarli kolejka wąskotorową. Dzięki tej wycieczce wielu z nich mogło pierwszy raz w życiu wziąć udział w organizowanym tam Festynie Archeologicznym, najwspanialszej tego typu imprezie w kraju. Po powrocie do Żnina, twórcy udali się do Żnińskiego Domu Kultury, gdzie odbyła się zasadnicza, uroczysta część Zjazdu.

 Stałymi punktami każdego Zjazdu jest wręczenie najbardziej aktywnym w mijającym roku twórcom nagród Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz uhonorowanie artystów obchodzących jubileusze pracy twórczej. W tym roku było ich aż 31. Najstarszą jubilatką była działająca od 63. lat Zofia Szmajda-Mierzwicka, hafciarka kujawska z Włocławka. Pamiątkowe dyplomy, kwiaty i albumy wręczyli jubilatom wicemarszałek Edward Hartwich i radna sejmiku Iwona Kozłowska. Podczas uroczystości najbardziej zasłużeni twórcy otrzymali przyznane przez prezydenta Bronisława Komorowskiego Złote Krzyże Zasługi. Wicewojewoda Zbigniew Ostrowski wręczył je hafciarce Melani Teszce, autorowi frywolitek Tadeuszowi Jankowskiemu i rzeźbiarzowi Ryszardowi Rabeszko.

Jesień na Pałukach
Fot. Karol Kurek

Uczczono także jubileusze zespołów ludowych – 55 lat Pałuk z Kcyni, 45 lat Kujaw ze Sławska Wielkiego i 25 lat Radojewiczan z Radojewic oraz opiekunów twórców ludowych: etnografów Kingi Turskiej-Skowronek z Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prűfferowej w Toruniu, Krystyny Pawłowskiej z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej – Muzeum Etnograficznego we Włocławku i Wiesławy Wolnej z Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

 Ogromną niespodziankę uczestnicy Zjazdu przygotowali obchodzącej w tym roku 80. urodziny Wandzie Szkulmowskiej, opiekunce twórców i autorce wielu książek poświęconych twórczości ludowej naszego regionu. Były kwiaty, w tym 80 róż od twórców z Kujaw, oraz gromkie 100 lat od całej sali.

Jesień na Pałukach
Fot. Karol Kurek

Żnińska impreza to nie żywy skansen, ale dynamicznie rozwijające się, coroczne spotkanie twórców uznanych i zasłużonych z młodymi adeptami sztuki ludowej – bo dzięki żnińskiej imprezie, jej popularności i atrakcyjności, twórczość ludowa nie odchodzi do lamusa, ale jest pielęgnowana i rozwijana przez kolejne pokolenia. Na Jarmarku Sztuki Ludowej nigdy nie brakuje bardzo młodych adeptów tej, wydawałoby się już obciachowej, działalności artystycznej. Pracownie rzeźbiarskie i kółka hafciarskie nie należą w naszym regionie do rzadkości. Wychowują przyszłych ludowych i profesjonalnych (nierzadko absolwentów uczelni artystycznych) artystów, ale przede wszystkim świadomych swych korzeni, wrażliwych na sztukę ludzi. 

 Atrakcyjności Jarmarkowi dodaje odbywający się równocześnie Przegląd Kapel i Zespołów Ludowych, dzięki któremu podziwianiu i kupowaniu rękodzieła towarzyszą dźwięki wspaniałej, najczęściej skocznej muzyki. Jarmark i Przegląd harmonijnie łączą wszystkie rodzaje ludowej twórczości, popularyzując folklor wśród wielopokoleniowej publiczności – przybywają na nie całe rodziny – oraz wśród radiosłuchaczy i telewidzów, bowiem imprezę chętnie relacjonują media elektroniczne – rozgłośnie i stacje telewizyjne, publiczne i komercyjne. 

 Przegląd i Jarmark kończy występ gwiazdy – w tym roku była to Folk kapela Hora.

