Biuletyn Informacji Kulturalnej
11-12/2021

Kończymy rok nękani obawami: nie wiemy jak w naszych działaniach ograniczy nas pandemia, nie mamy też całkowitej pewności czy organizując wernisaże, pokazy, spektakle, koncerty, spotkania, zajęcia edukacyjne zapewniamy pełne bezpieczeństwo uczestnikom i sobie. Wiemy, że kontakt za pośrednictwem ekranu nie zastąpi bezpośredniego. Niektórzy eksperci uważają, że musimy nauczyć się żyć z zagrożeniem wirusem. Uczymy się, podejmujemy kolejne zadania. Tymczasem obserwujemy wzrost zakażeń koronawirusem…

Nie poddajemy się przygnębieniu, optymizm na trudne czasy znajdujemy w sztuce, w porozumieniu z najmłodszymi autorami grafik eksponowanych w Galerii i Ośrodku Plastycznej Twórczości Dziecka w Toruniu. Ten optymizm jest niepowierzchowny, choćby dlatego, że grafika wymaga gruntownego namysłu nad kreowaną formą oraz żmudnej pracy. Nie tylko zachwycamy się pracami młodych twórców z całego świata, którzy nadesłali je na Międzynarodowe Biennale Grafiki Dzieci i Młodzieży, ale i… uczymy się od nich patrzenia na bliższe i dalsze otoczenie. Niejednostronności w oglądzie otoczenia uczymy się  od malarzy nieprofesjonalnych, którzy nadesłali swoje dzieła na Ogólnopolski Konkurs Malarski im. Teofila Ociepki organizowany przez bydgoskie Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury. Pokonkursowa wystawa została zaprezentowana w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Dopowiedzeniem ekspozycji są obrazy najbardziej znanych twórców z kręgu art brut pokazywane w Salonie Hoffman w Kujawsko-Pomorskim Centrum Kultury Bydgoszczy. O powrocie na dobre do życia artystycznego po przerwie spowodowanej pandemią zapewniają włocławscy FotoObiektywni wystawą w Centrum Kultury Browar B. we Włocławku. Z malarką Urszulą Macak przypatrujemy się pięknu przyrody. W obrazach Henryki Piekarskiej znajdujemy widoki Torunia, którego już nie ma… Michał Kwiatkowski w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku – w Muzeum Etnograficznym oprowadza nas po wystawie o drodze i wędrowaniu i prowadzi Za siódmą górę…

Seansem w Centrum Kultury Dwór Artusa w Toruniu zostały sfinalizowane Filmowe Konfrontacje Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu organizowane przez Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu, ale filmy możemy oglądać w domu, gdyby się okazało, że pandemia uniemożliwia nam udział w życiu kulturalnym w przestrzeni publicznej.  

Od końca października w Toruniu oglądać można było wystawę XXII Międzynarodowego Biennale Dzieci Grafiki Dzieci i Młodzieży. Pomimo niesprzyjających okoliczności, wszak globalny lockdown zmusił wiele instytucji kulturalnych i placówek edukacyjnych do ograniczenia lub zawieszenia działalności, na konkurs nadesłano prawie pięć tysięcy prac, do wystawy wybrano 769 grafik wykonanych w różnych technikach. Ekspozycja była prezentowana w głównej siedzibie organizatora – Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka przy Rynku Nowomiejskim oraz w filii przy ulicy Kościuszki.

Chociaż prace powstawały w specyficznym czasie, trudno odnaleźć w nich odniesienia do pandemii. Co więcej, większość młodych autorów zdaje się wybiegać w przyszłość w czasy „po” koronawirusie, dzieląc się ze światem swoim optymizmem. Wśród tematów podejmowanych przez najmłodszych twórców (do 7 lat) dominują – jak zazwyczaj – portrety zwierząt. Niektóre z nich oddane są z wyjątkowym, biorąc pod uwagę wiek autorów, realizmem, np. dumny kogut Juliany Richterovej ze Słowacji, inne zdają się być mocno zantropomorfizowane, jak para zielonookich kotów na grafice Neli Tomasowej, również ze Słowacji. Są też autorzy, którzy świat fauny pokazują w sposób bardziej symboliczny, nie dążą do bezpośredniego odwzorowania tego świata, ale skupiają się na najbardziej wyrazistych cechach. W taki sposób rodzinę być może wilków, a może lwów pokazał Jan Kajetan Rypel z Gdańska, kierując uwagę oglądających na groźne zęby i zjeżoną grzywę zwierząt.

Prace dzieci z najmłodszej grupy pokazują ich niezwykły zmysł obserwacji. Autorzy dostrzegają zjawiska, na które starsi – tym bardziej dorośli – nie są już wrażliwi. Dziewczynka wyprowadzająca psy na grafice Kamili Barczyk z Gorlic albo chłopiec, również spacerujący z psem pokazany przez Rebekę Orszaghovą ze Słowacji przyglądają się z zainteresowaniem towarzyszącym im w wędrówce motylom i pszczołom. Trudno rzecz jasna od najmłodszych uczestników Biennale Grafiki Dzieci i Młodzieży oczekiwać warsztatowego mistrzostwa, ich prace zachwycają spontanicznym ujęciem tematu i radosną wizją świata. Mimo to każdą z zaprezentowanych na wystawie grafik w grupie do 7 lat cechuje poprawna kompozycja, uwypuklająca ważne i znaczące elementy obrazu. Dowodzi to, że nawet najmłodsi chcą świadomie realizować swoje pomysły, że chcą opowiadać językiem plastycznym o swoim dziecięcym świecie.

Nie tylko zwierzęta, ale też przyroda w szerszym kontekście to główny temat grafik tworzonych przez starsze dzieci (8-10 lat). Valeriya Tolmacheva z Rosji pokazała grupę ubranych w ciepłe futra rybaków, którym w oddali towarzyszą niedźwiedzie polarne. Z kolei Karol Lubszczyk z Rybnika sportretował stojącego nad wodą mężczyznę przyglądającego się przepływającym w oddali statkom. Głowę cętkowanej pantery albo tygrysa w nieoczywistym otoczeniu łąkowych kwiatów pokazała Polina Baklanova z Rosji. Tak ujęte zwierzę nie może budzić strachu, kojarzy się raczej z potulnym kotem domowym. Jednak kolory farb użytych w odbitce niepokoją – ostrzegawczy pomarańcz i krwista czerwień zdecydowanie kontrastują z łagodnym pyskiem zwierzęcia. Zdecydowanie bardziej potulnych domowników pokazuje Zofia Deręgowska z Torunia. Trzy psy patrzą z zainteresowaniem na świat, gotowe na zabawę czujnie obserwują swoje otoczenie. Kocie igraszki w dowcipnej formie ujęła Aleksandra Grynicka z Rybnika, zaś poważną rozmowę kociej matki i młodego kota pokazał Mikulas Danek z Czech.

Tematem równie chętnie podejmowanym przez autorów z grupie wiekowej 8-10 lat jest miasto i codzienne życie mieszkańców. Niemal surrealistyczną wizję miasta wykreowała Ewa Kos z Zabrza. Rezygnując częściowo z perspektywy, stłoczyła obok siebie zabytki i nowoczesne wieżowce, tramwaje a nawet pojedyncze drzewa. Niezwykle intrygujący jest exlibris autorstwa Szonyi Furstner z Serbii. Autorka połączyła dwa porządki: świata rzeczywistego i onirycznych marzeń. Sen pokazała jako podróż, lot na skrzydłach ptaków ponad miastami, ponad domami i ogrodami. Znakomicie zakomponowana miniaturka zachwyca piękną formą oraz bogactwem skojarzeń.

W trzeciej grupie wiekowej (11-13 lat) obok wizerunków zwierząt i kadrów z codzienności pojawiają też się bardziej złożone obrazy. Młodzi graficy chętnie interpretują na przykład miejskie pejzaże. Ciekawą wizję nowoczesnego, ciasnego, ale perfekcyjnie działającego miasta przedstawia Ka Laam Chan z Hong Kongu. Gęsto ułożone linie krzyżują się pod różnymi kątami, tworząc formy przypominające skomplikowaną strukturę rzadkiego i pięknego kryształu. Jednak ta silnie zurbanizowana przestrzeń nie przeraża, gdyż każdy element wydaje się być na swoim miejscu, w kompozycji nie ma przypadku, nie ma niepotrzebnej linii; więcej: nie ma nawet źle poprowadzonej linii. Miasto wydaje się być trochę wyidealizowane, ale jest to wizja autorska – pełna optymizmu i wiary w nowoczesność. Z pejzażem leśnym zmierzyła się z kolei Monika Spodniewska z Chełma. Drzewa i rośliny w poszyciu tworzą przyjazną przestrzeń, w niemal namacalny sposób zapraszają do wędrówki. Znakomicie ujęta perspektywa oddaje głębię lasu, zachęcając do jego eksploracji. Całość jest przyjaźnie rozświetlona, a pomiędzy liśćmi przebija się niebo. Górską polanę, przystanek na szlaku, pokazała z kolei Julia Halaszka z Rybnika. Rozległy widok zamykają szczyty, wcześniejsze plany wypełniają różne gatunki drzew pokazane w wyjątkowo sugestywny sposób. Na pierwszym planie zaś widać pień masywnego świerka, na którym namalowano oznaczenie szlaku. Pod tym właśnie świerkiem wraz z autorką przystajemy, by podziwiać widoki.