Folklor góralski, jak się okazało, jest u nas bardzo popularny. Publiczność nie chciała wypuścić artystów ze sceny, a ich wirtuozerię podziwiało i oklaskiwało wielu muzyków, członków „naszych” zespołów folklorystycznych. 

 Jesień na Pałukach odbywa się co roku w ostatni weekend września. Zgłoszenia przyjmuje Żniński Dom Kultury (biuro@zninskidomkultury.pl,www.zninskidomkultury.pl).

Tomasz Gronet

Chór Męski Copernicus 24 września uczestniczył w XVIII Ogólnopolskim Spotkaniu Chórów Męskich w Poznaniu, którego gospodarzem był Chór Męski Arion.

Podczas koncertu, będącego głównym punktem programu Spotkania, Chór Copernicus zaśpiewał sześć utworów: Ciszę morską Romualda Twardowskiego do słów Adama Mickiewicza, Tango Jalousie Jacoba Gade ze słowami Ireny Santor, Piosenkę Freda (zaczynającą się od słów Tę uliczkę znam…) z musicalu My Fair Lady Frederica Loewe w opracowaniu Bogdana Bzowskiego, Echa z gór Jana Pasierba, Side by side Harry`ego Woodsa oraz arię Falstaffa z opery komicznej Wesołe kumoszki z Windsoru Otto Nicolai – z mistrzowską partią solową Zbigniewa Stolińskiego. Zespołem dyrygował Paweł Jan Jankowski.

Solista Zbigniew Stoliński
Fot. Jerzy Rochowiak

W tegorocznym Spotkaniu wzięło udział osiem chórów męskich z całego kraju. Każdy wykonywał  repertuar trwający około dwudziestu minut, ponadto zespoły na zakończenie – trwającego blisko cztery godziny koncertu – zaśpiewały cztery utwory wspólnie. Ponad dwustu śpiewakami połączonych chórów męskich uczestniczących w spotkaniu wykonującymi jeden z tych utworów – Chór strzelców z opery Wolny strzelec Karola Marii von Webera – dyrygował Paweł Jankowski.

Spotkania odbywają się co roku. Organizują je w różnych miastach poszczególne zespoły. W ubiegłym roku gospodarzem Spotkania, które odbywało się 2 października był Chór Męski Copernicus – a zorganizował je wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Animacji Kultury w Toruniu. Wcześniej sześciokrotnie odbywały się w województwie kujawsko-pomorskim: cztery razy w Bydgoszczy, dwa razy w Grudziądzu i raz w Żninie. Spotkania wzbogacają życie muzyczne ośrodków, w których zespoły działają. Służą też wzbogacaniu repertuaru chórów męskich, doskonaleniu kunsztu artystycznego.

Chór Męski Copernicus
Fot. Jerzy Rochowiak

Oprócz Chóru Męskiego Copernicus w poznańskim Spotkaniu uczestniczyły dwa inne zespoły z województwa kujawsko-pomorskiego: grudziądzki Chór Męski Echo im. prof. Pawła Osińskiego oraz żnińskie Stowarzyszenie Śpiewacze Chór Męski im. Stanisława Moniuszki. Pierwszym chórem dyrygował Jerzy Cieślak, drugim dyrygowała Beata Różańska.

Chór Męski Copernicus 25 września śpiewał na Mszy św. przy grobie św. Wojciecha w Archikatedrze Gnieźnieńskiej Bazylice Prymasowskiej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Jerzy Rochowiak

Cykliczne warsztaty teatralne
we Włocławku

W Teatrze Impresaryjnym im. Włodzimierza Gniazdowskiego we Włocławku we wrześniu został zainicjowany kolejny cykl warsztatów teatralnych, które będą prowadzone do czerwca przyszłego roku. 
Podobnie jak w minionych latach – informuje Paweł Drzewiecki – w każdy poniedziałek i czwartek pracownicy teatru prowadzić będą zajęcia z dykcji, elementarnych zadań aktorskich, scenicznej interpretacji wiersza i prozy, historii teatru i dramatu. Podczas dwugodzinnych spotkań uczestnicy będą oswajali się z przestrzenią sceniczną, doskonalili umiejętności aktorskie, pracowali nad techniką mowy, poznawali twórców polskiego i światowego teatru. Warsztaty adresowane są do uczniów gimnazjów, szkół średnich oraz studentów. Po trzech miesiącach wspólnej pracy najlepsi zostaną zaproszeni do udziału w przedstawieniu, realizowanym na scenie Teatru Impresaryjnego.