Dowodem wysublimowanej wyobraźni jest praca Sabiny Sindaraite z Litwy. Kwiat doniczkowy, być może nawet bonsai ozdobiony został fantazyjnymi formami graficznymi przypominającymi mandale. Perfekcyjnie dopracowana kompozycja sprawia, że przestrzeń symboliczna ściśle łączy się z rzeczywistością i trudno te dwa porządki rozdzielić. Motyw roślin obdarzonych magicznymi właściwościami pojawia się w bajkach wielu kultur, nie można zatem się dziwić tak często wyrażanej przez dzieci tęsknocie za magicznym drzewem lub cudownym kwiatem.

Uwagę przyciąga również dynamiczna scenka z jazzowego klubu. Ekaterina Smirnova z Rosji pokazała kontrabasistę i saksofonistę w trakcie występu. Sylwetki obu muzyków zostały ujęte tak sugestywnie, że niemal słychać pulsujący rytm, w którym się poruszają.

Grafiki odnoszące się do sytuacji dynamicznych i bardziej złożonych relacji chętnie tworzą autorzy z grupy wiekowej 14-16 lat. Kolędników wędrujących po domach pokazała Anastasia Mashkevich z Białorusi, walczących zapaśników – P. Sai Sandhya z Indii, a tłum podróżnych przed dworcem kolejowym – Maria Biankina z Rosji.

Niecodzienną perspektywę przyjęła Angelina Zubanova z Rosji, pokazując zbiór truskawek. Na pierwszym planie widzimy jedynie dłonie i stopy osoby pochylającej się po okazały owoc. W tle natomiast, w oddali, pokazane zostały zarysy innych osób pracujących w polu. Stosując taki zabieg kompozycyjny, autorka kieruje uwagę oglądających na dwa najbardziej istotne elementy sytuacji: pracujące dłonie i piękne, dojrzałe truskawki. Skupiając się na tych szczegółach, Anelina Zubanowa przypomina, że żywność, która trafia na nasz stół to efekt ciężkiej pracy wielu osób, czego wyrazem jest też troska, z jaką dłonie chwytają delikatny owoc.

Skąpane w deszczu miasto pokazuje Maja Dwornicka z Rybnika. Z precyzją oddała zachmurzone niebo i miraże budynków odbijające się w kałużach. Statyczny obraz ożywia postać przechodnia z parasolem.

Chociaż młodzież nie unika tematów przyrodniczych, jej spojrzenie jest zupełnie inne niż młodszych autorów. Z jednej strony w świecie roślin i zwierząt poszukuje intrygujących form plastycznych, z drugiej natomiast zwraca uwagę na relacje zachodzące pomiędzy różnymi ogniwami ekosystemu. Dialog dwóch ptaków pokazuje na przykład Sara Peskova z Czech, zaś grupę żerujących much Andras Rozsa z Rumunii. Forma plastyczna lasu zainspirowała Katarzynę Baran z Dobkowic. Czarne, pozbawione liści pnie i splątane konary tworzą niepokojący, lecz intrygujący zarazem pejzaż jesienny. Przeciwieństwem jest z kolei optymistyczna wiosenna wizja zieleniących się drzew na grafice Sary Saric z Chorwacji. Nobliwe rośliny zdają się komunikować ze sobą, żyć w zgodzie, którą sugeruje harmonijna, prawie symetryczna kompozycja pracy. Staw ze stadem żurawi pokazała Ksenia Urazmetova z Rosji, a jagniątko wypoczywające na łące – Milena Gogoleva, również z Rosji.

W najstarszej grupie wiekowej (17-19 lat) panuje największa różnorodność tematów i form plastycznych. Wciąż obecne są zwierzęta, jak na grafice Dobrawy Dagny Górnej z Bydgoszczy, której fragment znalazł się na plakacie XXII Biennale, z drugiej zaś liczne są przedstawienia lasu: Mai Brylińskiej z Supraśla czy Emilii Samuel z Łomży. Pojawiają się też jednak inne tematy.

Futurologiczną wizję miłości człowieka i robota kreuje Marlena Nowacka z Bydgoszczy. Zwyczajny gest, serdeczny pocałunek w policzek budzi strach. Całujący robot sprawia wrażenie „w pełni zaangażowanego” w tę sytuację, jednak człowiek nie wygląda na zachwyconego… Zdaje się pozostawać obojętnym na zachowania maszyny, jego twarz nic wyraża. Intrygującą formę ma też pocałunek bohaterów grafiki Emy Paulinyovej ze Słowacji. Kobieta i mężczyzna zdają się nie mieć twarzy… Precyzyjnie pokazane zostały szczegóły garderoby, ale w miejscu głowy nagle pojawia się plama zaledwie w przybliżeniu oddająca jej zarys. Można ten obraz wielorako odczytywać, ale wydaje się, że młoda autorka chce w ten sposób pokazać zjawisko powszechne we współczesnym świecie. Coraz rzadziej interesuje nas drugi człowiek, coraz częściej żyjemy w narcystycznym świecie, w którym wszystko jest kreacją. W takim świecie jakakolwiek głębsza relacja, jakiekolwiek porozumienie wydają się niemożliwe.

Antidotum na te dwie raczej ponure wizje jest emanująca nieskrępowaną radością grafika, którą stworzyła Marija Ozola z Łotwy. Cztery młode kobiety śmieją się spontanicznie, zarażając swoim optymizmem oglądających.

Wśród autorów eksperymentujących z formą niezwykle intrygujące są abstrakcja Domika Kiedyka z Gronowa Górnego oraz surrealistyczne przedstawienie kota pożerającego (chyba…) drapacze chmur Alicji Wiśniewskiej z Bydgoszczy. Obie prace – chociaż wykonane są w odmiennych technikach – cechuje przemyślana kompozycja i precyzyjna realizacja.

Zaplanowane na 2020 rok, ale z oczywistych powodów przełożone na jesień 2021 roku XXII Międzynarodowe Biennale Grafiki Dzieci i Młodzieży na pozór nie różni się od wcześniejszych edycji konkursu. Młodzi artyści podejmują podobne tematy, z podobnym zaangażowaniem podchodzą do swojej twórczości, starannie i z pietyzmem realizują zadania plastyczne. Inny jest jednak kontekst… Niepewna przyszłość, troska o siebie, o najbliższych – a także o przyszłość świata – nastrajają raczej minorowo. Jednak nieskrępowana radość, którą w swoich grafikach zawarli autorzy staje się ożywczym oddechem, który pozwala spojrzeć w przód z optymizmem. Paradoksem jest, że dopiero te trudne okoliczności uświadamiają nam, jak wielką wartość ma umiejętność patrzenia na świat z perspektywy dziecka, młodej osoby, przed którą świat staje otworem. Bez względu na rozwój wydarzeń i sytuację, w jakiej będziemy oglądać grafiki podczas następnej edycji Biennale, warto pamiętać o tych ogromnych pokładach optymizmu, którymi niezmiennie obdarzają nas młodzi autorzy.

W Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w gmachu Zbiorów Sztuki od 9 października była pokazywana wystawa 13. Ogólnopolskiego Konkursu Malarskiego im. Teofila Ociepki zorganizowanego przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy. Zaprezentowanych zostało dwieście pięć obrazów stu siedmiu artystów, które spośród ponad sześciuset prac konkursowych wybrali do ekspozycji jurorzy: Krystyna Kotula z Włocławka, Bożena Olszewska z Torunia, Sonia Wilk z Katowic i Zbigniew Chlewiński z Płocka.

Wystawa przyciągała uwagę bogactwem kolorów i form. Była zróżnicowana i zarazem spójna. Wydaje się, że nie było na niej obrazu, który pojawiłby się przypadkowo. Obecność każdego znajdowała uzasadnienie, właśnie: obecność. W każdym uwidoczniła się indywidualność autora, jego szczerość, zwykle również bezpośredniość. Oglądając obraz, często miało się wrażenie spotkania z autorem, jakby uobecnił się w tym, co namalował, narysował, utrwalił na matrycy. Na wystawie znalazły się prace w różnych technikach malarskich, ale i rysunki, i grafiki.

Nie było też obrazu, który by można uznać za oczywisty, a więc taki, który byłby poprawny czy raczej więcej niż poprawny i nie zawierał, nie niósł czegoś jeszcze, czegoś nieoczywistego w ujęciu tematu, formie, kolorystyce przedstawionego świata. Były epifanie radości i obrazy jeśli nie niepokojące, to zatrzymujące w namyśle nad przedstawionym światem i tym, który jest poza nim… 

Wystawa została starannie zaaranżowana, obrazy układały się w opowieść o świecie pozostającym zapewne w związku ze światem wewnętrznym autorów i ich bliższym i dalszym otoczeniem. W tym uporządkowaniu, oczywiście, i w samych obrazach, odczuwało się coś prawdziwego: niejednoznacznego, złożonego, wciąż się odsłaniającego… Choć często fantastyczne, kreowane przy udziale nieograniczanej schematami wyobraźni, to malarstwo wydaje się ściśle związane z doświadczeniami, przeżyciami autorów – z życiem. Pokazują je w sposób naturalny, i wprost, i poprzez metafory i symbole.

Każdy obraz był precyzyjnie zakomponowany, zapewne na kompozycję zwracali uwagę jurorzy, wybierając prace na wystawę. Były tu kompozycje proste, jak na Tkaninie Adama Nidzgorskiego z Marsylii: przyjaciele z różnych stron coś oglądają, są razem… Z ujmującą prostotą zakomponowane były obrazy Rower Weroniki Miezgiel ze Starej Wsi, Bociany odlatują do ciepłych krajów Macieja Postawy z Radwanowic, Dwie kurki Krzysztofa Wojnickiego ze Starej Wsi, Przyjaciel z Kosmosu Zbigniewa Bieganowskiego z Gdańska.

Przeważały kompozycje złożone, jak Bydgoszcz nocnych elfów Dariusza Kurzawy z Wrocławia. Autor stworzył fantastyczną opowieść o mieście nad Brdą, z symultanicznie rozgrywaną akcją. Wieloelementowe plastyczne narracje przedstawiali Tomasz Cieśliński z Dąbrówki Wielkiej w Oddziaływaniu ze świata, Zbigniew Wypijewski z Bydgoszczy w cyklu płócien, Marcin Mariak z Białogardu w Laboratorium, Piotr Paprocki z Bydgoszczy w Mieczu boleści, Rafał Antos ze Skierniewic w Królu, Jakub Kawałek w Kuszeniu na bardzo wysokiej górze. Na tym rysunku autor zgromadził niezliczone postacie, portrety, budynki, ornamenty, znaki… Jako złożoną można określić barwną kompozycję Piotra Dudka Z wnętrza. To wyobrażenie baśniowego drzewa: z pnia, z ogromnej dziupli wydobywają się świetliste kwiaty; w przedstawionym świecie dzieje się coś, co trudno nazwać, określić… Tytuł należy chyba traktować jako wskazanie metafory…

Liczne były pejzaże, zarówno przedstawienia natury, jak i architektury. Radość z Wiosny wyraziła Anna Kowalska ze Skierniewic. Rozlewiska wiosenne, a także zachwycenia zaśnieżoną przestrzenią w Zimie i obrazie bez tytułu pokazał Józef Kania z Torunia. Architektura miejska była tematem Powstania Warszawskiego wg S. Garwatowskiego Sebastiana Ciesielskiego z Bydgoszczy. Patrząc na miasto, Agata Ala Dębowska z Wieliczki zachęcała: Zostań w domu, chroń życie. Sympatycznym spojrzeniem na miejski zakątek był Fiacik Elżbiety Wiejackiej z Katowic. Wydawał się streszczeniem wzruszającej opowieści Spacer z psem Mateusza Połecia ze Skierniewic.

Liczne były sceny z życia wiejskiego, zwłaszcza dawnego. Dionizy Purta z Białegostoku przedstawił Żęcie zboża, Korzenie, Chleb dożynkowy. Anna Węgiełek z Pęcławia spojrzała na Żniwa, na Tańce hulańce. Eugenia Olszewska z Sejn pokazała Furmankę w upalny dzień i Sannę w dzień mroźny. Piotr Czapka z Kamienia w zgeometryzowanym porządku przedstawił Procesję na Boże Ciało. Z kolei Maglowanie, Mielenie w żarnach, Andrzejkowe wróżby w wiejskiej izbie pokazała Stanisława Mąka z Rożdżałowa.

Uczestnicy Konkursu chętnie malowali tak zwane martwe natury, na przykład Małgorzata Waręcka z Lublina Wazon z kolorowymi kwiatami, Marcin Ptak z Bydgoszczy Tulipany.

Liczne były na wystawie portrety. Zafrasowanego harmonistę sportretował Jan Nowak z Katowic w linorycie Zagrom Ci na cyji. Katarzyna Georgiev z Gdyni namalowała Portret Tomasza Beksińskiego, Natalia Grochowska z Gdańska postać Kobiety siedzącej. Sebastian Gabryelski z Gdańska namalował portret Księżniczki, Chłopca, Mężczyznę w czerwonym surducie, Piotr Bartoszewski z Poznania Portret świętego od piety.

Wielu autorów podejmowało tematykę sakralną. To między innymi obrazy Lucyny Kozłowskiej ze Skarżyska Kamiennej: Pan Jezus naszym królem, Święty Franciszek z ptakami, Matka Boża pod krzyżem. To Ukrzyżowany Mateusza Himmela ze Skierniewic, M. B. z Bogdanówki Zdzisława Słoniny ze Świątnik, Jezus na śmierć skazany Piotra Stanisza z Kamionny. Sakralny charakter miał obraz Marka Świetlika z Kołobrzegu W katedrze kołobrzeskiej. Szopkę betlejemską pokazała Alicja Nowogrodzka z Lublina. Do wschodniego chrześcijaństwa nawiązał Adam Nidzgorski z Marsylii w Ikonie i pracach, które można określić jako studia poprzedzające ten obraz.

Tematykę starotestamentową podejmował Jarosław Wojtyna z Krakowa, malując Dalilę – damę dworu, Judytę i przeznaczenie Holofernesa, Rut i kłosy. Biblijne inspiracje zaznaczyły się w obrazach Władysława Wałęgi z Krakowa.   

Konkursowi autorzy nie stronili od erotyki. Była śmiała w obrazach Zbigniewa Wypijewskiego z Bydgoszczy, sugestywna w obrazach Arkadiusza Kienca z Wrocławia, na przykład w Nimfie i golasie na łonie natury, dyptyku Wszyscy jesteśmy nadzy.

Oglądając wystawę, można było się uśmiechnąć, na przykład przed Żużlowcami Tomasza Żaglewskiego: znani zawodnicy zostali umieszczeni – jak na pasie startowym – w okienkach programu zawodów. Anna Gassion z Bydgoszczy przedstawiła kota polującego na ptaki; choć wzywa Chodźcie tu ptaszki, one krążą wokół niego, drwiąc z  łowieckiego zapału drapieżnika. Adam i Ewa w raju na obrazie Józefa Węgiełka wciąż się śmieją, ale już są nadzy… Zabawny się zdawał tytuł linorytu Tomasza Kwiatkowskiego Trzech na jednego; ci trzej to jeździec wbijający ostrze włóczni w otwartą paszczę smoka, koń i pies, jeden był smok. Dowcipnie wypowiadał się o pandemii, nawiązując do komiksu, Daniel Stachowski ze Skierniewic.  

Jurorzy konkursu – pisał Zbigniew Chlewiński w zamieszczonym w katalogu wystawy tekście Rozterki na temat przedstawień natury – w swojej laudacji poprzedzającej nominacje ujawnili wiedzę o skrajnie zróżnicowanej pozycji uczestników konkursu, pod wieloma względami: doświadczenia artystycznego, samodzielności twórczej, techniki i użytego materiału, temperamentu i szerokości wyobraźni, bogactwa i rozmachu warsztatowego, również funkcjonowania w swoim środowisku artystycznym i różnicy środowisk, w jakich artyści funkcjonują, aż w końcu pod względem liczby otrzymanych nagród i wyróżnień, udziału w wystawach i mnogości publikacji o ich dziełach: jedni sławni i uhonorowani wysokimi ocenami – inni nieznani i dopiero nieśmiało stawiający się przed publicznością; pierwszych i ich prace znamy – drugich spotykamy z ciekawością; ci tworzący piętrowe przedstawienia – tamci operujący jednowymiarową kreską. I tak dalej, i tym podobnie. Wszyscy w sumie stanowią społeczność artystów o złożonej różnorodności, w której gąszczu nie jest prosto się połapać.

Na eksponowane we Włocławku obrazy można spoglądać z wielu stron, podkreślać choćby takie aspekty, jak realizm przedstawień i transformacje tego, co widać, charakterystyczne dla poszczególnych twórców stylistyki, podejmować próby interpretacji… Można też skupić uwagę na pracach poszczególnych autorów, znanych i uznanych twórców z kręgu art brut, jak i mniej znanych, także debiutujących we Włocławku. Można by pokusić się o określenie zjawiska, które pokazuje pokonkursowa wystawa… Można też zatrzymać się w zaciekawieniu, zachwycie, radości ze spotkania.  