Spotkanie
Z Włoch rodem
w Nieszawie

W Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie 2 października odbyło się spotkanie historyczne potomków Marcello Bacciarellego, nadwornego malarza Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Z Włoch rodem. Obecni byli potomkowie rodu, wśród nich znany aktor Ryszard Bacciarelli oraz wnuk ostatniego właściciela Wagańca, Bogusław Bacciarelli.

Wystawa
Kameleon 2011
w Bydgoszczy

W Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy 29 września, podczas Bydgoskiego Kongresu Kultury, została otwarta wystawa laureatów Wojewódzkiego Przeglądu Plastycznej Twórczości Dzieci i Młodzieży Kameleon. Przegląd – informuje Jędrzej Kubiak z Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki „Stara Ochronka” w Bydgoszczy – skierowany jest do dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat. Ideą Przeglądu jest integracja dziecięcych i młodzieżowych grup działających w różnych placówkach kultury i w szkołach, wyrównywanie szans w dostępie do kultury w środowiskach wiejskich oraz mniej zamożnych, wymiana doświadczeń, tworzenie klimatu inspirującego i motywującego do twórczych działań uczestników zajęć i ich instruktorów, stworzenie warunków zdrowej rywalizacji między placówkami kultury. Kameleon przedstawia organizatorom obraz kondycji edukacji plastycznej w regionie, daje istotną wiedzę na temat form pomocy jaką można służyć w różnych ośrodkach. Kameleon umożliwia wielu pracowniom (często bardzo ciekawym) wyjście z cienia,  zaprezentowanie się szerszej publiczności, pochwalenie się całoroczną pracą. Pracownie, a z nimi ich instruktorzy przestają być anonimowi, a najlepsze z nich stają się wzorem dla innych.

Początki Przeglądu to pięć edycji Wojewódzkiego Konkursu Plastycznego dla Dzieci – bez podsumowującej wystawy, z wręczeniem nagród. W 1995 roku nastąpiła zmiana formuły oraz nazwy na Wojewódzki Przegląd Plastycznej Twórczości Dziecka Kameleon. Od roku 2003 do Przeglądu włączono (na wniosek wielu uczestników) starszą grupę wiekową, co pociągnęło za sobą zmianę nazwy na Wojewódzki Przegląd Plastycznej Twórczości Dzieci i Młodzieży Kameleon.

Podsumowaniem każdego przeglądu jest wystawa, na której można oglądać dorobek poszczególnych pracowni. Wystawę gościły już następujące miejsca: Sępoleński Dom Kultury, Pałac w Ostromecku, Młodzieżowy Dom Kultury w Inowrocławiu, Muzeum im L. Wyczółkowskiego – Wyspa Młyńska, Soleckie Centrum Kultury w Solcu Kujawskim, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Kcyni i Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy.

Muzyka Ludów Europy. Ukraina archaiczna
w Toruniu

Muzeum Etnograficzne Toruniu w dniach 1-2 października – informuje Marta Domachowska – rozbrzmiewało archaicznymi dźwiękami rodem z Ukrainy. W ramach kolejnej odsłony cyklu Muzyka Ludów Europy odbywały się dwudniowe warsztaty pieśni ukraińskich oraz pokaz filmów o spotkaniu z wiejską muzyką ukraińskiego Polesia w ramach projektu Ukraina archaiczna i współczesna – Pieśni i ludzie. Zwieńczeniem imprezy był koncert grupy Z lasu, skupiającej osoby, które wzięły udział w projekcie, od wielu lat zaangażowane w zbieranie, rekonstruowanie i wykonywanie tradycyjnych pieśni z rejonu Ukrainy Zachodniej, Polski, Rosji Południowej. Rozpoczęte w 2000 roku wyjazdy na Polesie przez następne dziesięć lat stały się istotną częścią życia tych osób. Najpierw były to wyjazdy w poszukiwaniu starych pieśni i pamiętających je śpiewaków, a potem już po prostu – do ludzi, do przyjaciół. 