Konkursowi w tym roku towarzyszyły prezentowane w Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej w Kujawsko-Pomorskim Centrum Kultury w Bydgoszczy wystawy Erwin Sówka wizjoner oraz Oblicza art brut.

Wystawie 13. Ogólnopolskiego Konkursu Malarskiego im. Teofila Ociepki zorganizowanego przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy prezentowanej od 9 października w gmachu Zbiorów Sztuki w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku towarzyszyła pokazana 21 października w Salonie Hoffman w bydgoskim Centrum wystawa Oblicza art brut. Eksponowane były obrazy malowane w różnych technikach i stylistykach: pejzaże, zarówno architektura, jak i natura, również w nastroju metafizycznym, malarskie wizje, portrety, sceny z życia, i we wnętrzach, i na ulicach, w otwartej przestrzeni…

Sztuce z kręgu art brut były poświęcone sympozja zorganizowane we włocławskim Muzeum w roku 2013 i 2018. W rozmowie o sympozjum w roku 2013 Krystyna Kotula mówiła – w kontekście referatu Kamila Salema, Art brut to art brut i nikt nie wie o co chodzi – że początkowo termin ten odnosił się tylko do kolekcji Jeana Dubuffeta (…). Dopiero z czasem zaczęto nazwą art brut określać twórczość dziwaków, samotników, osób z marginesu społecznego, a najczęściej z dysfunkcjami psychicznymi. Dziś  z jednej strony istnieje określona przez muzeum w Lozannie (Collection de l`artbrut) purystyczna definicja art brut, która nadaje kierunek gromadzeniu tamtejszej kolekcji, z drugiej strony wielokrotnie art brut zastępowane jest różnymi określeniami, m.in. „sztuka naiwna”, „sztuka prymitywna” czy „outsider art”. Jako że o przynależności do art brut decydują prace i ich jakość na równi z wątkami biograficznymi artystów, kwalifikowanie do art brut poszczególnych twórców przysparza nieraz kłopotu. (…) Dopiero z czasem zaczęto to określenie precyzować do osób dotkniętych marginalizacją społeczną, a jednocześnie  samodzielnych artystycznie, innowacyjnych, mimo braku wiedzy o kulturze, wreszcie tworzących zawsze z wewnętrznej potrzeby, a nie dla  korzyści materialnych (Biuletyn Informacji Kulturalnej nr 9-10/2013).

Wystawy artystów z tego kręgu wzbudzają coraz większe zainteresowanie, prace są gromadzone w muzeach, kolekcjach prywatnych. O artystach, których zalicza się do art brut powstają filmy, np. Maudie w reżyserii Aisling Walsh o Maud Lewis, Serafina w reżyserii Martina Prevosta o Séraphine Louis czy Mój Nikifor Krzysztofa Krauze o Nikiforze Krynickim (Epifaniuszu Drowniaku). W Angelusie Lecha Majewskiego zostali pokazani malarze z Grupy Janowskiej. Należeli do niej m.in. Teofil Ociepka i Paweł Wróbel. Ich obrazy – wraz z pracami Ryszarda Koska, Władysława Wałęgi, Władysława Rząba i Adama Nidzgorskiego – zostały pokazane na bydgoskiej wystawie. Prace pochodzą z prywatnej Kolekcji Sztuki Macieja Balceraka.

Bydgoska wystawę należy uznać za reprezentatywną dla nurtu art brut i, jak się wydaje, dla twórczości każdego z sześciu twórców.

Na prezentowanych obrazach Teofila Ociepki widzimy fantastyczny świat, który może kojarzyć się z pierwotnym lasem. To niezwykła przestrzeń zamieszkała przez przedziwne stwory, których rodowodu należałoby szukać w baśniach. To Dżungla, Pejzaż z lwami i innymi zwierzętami, to wilgotna Leśna gęstwina, to Fantastyczne stwory. To również Jezioro, Pejzaż 2 przedstawiający morze, ruiny zamczyska na półwyspie, walczące w wodzie smoki. To także Hydra.

Pośród eksponowanych obrazów nieodległe w nastroju od prac Teofila Ociepki jest wizjonerskie, zawierające akcenty mistyczne czy metafizyczne malarstwo Władysława Wałęgi. Również kieruje ono uwagę ku przedziwnym przestrzeniom, w takich choćby pracach, jak Natura 2018, Czas. Władysław Wałęga skupia też uwagę na sobie, na przykład w malarskim Autoportrecie. Wizyjny jest Przerwany sen. Przypowieścią się zdaje obraz Hop szklankę piwa.

Pijalnię piwa przedstawił Ryszard Kosek. To oczywiście całkiem inne spojrzenie na rzeczywistość: pijąc piwo, mężczyźni gwarzą. Kobieta i mężczyzna siedzą przy stole i popijają wódkę w porze telewizyjnego dziennika – za nimi ktoś leży, to Anioł przyszedł na telewizję. Gdzie indziej Małpy piją denaturat. Ryszard Kosek przedstawił Portret Janka, Portret kobiety, Jamioła, Akt, także Akt 2: tańczą dwie kobiety, jedną widać z przodu, drugą z tyłu. Malując Wg Hieronima Boscha, Ryszard Kosek nawiązał do stylistyki niderlandzkiego mistrza.

Nietytułowane, malowane na papierze, także na stronicy gazety, obrazy czy raczej malarskie szkice Adama Nidzgorskiego przedstawiają postacie, które wydają się zatrwożone, niepewne, rozkrzyczane. Uwagę przyciągają ich duże oczy…

Postacie w interakcji przedstawiał Władysław Rząb. Przy ulicznym Lodziarzu przystanęły dwie osoby i z nim plotkują… Smutna jest Biała szkapa. Inne obrazy to dynamiczne pejzaże: pochylone budynki zdają się szukać pionu. Tematami przedstawień miejskiej architektury artysta uczynił Dwa konie ciągnące wóz, Karawan jadący ulicami miasta.

Uspokojenie niosą jasno kolorowe, geometrycznie uporządkowane kompozycje Pawła Wróbla. To sceny z miasta: Furmanka wiezie ludzi, widać ją na pierwszym planie, na drugim dymią fabryczne kominy, Ciuchcia w słoneczny letni dzień ciągnie wagoniki z węglem. Wbrew tytułowi Pociąg w tunelu widać na torach biegnących przez miasto, wjeżdża do tunelu. Wije się w mieście różowa droga – to Śląsk z różową drogą. Również w słoneczny, ale mroźny dzień w przejrzystym powietrzu mieszkańcy na ulicy bawią się śnieżkami – to Bitwa śnieżna. Ludzie tłoczą się przy straganach – Na targowisku. Ulicą maszeruje Orkiestra górnicza.

Na bydgoskiej wystawie zostało pokazanych sześć różnych osobowości twórczych, sześć odmiennych postaw artystycznych. Można oglądać tę wystawę, skupiając się na współzależności ekspresji i kreacji w malarstwie. Każdy autor z pewnością uzewnętrzniał siebie, zarazem każdy kreował przedstawiony świat. Czy tylko intuicyjnie, jak można by myśleć, kierując się definicją art brut, czy może z ukształtowaną świadomością artystyczną? Naiwnie? Na pewno tak, że każdego z sześciu malarzy można uznać za twórcę osobnego. Łączy ich zarówno znakomity warsztat malarski, jak i naturalna swoboda w plastycznym ujmowaniu własnego świata.

Pokazywana w październiku i listopadzie wystawa jest pierwszą z cyklu Oblicza art brut, jak piszą organizatorzy, prezentującego najwybitniejszych twórców związanych z Ogólnopolskim Konkursem Malarskim im. Teofila Ociepki, i Tych, który byli dla niego inspiracją. Dodać można, że i we Włocławku, i w Bydgoszczy były pokazywane obrazy Adama Nidzgorskiego i Władysława Wałęgi.

W Centrum Kultury Dwór Artusa w Toruniu w listopadzie była prezentowana wystawa obrazów Henryki Piekarskiej Toruń nieistniejący. Główną częścią ekspozycji był cykl przedstawień obiektów, których dziś próżno by szukać w zabudowie miasta. Zostały zburzone, niekiedy tam, gdzie stały, wzniesiono nowe budowle. Po Zamku Krzyżackim pozostały fragmenty, które dają nikłe pojęcie o ogromie warowni. Ratusz Staromiejski nie został zburzony, ale zyskał inny charakter architektoniczny niż miał pierwotnie.

Autorka pracę malarską poprzedziła gruntowną kwerendą ikonograficzną. Dotarła do przedstawień Torunia, w których można zobaczyć nieistniejące dziś budowle. Wgłębiała się też w opisy dawnego Torunia, nie pomijając toruńskich legend.

Toruń, którego nie ma Henryka Piekarska malowała jasnymi, wyrazistymi barwami. Można odnieść wrażenie, że pokazywała miasto w słoneczne dni. Budynki zdają się niedawno zbudowane bądź odnowione. Autorka zaznaczała też życie torunian: chodzą, wykonują swoją pracę, ubrani tak, jak nosili się ludzie w czasach, które malarka wybrała dla portretowania poszczególnych obiektów. Czasem pokazywała je blisko okresu, w którym je zbudowano, czasem po latach, a nawet wiekach. O tyle to ważne, że większość budynków rozbudowywano, przebudowywano. Atrybutami okresów historycznych są nie tylko stroje torunian. Po Wiśle pływają szkuty…

Malując Starotoruńskie dęby, Henryka Piekarska przypomniała legendę o obrzędach ku czci bożka Thora pod wielkim dębem, o warowni, którą zdobyli Krzyżacy i zbudowali przy drzewie zamek… Ponieważ zalewała go Wisła, przenieśli się wyżej i w połowie trzynastego wieku zbudowali zamek, który torunianie zajęli w lutym 1454 roku i śpiesznie zburzyli. Ten zamek artystka przedstawiała trzykrotnie. Zaznaczyła plan podkowy, na którym zakonni rycerze zbudowali warownię. Przedstawienia różnią się wielu szczegółami; uwagę zwraca zwieńczenie wieży… Wokół zamku harcują zbrojni rycerze, pracują poddani państwa zakonnego…

Prześlicznie kolorowy jest malarski wizerunek wzniesionego pod koniec czternastego wieku Dworu Artusa – jako siedziby bractw mieszczan. Henryka Piekarska uwzględniła dekoracyjny portal z pierwszej połowy siedemnastego wieku. Budynek został rozebrany na początku dziewiętnastego wieku, po ćwierćwieczu na jego miejscu stanął nowy obiekt, także rozebrany – i pod koniec dziewiętnastego stulecia wzniesiono dziś stojący Dwór Artusa.

Henryka Piekarska namalowała kościoły, których już nie ma w przestrzeni miasta. Najstarszym i największym był Kościół i klasztor Dominikanów pw. św. Mikołaja, usytuowany poza murami Starego Miasta Torunia. Zbudowany pod koniec trzynastego wieku, został rozebrany po kasacie zakonu w 1820 r. Część cennego wyposażenia świątyni trafiła do innych kościołów w mieście i okolicy. Na obrazie pokazanym na wystawie widać kościół okolony ceglanym murem i budynek klasztorny. W trzynastym wieku również poza miejskimi murami został wzniesiony Kościół pw. św. Jerzego, przy nim szpital dla trędowatych i cmentarz św. Jerzego. Henryka Piekarska pokazała kościół w kształcie osiemnastowiecznym, za nim okazałą kaplicę grobową burmistrza Szymona Weissa i jego żony zbudowaną w 1738 r.

Kościół zburzony został na początku dziewiętnastego wieku podczas wojen napoleońskich. Z drugiej połowy czternastego wieku pochodził Kościół pw. Świętej Trójcy – zbudowany jako ratusz Nowego Miasta Torunia. Od 1667 r. służył jako świątynia toruńskim ewangelikom. Został rozebrany w 1818 r. Zbudowany w tym miejscu w stylu neoromańskim nowy kościół to dziś siedziba Fundacji Tumult. Malarka przedstawiła piękną bryłę gotyckiej świątyni, z tyłu kamienicę.

Artystka pokazała transportowanie na wieżę kościoła świętych Janów ważącego 7300 kilogramów po drewnianym pomoście Dzwonu Tuba Dei: słynną Trąbę Bożą ciągną woły.

Żuraw portowy – czterokondygnacyjny, ceglany – jest ważnym przypomnieniem Torunia jako miasta portowego. Do nabrzeża przypływały statki morskie z wielu krajów Europy, miasto było ważnym ośrodkiem handlowym. Żuraw, który pokazała malarka, służył nie tylko do załadowywania i rozładowywania statków, ale i stawiania masztów na żaglowcach. Na obrazie widać wspaniały dwumasztowy żaglowiec płynący środkiem rzeki; przy żurawiu został przycumowany dwumasztowiec z opuszczonymi żaglami: dokonuje się załadunek.

Komunikacji wodnej lewobrzeżnego i prawobrzeżnego Torunia służył w międzywojniu i w pierwszych latach powojennych parostatek Victoria. W Panoramie Torunia z Victorią malarka pokazała pociąg towarowy jadący po torach wzdłuż brzegu Wisły. Panorama niewiele się zmieniła, Victorii daremnie by wypatrywać.

Zapomniane albo nie dość często przypominane portowe tradycje miasta Henryka Piekarska uwidoczniła na obrazach przedstawiających panoramy Torunia, zamek krzyżacki.

Nie tylko gotyckie budowle malowała autorka Torunia nieistniejącego. Pokazała Willę podmiejską burmistrza Michała Nałęcza – 1774 r., Pomnik Poległych, Pomnik Zwycięstwa, którym zrzeszeni w Związku Wojaków – Weteranów pod koniec dziewiętnastego wieku upamiętnili poległych żołnierzy pruskich z Torunia i okolic. Neogotycki, z glazurowanej cegły obiekt wzniesiony opodal toruńskiego Teatru znikł z pejzażu miasta po wyzwoleniu Torunia w 1920 r.  

Choć Toruń zachwyca gotykiem, to zaciekawia urodą budynków modernistycznych. Niestety, nie wszystkie zyskały wystarczające uznanie, by je zaliczono do ważnych zabytków. Dworzec autobusowy, nowoczesny, gdy go zbudowano w 1938 r., przyciągał uwagę do 2008 r.

Obrazy z cyklu Toruń nieistniejący zdają się ilustracjami zajmujących opowieści. Przy każdym można by opowiadać o dawnym Toruniu. Henryka Piekarska ożywia wyobraźnię widza, zachwyca pięknem miasta, nieco je idealizuje. Oczyszcza bowiem przestrzeń z tego, co mogłoby się kłócić z wyobrażeniem miasta w przeszłości jako przestrzeni urzekającej świeżością… Poszczególne obrazy opatrzyła zwięzłymi opisami, wprowadzającymi w dzieje miasta.

Cykl Toruń nieistniejący autorka uzupełniła innymi obrazami, głównie pejzażami, nie tylko z kraju, a także żywiołowym portretem pieska oraz cyklem płócien, których zgeometryzowana kompozycja przywodzi na pamięć witraże. Być może genezy tego cyklu należy szukać w zaznajomieniu się autorki w liceum i na studiach z rysunkiem technicznym. Oczywiście, wiodącym tematem wystawy jest Toruń z jego przeszłością.

Ekspozycja pokazuje spektrum artystycznych zainteresowań Henryki Piekarskiej, może jej twórcze poszukiwania, odnajdywanie siebie w malarstwie. Obrazy uwidaczniają kolorystyczną wrażliwość autorki, jej upodobanie do barw jasnych i ciepłych, wrażliwość na piękno natury i architektury, dbałość o zwartość kompozycji, o szczegóły przedstawianego świata.

Oglądanie wystawy daje sporo przyjemności, zwłaszcza że artystka maluje z wielką starannością i zadbała o oprawę prac odpowiadającą ich tematyce i charakterowi.

Henryka Piekarska studiowała ekonomię na Uniwersytecie Łódzkim, uzyskała doktorat w dziedzinie nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmowała ważne stanowiska w administracji państwowej i samorządowej w Sierpcu, Płocku i Warszawie, wykładała na wyższych uczelniach, pracowała społecznie. Jest autorką licznych publikacji, w których podejmuje m.in. problematykę regionalną. Po zakończeniu pracy zawodowej, zająwszy się malarstwem, energicznie włączyła się w działalność sekcji plastycznej Toruńskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Szefując grupie Kolorowe Impresje, organizuje wystawy i inne wydarzenia. Współuczestniczy w redagowaniu portalu internetowego My w Toruniu.

Natura w różnych odsłonach jest tematem autorskiej wystawy malarstwa Urszuli Macak Piękno przyrody, którą można było w listopadzie oglądać w Filii nr 1 toruńskiej Książnicy Kopernikańskiej. Artystka związana jest m.in. z Toruńskim Uniwersytetem Trzeciego Wieku, ale podkreśla, że malarstwo jest jej życiowym hobby już od najmłodszych lat.

Chociaż jednorodna tematycznie, wystawa jest niezwykle różnorodna pod względem formalnym. Artystka z pietyzmem pochyla się nad różnymi aspektami przyrody. Przede wszystkim pokazuje bogactwo flory: kwiatów, łąk i leśnych uroczysk. Bohaterami kilku obrazów są zwierzęta – ważki. Urszula Macak sięga też wzrokiem w niebo, malując zorzę polarną czy letnie roje meteorów.