Spotkaliśmy tam śpiewaków, starszych ludzi, którzy stali nam się bardzo bliscy i z czasem, ważniejsi od samych pieśni. Jesteśmy amatorami, nie zajmujemy się folklorem zawodowo. Znamy płyty wydawane przez folklorystów, wiemy, że materiał muzyczny z tych terenów jest starannie zbierany przez profesjonalistów z Równego i z Kijowa. Tymczasem nasz projekt powstał po to, aby dodać do pracy profesjonalnych etnomuzykologów nowy element – aby zatrzymać się i pokazać ludzi, konkretnych wykonawców, wydobyć ich z cienia, nobilitować. Aby, po pierwsze, okazać im w ten sposób wdzięczność za to, że obdarowali nas tak hojnie swoimi pieśniami, swoim czasem, życzliwością. Po drugie: aby nobilitować samą muzykę, podnieść jej prestiż w jej własnym środowisku a także uczynić bardziej komunikatywną dla szerszego grona osób, które zwykle w ogóle się z nią nie stykają – mówi Jagna Knittel, etnolożka i dziennikarka. Od kilku lat podczas wyjazdów badawczych gromadzi materiały filmowe. Takich pieśni sobie szukam jest pierwszym zrealizowanym przez nią filmem, jednym z dwóch, które 2 października było można obejrzeć w Muzeum. Film Takich pieśni sobie szukam powstał pod wpływem spotkania dwóch światów. Jeden z nich to młodzi ludzie z miast – najpierw to były dziewczyny z Warszawy, a później dołączyło do nich kilka osób z innych miast Polski i Ukrainy, miłośnicy muzyki tradycyjnej, którzy dotarli na Polesie w poszukiwaniu archaicznych pieśni – chcieli je nagrywać i uczyć się ich. Drugi świat, to wiejscy artyści, śpiewacy, z poleskich wsi Perebrody i Stari Koni, leżących na pograniczu ukraińsko-białoruskim. To ludzie, którzy kiedyś pełnili w swej społeczności istotną rolę, a dziś, kiedy od kilkudziesięciu lat muzyka tradycyjna jest tam już zupełnie niepopularna, żyją trochę na marginesie, a ich talenty muzyczne zostały zapomniane zarówno przez wieś, jak i przez nich samych. Ci starzy ludzie dzięki przybyszom „z innego świata” odnaleźli motywację, żeby znów śpiewać, poprzez pieśni odżył w nich świat ich młodości. Między nimi a przybyszami z miast zrodziła się szczególna więź, pełna radości z odnalezienia wspólnej pasji, jaką jest śpiewanie.

Film pokazuje wiejskich wykonawców – ich zmysł artystyczny, ich humor, ich pasję śpiewania i ich świat widziany oczami „przybyszów”. Zdjęcia do filmu powstawały podczas wieloletnich, kolejnych przyjazdów twórców filmu na Polesie.

Drugi film Wieś Swarycewycze opowiada o wsi Swarycewycze, leżącej na Ukrainie, na pograniczu białorusko-ukraińskim. Jest ona przykładem świata, w którym współczesność współgra z archaicznością, w którym kwitnie życie – rodzą się dzieci, młodzież funkcjonuje w realiach dzisiejszej rzeczywistości, a jednocześnie w tej samej rzeczywistości jest miejsce dla Przodków, dla dusz zmarłych, dla obrzędów i sacrum.