Większość obrazów to akryle, wyjątek stanowi sześć niezwykłej urody akwarel. Autorka swobodnie porusza się pomiędzy impresją, malarstwem abstrakcyjnym i figuratywnym, dzięki czemu nic nie ogranicza jej subiektywnej interpretacji tytułowego Piękna przyrody. Każda prezentowana na wystawie praca dowodzi niezwykłej biegłości warsztatowej autorki. Co więcej, w każdej realizacji stosuje ona inne techniki – najbardziej adekwatne do tematu kompozycji. Dynamiczny Bukiet tonący w morzu malowany jest szczodrze impastowanymi plamami. Sąsiadujące ze sobą barwy dopełniające i kontrast walorowy oddają w pełni dramatyzm tej burzliwej sytuacji. Z kolei Zorzę polarną kreują przenikające się plamy, efemeryczne niczym laserunek. Chociaż żółcienie, czerwienie, błękity i zielenie są blisko siebie, niemal sąsiadują, tworzą harmonijną, kojącą całość.

Artystka z upodobaniem maluje – portretuje – ważki. Owady ujęte są w makroskali z dużą dbałością o szczegóły anatomiczne. Zachwyt budzi entomologiczna perfekcja, ale obrazy urzekają też doskonałym ujęciem świetlnych refleksów, które odbijają się od połyskującego owadziego odwłoka. Wystudiowanym przedstawieniem  światła są dwie akwarele: Wschód słońca i Zachód słońca. Tematy te są tak intensywnie eksploatowane w sztukach wizualnych, że jedynie naprawdę świadomi artyści potrafią nie ocierać się o kicz. Jedną z takich artystek jest z pewnością Urszula Macak, która we wschodach i zachodach słońca dostrzega nie tylko widowiskową feerię barw, ale też skrywającą się w cieniach i półcieniach aurę tajemnicy.

Niebagatelne znaczenie ma także kompozycja prac. Być może niekiedy powodowana intuicją, ale zawsze adekwatna do charakteru przedstawienia. Patrząc na Ptasie pole, trudno oprzeć się wrażeniu, że znajdujący się na pierwszym planie ptak naprawdę się porusza i zaraz „wyleci” z obrazu, gdyż tylko milimetry dzielą go od jego krawędzi… Z drugiej strony centralna kompozycja martwych natur, np.: Bukietu nawłoci i Zawilców kreuje obraz statyczny, wychwalający spokój domowego zacisza. Jeszcze inaczej skomponowana jest Paleta wiejskich barw. Snująca się ku horyzontowi ukwiecona miedza kulminację znajduje w jednym z mocnych punktów, zachęcając do podążania w dal wzdłuż barwnej ścieżki; choćby samym wzrokiem…

Wystawę Piękno przyrody można traktować jak hymn pochwalny na cześć bogactwa natury. Jednak Urszula Macak idzie dalej, jej prace są intrygującą refleksją nad postrzeganiem przyrody. Autorka zwraca uwagę na szczegóły, które na co dzień nam umykają, nadaje rangę wyjątkowości zjawiskom zwyczajnym, wręcz pospolitym. Tym sposobem zachęca oglądających do refleksji nad estetycznym wymiarem naszego najbliższego otoczenia. Troska o przyrodę nie może się ograniczać wyłącznie do skali globalnej. Równie istotne dla równowagi ekologicznej są przecież pospolite kwiaty i owady, pobliskie łąki i wypielęgnowane kwietne ogrody.

Włocławscy FotoObiektywni – fotografowie związani z Centrum Kultury Browar B. we Włocławku – co roku pokazują swoje najnowsze zdjęcia na wystawie NieObiektywnie. Tak podsumowują każdy kolejny rok wspólnych działań: spotkań, dyskusji, wyznaczania tematów eksploracji rzeczywistości i wyobraźni przy użyciu aparatu fotograficznego, warsztatów, plenerów. Pięć pierwszych odsłon wystawy oraz spotkań z widzami odbywało się na początku roku kalendarzowego. Szóstą wystawę, zatytułowaną Wracamy na dobre, otwierali w połowie października tego roku. Jak zaznaczają, ta ekspozycja to nie tylko fotograficzna próba zapisu niełatwego czasu pandemii, (…) zdjęcia nawiązują także do powrotu do normalności. Wiele mogło się zmienić, ale nie zmieniła się sama fotografia.

Na plakacie zapraszającym na wystawę FotoObiektywni umieścili zdjęcie Jacka Ostrowskiego: widać kobietę i mężczyznę, w dżdżysty dzień ubrali przeciwdeszczowe kurtki, naciągnęli na głowy kaptury, zasłonili twarze maseczkami. Zatrzymali się na leśnej drodze, on ręką wskazuje cel podróży, jak można się domyślać, ona w radości odsunęła od siebie parasolkę… Na innym zdjęciu Jacek Ostrowski pokazał czterech mężczyzn w kapturach, również na leśnej drodze: zatrzymała ich bariera z grubego pnia. Trzej odwrócili się od fotografa, jeden go pozdrawia dłonią; na twarzy ma covidovą maseczkę… Maseczkami zasłonili usta mężczyźni, których sfotografowała Ewa Cięgowska: wyładowują worki z samochodu dostawczego. Na zdjęciu Krzysztofa Hermana dziewczyna w karnawałowej masce przyłożywszy palec do ust, nakazuje milczenie.

Marek Burski pokazał stos równo ułożonych skrzynek po owocach i mężczyznę, który je porządkuje, zapewne rozkłada na klepki, sportretował też nauczycielkę: odwróciła się od tablicy, patrzy w obiektyw.

Wystawę otwiera fotografia podniszczonych drzwi, nieco uchylonych do wnętrza. W drzwiach są mniejsze drzwi czy okno, uchylone na zewnątrz. Wnętrze pozostaje zamknięte, ale drzwi się otwierają. Tę fotografię można uznać za alegorię: nie uporaliśmy się z pandemią, ale już nie chcemy zamknięcia. Drzwi fotografował Dariusz Sompolski. Domyślać się można, że zamykają/otwierają one pomieszczenie w starym budynku: gdzieś, może na strychu, w naprędce zaaranżowanym pokoju, z pewnością nie salonie, być może miejscu odosobnienia na czas kwarantanny, przy ścianie został ustawiony nowoczesny telewizor, pośrodku fotel… Na innym zdjęciu Dariusza Sompolskiego widać cienie dwojga ludzi, którzy między ciemnymi wysokimi ścianami, jakby w tunelu idą ku prześwitowi, za którym stoi wysoki dźwig…

Na wystawie znalazły się zdjęcia krajobrazowe Ewy Podlasin, Ryszarda Berlińskiego, Piotra Klisowskiego. Andrzej Składanowski pokazał fotografie przyrodnicze: na jednym uchwycił biegnącego koziołka, na innym dwa ptaki: mama karmi wyrośnięte pisklę, głodne szeroko otworzyło dziób… Psa biegającego po piaszczystej plaży sfotografowała Magdalena Jastrzębska. Zziajany kundelek zaciekawił Piotra Klisowskiego.

Młodego człowieka skaczącego na rowerze – z przewrotem w powietrzu – sfotografował Marek Burski. Dziewczynkę z wiankiem na głowie, siedzącą w różowawej sukience na łące, głaszczącą królika, przed którym leży czarny cylinder sfotografowała Magdalena Jastrzębska.

Na okrągłym stoliku nakrytym koronkową serwetą ktoś położył talerzyk z faworkami, ktoś napełnia kawą porcelanową filiżankę. Tak pandemiczną samotność przedstawiła Natalia Chylińska. Zieloną roślinkę w doniczce sfotografowała Magdalena Pikus. Na klasztorny krużganek skierowała obiektyw Ewa Podlasin; na posadzce widać jedynie okienne cienie, nikt nie idzie.

Zasygnalizowane tu fotogramy spośród prezentowanych na wystawie Wracamy do normalności – określonej przez autorów jako przekrojowa – dają wyobrażenie jak FotoObiektywni ujęli temat pandemii koronawirusa. Znakiem trudnego czasu są maseczki chroniące przed zakażeniem. Zapewne nie chroni przed nim śliczna maska karnawałowa na twarzy dziewczyny, która włożywszy elegancką sukienkę, ozdobiwszy się biżuterią w czasie pandemii nie pójdzie na zabawę… O tęsknocie do swobody mówią zdjęcia przedstawiające osoby zatrzymane gdzieś między celem, do którego zdążają a niemożnością spotkania… Wiele mówią o samotności zdjęcia nakrytego stolika, na którym widać jedną filiżankę, a także fotografia kwiatka. Niektóre fotografie – pejzaże, natura, aranżowane sceny – mogłyby być wykonane w każdych okolicznościach. Kierują ku normalności, do której FotoObiektywni wracają na dobre. Wracają? Jak stwierdzają, fotografia się nie zmieniła. W czasie pandemii, która przecież się nie skończyła, pozostawali twórczy, konkretyzowali twórcze zamierzenia, choć pewnie przez jakiś nie spotykali się w każdy pierwszy czwartek miesiąca. Wystawą przekonują, że jako artyści skupieni w grupie FotoObiektywni – znacznie liczniejszej niż grono wymienionych tu twórców – półtora roku po piątej odsłonie wystawy NieObiektywnie mają sporo do pokazania i powiedzenia, że wydoskonalili umiejętność obserwacji oraz kreowania metaforycznych i symbolicznych obrazów fotograficznych.

W Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku – w Muzeum Etnograficznym od 19 października tego roku do końca kwietnia 2022 roku jest prezentowana wystawa Za siódmą górę. Motyw drogi i wędrowania w polskiej kulturze ludowej. Jej autor, Michał Kwiatkowski, problematykę zaznaczoną w tytule ekspozycji ujmuje w wielu aspektach: od krótkich podróży niezbędnych w życiu codziennym, poprzez pielgrzymowanie do nieodległych sanktuariów, wyjazdy za granicę kraju w poszukiwaniu pracy po odejście, jakim jest śmierć. Pokazuje zarówno przekraczanie granic wsi przez jej mieszkańców, jak i przybywanie do niej innych – obcych. Muzealna ekspozycja Za siódmą górę. Motyw drogi i wędrowania w polskiej kulturze ludowej – precyzuje – jest spojrzeniem na nieistniejący już pejzaż kulturowy ziem polskich XIX i 1. połowy XX w., którego centralnym elementem jest droga. To także próba zrozumienia ludzkich motywacji, w wielu względach innych niż obecnie, które skłaniały do podejmowania wędrówki – zarówno tej bliskiej, jak i dalekiej – w czasach, gdy samowystarczalność była tak ważnym elementem egzystencji, a techniczne możliwości pokonywania przestrzeni bardzo ograniczone. Wiodącym wątkiem ekspozycji jest kultura ludowa, przede wszystkim chłopska, jednak – tak jak w przypadku podróży czy wędrówki – jej immanentna cecha to spotkanie ludzi pochodzących z różnych miejsc, a nawet warstw społecznych, na co dzień funkcjonujących w odrębnych „światach” oraz wzajemne przenikanie się sfer kultury. Miejscem spotkania była także wieś, gdy przybywali inni, witani z serdecznością, ciekawością, ale i obawą.

Pokazywane na wystawie artefakty są konkretami, często mają znaczenie metaforyczne lub symboliczne. Większość z nich ogląda się jak znaki, które początkują opowieść. Stąd bardzo ważny jest bogato ilustrowany fotografiami i rycinami komentarz wystawy, zatytułowany tak, jak ekspozycja. W obszernym tekście Michał Kwiatkowski objaśnia symbolikę przedmiotów, pokazuje ich kontekst, opowiada o życiu w dawnej wsi. Zaznaczyć trzeba, że w wielu miejscach przypomina o nienajlepszym stanie dróg w XIX i pierwszej połowie XX w., zwłaszcza na wschodnich obszarach ziem polskich. Oczywiście, szlaki drogowe stopniowo polepszano, budowano drogi bite, mosty, ale – w przeciwieństwie do traktów ogólnokrajowych czy regionalnych – drogi lokalne były wyboiste, po deszczach błotniste, a przez rzeki przeprawiano się łodziami i promami. W drugiej połowie XIX w. budowano szlaki kolejowe, ale dla mieszkańców wsi podróż pociągiem często była nadmiernie kosztowna.

Pokazywana jest replika – rzeźba – wozu, do którego zaprzęgnięty jest koń. To wóz drabiniasty, ale były też skrzyniowe i platformowe. Wozem, najczęściej skrzyniowym, posiadającym burty z desek, ale i drabiniastym, po wyposażeniu go w kosze lub półkoszki z kory lipowej, gospodarze wyprawiali się na jarmarki, odpusty, z wizytami. W komentarzu Michał Kwiatkowski pisze, że na jarmark czy odpust wyjeżdżał gospodarz z żoną. Zwykle jechali wozem konnym, zabierając na sprzedaż zboże, kaszę, nabiał, jajka, drób… Kupowali różnorakie wyroby rzemieślnicze, zabawki, słodycze… Na jarmarku spotykali krewnych, znajomych. Wracając, gospodarz zatrzymywał się w przydrożnej karczmie… W drugiej połowie dziewiętnastego wieku zamożniejsi gospodarze zaprzęgali konie do bryczek. Pokazane zostały elementy końskiej uprzęży, koła z drewnianymi obręczami, służące do transportu towarów kosze i beczki, waga. Na zdjęciach widać różne wozy konne – na utwardzonych, ale też na piaszczystych bądź błotnistych drogach. Na wystawie znalazł się także rower.

Do ośrodków kultu – sanktuariów mieszkańcy wsi pielgrzymowali na odpusty w zwartych  grupach: kompaniach prowadzonych przez przewodników. Rytm maszerującym nadawały śpiewane pieśni, niekiedy też bęben; taki instrument znalazł się na wystawie. Odpusty łączyły z jarmarkami. Zarówno pielgrzymów zmierzających do szczególnych miejsc kultu, jak i odpustowe jarmarki widać na fotografiach.

Powszechne było przemierzanie dróg pieszo. Na wystawie przyciągają uwagę buty. Pokazywane są nieznoszone, z niewysokimi cholewami. Dziewiętnastowieczny wędrowiec ma na sobie czarne buty z cholewami wysokimi, czarny płaszcz przypominający w kroju sukmanę, kapelusz, biały tobołek przewieszony przez ramię i kostur. Nieco inaczej jest ubrany podróżny dwudziestowieczny: buty, płaszcz, czapkę kupił zapewne w mieście. Tobołek zawiesił na kiju.

Przekroczenie progu domu oznaczało opuszczenie świata oswojonego, jak go nazywa Michał Kwiatkowski. Już pod progiem, jak pisze, przebywały duchy a złe moce można było przezwyciężać dzięki rytuałom. Próg oraz wszelkie inne granice – zauważa – w tym miedze, drogi rozstajne i dzielące teren płoty, mosty uważane były w ludowej wizji świata za przestrzenie obce i szczególnie niebezpieczne, zamieszkane przez nieprzychylne człowiekowi istoty nadprzyrodzone. (…) Na rozstajnych drogach mógł czaić się diabeł. Drewnianą rzeźbę diabła z ludowych wierzeń można zobaczyć – niedaleko przydrożnej kapliczki z Chrystusem Frasobliwym. Na zdjęciu widać gospodarza na wozie: mijając kapliczkę na rozstajach, zdejmuje czapkę.

Na wystawie są pokazywane różnorakie torby ze skóry, z łyka, kufry i walizki. Do jednej z waliz włożono pierzynę. Pierzyny zabierali chłopi udający się w poszukiwaniu pracy do Ameryki Północnej i Południowej. Pracy szukali też w Niemczech, często sezonowej. Pokazywane są walizy, z którymi migranci wyjeżdżali i z którymi wracali do swoich wsi. Zamorskie podróże – czasem nielegalne, bez paszportów – chłopi odbywali statkami. W latach 1871-1913 – wylicza Michał Kwiatkowski – z portów holenderskich, niemieckich, belgijskich i francuskich oraz angielskich wypłynęło prawie 0,9 mln ludzi z zaboru pruskiego, (…) w latach 1880-1900 ze Śląska, Poznańskiego, Pomorza Gdańskiego, Pomorza Zachodniego oraz Warmii i Mazur wyjechało w sumie ponad 1,9 mln mieszkańców. (…) W Galicji fala emigracyjna osiągnęła największe rozmiary pod koniec XIX w. Łącznie w latach 1870-1914 wyemigrowało na stałe 3511 tys. Polaków. (…) Wśród emigrantów przeważali mężczyźni, zarówno ojcowie pragnący zapewnić byt swoim rodzinom, młodzieńcy wysłani przez rodziców, by wspomóc ich finansowo, dezerterzy, przestępcy, ale były też kobiety, nierzadko z dziećmi, podróżujące do swoich mężów. Porusza dziewiętnastowieczna grafika Za chlebem: z tobołkami przewieszonymi przez oba ramiona, z kijem w ręce młody gospodarz opuszcza rozpadającą się chatynkę, żegna go zapłakana żona z trojgiem małych dzieci.

Jak można zobaczyć, w wyposażeniu wędrowca nie brakowało flaszy na wodę, nożyka, sakiewki, krzesiwa, torebki na tytoń, tabakiery. Wyruszający w drogę zabierał pożywienie, dewocjonalia… Nieodzowna była laska.

Podróżowanie było niebezpieczne. Napady rozbójnicze i kradzieże – zauważa Michał Kwiatkowski – podczas podróży były zjawiskiem bardzo częstym. Bandy, składające się z przypadkowych osób poznanych w karczmie, zawiązywały się na krótko. Po dokonaniu kilku napadów lub kradzieży dzielono łupy i rozchodzono się w różnych kierunkach. Złodzieje czyhali na gościńcach, skradali się też do wsi, zwłaszcza w okresach kryzysów ekonomicznych. Nocami grabili narzędzia, żywność, zboża, zwierzęta gospodarskie. Okradali nawet kościoły. Groźnie wyglądają eksponowane na wystawie bagnety, sztylety, rewolwery, kastety.