Uczestnicy warsztatów  mogli zmierzyć się w techniką śpiewu archaicznego, nazywaną często głosem „białym” podczas dwudniowych warsztatów, prowadzonych przez Jagnę Knittel (Muzyka z Drogi), Ewę Grochowską (Kapela Braci Dziobaków) oraz Tarasa Shumeyko (Seliuky, Muzyka z Drogi, Krzaki, Warszawa Wschodnia). Uczestnicy warsztatów poznali tradycje wokalne Ukraińskiego Polesia, Wielkiej Ukrainy i Kubania. Owoce swojej pracy zaprezentowali podczas koncertu.

Wystawa
Moja Przygoda w Muzeum
w Toruniu

W Muzeum Okręgowym w Toruniu w Ratuszu Staromiejskim – informuje Paweł Daniel – 7 października została otwarta wystawa pokonkursowej XXXIII Międzynarodowego Konkursu Plastycznego dla Dzieci i Młodzieży Moja Przygoda w Muzeum. Ponadto w dniach 7-8 października 2011 r. odbywała się konferencja i warsztaty plastyczne dla pracowników muzeów, nauczycieli i opiekunów plastycznych. Program konferencji obejmował m.in. wykład dr. Marka Rubnikowicza – dyrektora Muzeum Okręgowego w Toruniu 150 lat Muzeum Okręgowego w Toruniu. Historia, dzień dzisiejszy, perspektywy rozwoju, prelekcję Elżbiety Sowińskiej z Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie na temat edukacji artystycznej i organizacji regionalnej edycji Konkursu, warsztat plastyczny W poszukiwaniu nowych możliwości. Malowane wełną, który prowadziła Anita Przybyszewska-Pietrasiak – doradca metodyczny z Centrum Kształcenia Ustawicznego, Toruńskiego Ośrodka Doradztwa Metodycznego i  Doskonalenia Nauczycieli w Toruniu, prelekcję Magdy Sokołowskiej z Działu Edukacji Muzeum Okręgowego w Toruniu
Puls Muzeum. Edukacja w Muzeum Okręgowym w Toruniu, prelekcję Aliny Wilkoszewskiej z Muzeum Regionalnego w Radomsku Edukacja artystyczna w Muzeum Regionalnym w Radomsku, zajęcia warsztatowe Dajcie mi muzeum a ja je wypełnię, które prowadziła Maria Magdalena Gessek z Działu Edukacji Muzeum Okręgowego w Toruniu, grę historyczną 1233… i co dalej.

VI Europejskie Spotkania Artystyczne
w Lubostroniu

W Pałacu Lubostroń w dniach 7-9 października odbywały się VI Europejskie Spotkania Artystyczne Festiwal Wielu Sztuk współorganizowane z Fundacją Kalejdoskop Kultury i Zespołem Szkół Muzycznych im. Artura Rubinsteina w Bydgoszczy. W ramach Spotkań została otwarta wystawa obrazów z kolekcji Wojciecha Fibaka i odbyło się spotkanie z Wojciechem Fibakiem, odbył się koncert Wokół Paganiniego z udziałem Vinh Pham (skrzypce), Christoiana Chanela (gitara) i Barbary Marcinkowskiej (wiolonczela), odbywały się warsztaty muzyczne Master Classes, zaprezentowane zostały filmy Un violon dans la tete (Skrzypce w głowie), Podróż dookoła świata i Sopranista, odbył się koncert z udziałem Grażyny Troć (fortepian) i Dariusza Paradowskiego (sopran).