Wsie odwiedzali wędrowni tokarze, druciarze przywracający użyteczność rozbitym glinianym naczyniom, ostrzyciele kamiennych żaren w młynach… Pokazane zostały prymitywna drewniana tokarnia, drutowane gliniane naczynia. Zajęcie na wsi znajdowali wędrowni krawcy; na wystawie widać dwie maszyny do szycia, jedna z nich jest niemal miniaturowych rozmiarów.

Do wsi przybywali handlarze oferujący najrozmaitsze przedmioty. Przybywali sprzedawcy dewocjonaliów, zwłaszcza obrazów o treści religijnej – obraźnicy, ochwaśnicy, a także sprzedawcy leków przemycanych z Niemiec, nierzadko oszuści handlujący zabarwioną wodą, wędrujący parami: jeden udawał lekarza diagnostę, drugi aptekarza. Wsie odwiedzali handlarze skupujący szmaty, oferujący za nie to, co w gospodarstwie niezbędne. Ponoć niektórzy szmaciarze, sprzedający zwiezione ze wsi zużyte tkaniny papierniom, dorabiali się sporych majątków.

Do wsi albo na jarmarki przybywali fotografowie. Choć wykonywali zdjęcia czarno-białe, niejeden w plenerowym atelier ustawiał kolorowe panneau, przy którym mieszkańcy wsi się fotografowali. Na wystawie jest pokazywane sporych rozmiarów płótno przedstawiające pałac, ogród. Przed nim ustawiony jest na statywie drewniany aparat fotograficzny. Na jarmarku na pewno efektowne tło fotograficzne przyciągało uwagę zamawiających portrety. 

Drogi i ścieżki prowadzące do wsi – pisze Michał Kwiatkowski – były dla mieszkańców nie tylko naturalnym pomostem łączącym ich ze światem, pozwalającym na zaspokojenie swoich potrzeb. W świadomości ludu bardzo dobrze zakorzeniony był też aspekt negatywny drogi, która sprowadzała „siły” groźne, niebezpieczne, nierzadko destrukcyjne (np. przemarsze wojsk podczas konfliktów zbrojnych, złodzieje, bandy rozbójnicze czy wreszcie wędrująca śmierć). Dla przedstawiciela ludu wpatrywanie się w drogę prowadzącą do jego domostwa wiązało się z licznymi obawami. Inni, obcy przerażali i zaciekawiali, odpychali i przyciągali…

Opodal wsi zatrzymywały się romskie tabory. Kulturowo odmienni przybysze potrafili leczyć, byli sprawnymi kowalami, kotlarzami… Na wystawie można zobaczyć kotły – dzieła romskich rzemieślników, strój Cyganki, fotografie przedstawiające obozowiska Romów. Bliscy sferze sacrum byli dziadowie – tajemniczy wędrowni żebracy. Przyjmowano ich, jakby przynosili znak Bożej łaski. Byli mile widziani na weselach, chrzcinach, pogrzebach. Zbierali się w pobliżu kościołów podczas odpustów, a także w Dzień Zaduszny. W dziadach dostrzegano też oszustów… Poruszali się niekiedy o drewnianych kulach, jakie zostały pokazane – obok sugestywnych zdjęć.

Jako przynoszących szczęście przyjmowano kolędników. Na wystawie widać kostium dwudziestowiecznego kolędnika, maski przebierańców.

Ostatnią częścią ekspozycji jest pogrzeb. O ścianę oparto wieko trumny, przygotowano dla zmarłego lnianą koszulę, lniane skarpety, monetę, przewrócono krzesła, zasłonięto lustra i okna, zatrzymano wskazówki zegara… Wierzono, że po świecie wędruje śmierć, zobaczyć ją mogą psy, konie…

Wyruszający w drogę, o których opowiada Michał Kwiatkowski wystawą Za siódmą górę. Motyw drogi i wędrowania w polskiej kulturze ludowej i w komentarzu do niej zawsze dążyli do jakiegoś celu, nie wyprawiali się w podróż dla samej drogi. Czy daleko, czy do miejsc nieodległych podążali po coś, powodem podróży były potrzeby życiowe: kupno i sprzedaż, spotkanie z innymi, poprawa warunków bytowych i potrzeby duchowe. Mieszkańcy wsi podejmowali trud, narażali się na niebezpieczeństwa – i docierali za widnokrąg świata, w którym wypełniali swój los. Mieli cel, ale wiodła ich też ciekawość.

Dziesiąta edycja Konfrontacji Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu w dziedzinie filmu dobiegła końca. Jubileuszowa odsłona konkursu okazała się różnorodna zarówno pod względem gatunkowym, jak i tematycznym. Do finału zakwalifikowane zostały produkcje z gatunku: reportażu, wideoklipu, dokumentu, fabuły, formy eksperymentalnej oraz animacji. Spośród piętnastu nadesłanych zgłoszeń w finałowym pokazie znalazło się osiem filmów, które wyróżniały się niemal profesjonalną realizacją. Obejrzeliśmy zakwalifikowane do finału produkcje na wielkim ekranie – podczas pokazu otwartego w Artus Cinema. Laureatów dziesiątych Konfrontacji filmowych wyłoniła komisja konkursowa w składzie: Remigiusz Zawadzki, Karolina Ford-Kłopotowska oraz Ireneusz Maciejewski.

Najlepszym filmem tegorocznej edycji okazała się fabuła Miło mi Cię poznać w reżyserii Marianny Korman. Wielka staranność w operowaniu światłem, montaż, zdjęcia czy wreszcie gra aktorska zostały docenione przez naszych arbitrów. Jurorzy zgodnie przyznali, że w ostatnich edycjach Konfrontacji filmowych nie mieli do czynienia z tak dojrzałym operowaniem środkami filmowymi.

Drugie miejsce przypadło w udziale filmowi Druciak – mała głowa pełna niespodzianek w reżyserii Krzysztofa Pardy.  Jurorzy docenili znakomite wyczucie formy filmowej (zdjęcia, montaż i dźwięk) oraz bezkompromisowe podejście w tworzeniu autorskiej produkcji. Przepełniona radością historia druciaka ujęła nie tylko jurorskie gremium, ale także publiczność, co wyrażały spontaniczne reakcje w sali kinowej.

Podium zamyka niezwykle dojrzała pod względem formalnym animacja Skąd się bierze woda sodowa w reżyserii Kacpra Juśkiewicza. Dzieło młodego twórcy to wybitny film animowany, trójwymiarowy, pod względem technicznym najlepszy i wymagający od reżysera największego nakładu czasu i pracy. Bardzo zabawna, dopracowana animacja powstała na podstawie komiksu Tadeusza Baranowskiego o tym samym tytule. To przygoda pary nieco niezrównoważonych podróżników Bąbelka i Kudłaczka. Kacper Juśkiewicz zatroszczył się o każdy aspekt – w tym o dubbing, do którego zaprosił profesjonalnych aktorów oraz dziennikarzy (m.in Wojciecha Manna, Cezarego Żaka, Artura Barcisia, Macieja Orłosia).

Dwa finałowe filmy zostały wyróżnione przez jurorów. Wyróżnienia trafiły do twórców przedstawiających formy dokumentalne. Pierwszą z nich jest film Tatuaże zrealizowany przez Grupę filmową V LO w składzie: Lilia Szczepaniak, Mateusz Olszewski, Franciszek Karasiewicz, Mikołaj Tafiłowski, Aleksandra Krajewska, Bartosz Linka. Produkcja bazuje na rozmowie z tatuażystką, została wzbogacona sondami ulicznymi. Film podejmuje nośny temat, jakim są modyfikacje ciała.

Drugie wyróżnienie przypadło bydgoskiemu Filmowemu Klubowi Absolwenta ŚciemaTV w składzie: Jakub Grzelak, Maja Górska, Szymon Jackowski, Renata Kubińska – autorom filmu Potrzebują domu. Dokument wyróżniał się ogromną wrażliwością autorów w dostrzeganiu w najbliższym otoczeniu potencjału na bohatera filmowego. Mimo iż oba filmy technicznie budziły wiele wątpliwości i powielały większości błędów początkujących filmowców, to zwracały uwagę umiejętnością wynajdywania przez twórców historii filmowych, dokumentalnych.

Przyglądając się Konfrontacjom, powinniśmy pamiętać o najważniejszym aspekcie konkursu, mianowicie iż są to konfrontacje twórczości amatorskiej. Co za tym idzie, za sprawą młodych, początkujących autorów stajemy się świadkami święta oddolnych ruchów twórczych. Dla doświadczonych filmowców wydarzenia takie jak Konfrontacje mogą stanowić doskonałą okazję do obserwacji niczym nieskrępowanego, bezkompromisowego podejścia do sztuki filmowej. Mając świadomość niedoskonałości technicznych niektórych produkcji, nie sposób przejść obok nich obojętnie. Zderzając, konfrontując twórców ze sobą w jednej przestrzeni, mamy możliwość spojrzenia wraz z nimi świeżym okiem na sztukę filmową.