Wystawa poplenerowa Grupy Plastycznej z Osielska
w Bydgoszczy

W Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki „Stara Ochronka” w Bydgoszczy 13 października została otwarta wystawa poplenerowa Grupy Plastycznej z Gminnego Ośrodka Kultury w Osielsku. Jak informują organizatorzy, Grupa spotyka się od czterech lat na zajęciach w Gminnym Ośrodku Kultury w Osielsku. Pasją wszystkich członków jest malarstwo. W zajęciach uczestniczą osoby różniące się pod wieloma względami lecz ich wspólnym celem jest sztuka. Grupa pracuje pod kierunkiem Waldemara Malaka. Na wystawie są prezentowane prace powstałe na ostatnim, trzecim już plenerze, zorganizowanym w Lubomierzu na Dolnym Śląsku. Lubomierz to miejscowość niezwykle urokliwa, pełna tajemniczych historii i cudownych widoków- głównym tematem prac była barokowa architektura miasta. Pierwszy plener, jednodniowy odbywał się w okolicach Bydgoszczy, następny w Piławie, małej miejscowości na pojezierzu Drawskim.

Wystawa
Mikołaj Kopernik w twórczości Stanisława Szukalskiego
w Toruniu

W Muzeum Okręgowym w Toruniu w Domu Mikołaja Kopernika 14 października została otwarta wystawa Mikołaj Kopernik w twórczości Stanisława Szukalskiego.

Wystawa – informuje Magdalena Dembek – prezentuje wizję artystyczną wybitnego rzeźbiarza Stanisława Szukalskiego (1893-1987), której tematem jest Mikołaj Kopernik. Artysta był wyraźnie zafascynowany postacią astronoma, podobnie jak innymi wybitnymi osobistościami: Bolesławem Chrobrym, Adamem Mickiewiczem, Józefem Piłsudskim. Muzeum Okręgowe w Toruniu posiada w swoich zbiorach szereg interesujących prac autorstwa Szukalskiego: monety, medale, grafiki, rysunki i rzeźbę. Wśród nich jest też kilka obiektów zawierających wizerunek astronoma: medal i dwie monety, litografia, serigrafia barwna i rysunek. Obiekty te są prezentowane na wystawie wraz ze zdjęciami niezrealizowanych projektów pomnikowych. Dopełnieniem prezentacji jest biografia artysty wraz ze zdjęciami.

Stanisław Szukalski – wybitny i kontrowersyjny polski rzeźbiarz – urodził się w Warcie koło Sieradza. Studiował w Institute of Art w Chicago oraz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Konstantego Laszczki. Jest autorem wielu popiersi portretowych, symbolicznych kompozycji figuralnych i projektów pomnikowych, np. pomnika Adama Mickiewicza, Bolesława Chrobrego, Duchtyni na Wawelu – pomnika i grobowca dla Józefa Piłsudskiego, a także dekoracji rzeźbiarskiej gmachu Muzeum Śląskiego. W 1929 roku skupieni wokół Szukalskiego młodzi wielbiciele jego talentu założyli grupę Szczep Szukalszczyków Rogate Serce, której głównym postulatem było odcięcie się od wpływów Zachodu i nawiązywanie w sztuce do słowiańskich korzeni. Po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 roku artysta wyjechał na stałe do Stanów Zjednoczonych. Większość jego dzieł pozostawionych w Polsce została zniszczona przez Niemców i rozkradziona w czasie okupacji.

Wystawa
150 lat kolei w Toruniu. Historia Kolei Wschodniej
w Toruniu

W Domu Muz w Toruniu (przy ul Poznańskiej 52) 20 października została otwarta wystawa 150 lat kolei w Toruniu. Historia Kolei Wschodniej w Toruniu. Przed 150 laty – piszą organizatorzy – jedna z linii Królewskiej Kolei Wschodniej połączyła Toruń z Bydgoszczą i innymi miastami Prus i Niemiec. Wystawa prezentuje historię Królewskiej Kolei Wschodniej, która w XIX wieku połączyła Berlin z Królewcem (obecnie Kaliningrad), jej obecny stan i stawia pytanie o przyszłość. Podczas otwarcia wystawy dwóch historyków, Jan Musekamp (Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą) oraz Marcin Przegiętka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), dokonało wprowadzenia w tematykę kolei, jej historii i znaczenia dla Torunia.

Wystawie będzie towarzyszył w dniach 3-4 listopada pokaz filmów: Pociągi pod specjalnym nadzorem, Człowiek na torze i 89 milimetrów od Europy).

Opr. J. R.

Na Zjazd Twórców Ludowych i Jarmark Sztuki Ludowej Jesień na Pałukach w Żninie w dniach 24-25 września.

Do Pałacu Lubostroń:

• na Koncert Nadzwyczajny – recital fortepianowy Piotra Nowaka i uczniów Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych im. Artura Rubinsteina w Bydgoszczy 25 września,
• na CXLI Koncert Pałacowy z cyklu Koncerty Pałacowe – Niedzielne Spotkania Rodzinne – recital fortepianowy Jekateriny Drzewieckiej 2 października,
• na VI Europejskie Spotkania Artystyczne Festiwal Wielu Sztuk w dniach 7-9 października.

Do Domu Plastyka w Toruniu na otwarcie wystawy Damiana Pietrka i Roberta Dudka 27 września.

Do Dworu Artusa w Toruniu na wernisaż wystawy fotografii członków Okręgu Toruńskiego Związku Polskich Fotografów Przyrody W pogoni za pięknem przyrody 29 września.

Do galerii bwa w Bydgoszczy na otwarcie wystawy XVIII Wojewódzkiego Przeglądu Plastycznej Twórczości Dzieci i Młodzieży Kameleon 29 września.

Do Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu na jubileusz 80-lecia placówki 30 września.

Do Galerii Wozownia w Toruniu na:

• wernisaż wystawy Marcina Berdyszaka Poręczenie 30 września,
• otwarcie wystawy plakatów Niklausa Troxlera 30 września,
• wernisaż wystawy Sophii Pompéry Nic, tylko ulotne światło 14 października,
• wernisaż wystawy Dominiki Krechowicz alians znaków 14 października,
• wernisaż wystawy Cezarego Klimaszewskiego dobra rada 14 października,
• wykład prof. Andrzeja Turowskiego Nokturny Władysława Strzemińskiego 18 października,
• wykład Lidii Klein Zwierzęca architektura 24 października.

Do Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu na otwarcie wystawy fotografii Macieja

Mierzejewskiego Kiedy drzewa idą do nieba… 5 października.

Do Soleckiego Centrum Kultury w Solcu Kujawskim na Radosne impresje jubileuszowe z nutką melancholii z okazji 25-lecia placówki 6 października.

Do Galerii Miejskiej w Inowrocławiu na otwarcie wystawy malarstwa Róży Kordos Światy 7 października.

Do Muzeum Okręgowego w Toruniu na otwarcie wystawy pokonkursowej i wręczenie nagród laureatom XXXIII Międzynarodowego Konkursu Plastycznego dla Dzieci i Młodzieży Moja przygoda w muzeum`2011 – 7 października,

Do Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów dla Dzieci i Młodzieży na zakończenie XV Międzynarodowego Festiwalu Teatrów dla Dzieci i Młodzieży Korczak 2011 w Teatrze Rampa w Warszawie 8 października.

Do Auli UMK w Toruniu na inaugurację roku akademickiego 2011/2012 Toruńskiego Uniwersytetu Trzeciego wieku 10 października.

Do Hotelu Mercure Helios na konferencję regionalną UTW Uniwersytety Trzeciego wieku – atrakcyjna formą aktywności osób starszych 10-11 października.

Do Teatru Saint-Michel w Brukseli na koncert charytatywny w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Pomorskiej i pianisty Pawła Wakarego pod batutą maestro Mitsuyoshi Oikawy – dla  zgromadzenia funduszy na naukę w Akademii Muzycznej w Bydgoszczy dla dwóch utalentowanych japońskich pianistów, pochodzących z regionu dotkniętego tsunami – 12 października.

Do galerii Fundacji Tumult w Toruniu na otwarcie wystawy pokonkursowej XVI Międzynarodowego Konkursu Twórczości Plastycznej Dzieci i Młodzieży Zawsze zielono, zawsze niebiesko, organizowanego przez Galerię i Ośrodek Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu – 13 października,

Do Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej w Bydgoszczy na otwarcie wystawy poplenerowej grupy plastycznej z Gminnego Ośrodka Kultury w Osielsku 13 października.

Do Muzeum w Grudziądzu na uroczyste obchody 50-lecia Galerii Współczesnego Malarstwa Pomorskiego 14 października.

Do Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kowalewie Pomorskim na otwarcie wystawy malarstwa Piotra Będkowskiego 14 października.

Do Chełmińskiego Domu Kultury w Chełmnie na VIII Chełmińskie Spotkania Klubów Seniora Złoty, jesienny liść 16 października.

Do Miejskiego Centrum Kultury w Barcinie na otwarcie wystawy fotografii Krzysztofa Krzemienia Cyfrowe wymiary 21 października.

Do Szkoły Podstawowej w Osieku nad Wisłą na uroczyste zakończenie renowacji byłego cmentarza ewangelickiego w Łęgu Osieckim 22 października.

Do Spichrzów przy ul. Grodzkiej w Bydgoszczy na wręczenie nagród i otwarcie wystawy XV Ogólnopolskiego Przeglądu Amatorskiej Tkaniny Unikatowej, organizowanego przez Wojewódzki Ośrodek Kultury i Sztuki Stara Ochronka w Bydgoszczy i Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy 22 października.

Centrum Inicjatyw Kulturalnych Gminy Chełmża na cykl imprez w ramach projektu Świetlica ze smakiem:

• na ucztę ziemniaczaną w świetlicy wiejskiej w Głuchowie 8 października,
• na ucztę śliwkową w świetlicy wiejskiej w Dźwierznie 21 października,
• na ucztę jabłkową w świetlicy wiejskiej w Grzywnie 29 października.

Opr. S. J.

KONFRONTACJE AMATORSKIEJ TWÓRCZOŚCI ARTYSTYCZNEJ REGIONU W DZIEDZINIE TEATRU

przegląd konkursowy 3-4 grudnia w Studenckim Klubie Pracy Twórczej Od Nowa.

WARSZTATY

Filmowo-telewizyjne News telewizyjny i reportaż; 12-13 listopada, część druga

Organizacja imprez dla małej i dużej grupy, 4-6 listopada

Muzyczne Domowe studio, 5-6 listopada

E-kultura i prawa autorskie – praktyczne warsztaty dla instytucji kultury, 17 listopada

Muzyka ciała i dźwięku naturalnego, 26-27 listopada

Jak wzbogacić warsztat pracy z dziećmi i młodzieżą, 9-11 grudnia

Muzykoterapia, 10-11 grudnia

Teatr PLUS 2.0. Cykl warsztatów drama- i teatroterapeutycznych oraz arteterapeutycznych

Przegląd małych form teatralnych przygotowanych przez uczestników warsztatów, 19 listopada w Szkole Podstawowej nr 1 w Toruniu

Projekt dofinansowywany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Edukacja Kulturalna.

WYSTAWY

W Galerii Mała w Zespole Placówek Oświatowych Bursa w Grudziądzu od 25 października jest prezentowana wystawa poplenerowa Dolina Osy.

W Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej im. Franciszka Becińskiego w Radziejowie 15 listopada zostanie otwarta wystawa poplenerowa Kujawy i Pałuki.

INTERNETOWE KALENDARIUM KULTURALNE

Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu przyjmuje zgłoszenia imprez kulturalnych organizowanych w województwie kujawsko-pomorskim. Są one zamieszczane w Internetowym Kalendarium Kultury.

Imprezy lub ich aktualizacje należy zgłaszać za pomocą formularza „<zgłoś>” w portalu www.ikk.art.pl. Można je przesyłać pocztą elektroniczną: woak@woak.torun.pl.

Internetowe Kalendarium Kultury jest dostępne w portalu www.ikk.art.pl oraz na stronie internetowej Ośrodka – www.woak.torun.pl.