KOŚCIÓŁ Z BRZEŹNA W KŁÓBCE

Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce – oddział Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w ostatnią sobotę września wzbogacił się o nowy bezcenny obiekt: zbudowany w Brzeźnie (między Lipnem a Kikołem) w pierwszej połowie XVIII w. drewniany kościółek.

Podczas uroczystości otwarcia świątyni po przeniesieniu z Brzeźna do skansenu i rekonstrukcji dzieje i architektoniczną konstrukcję zabytkowego obiektu przedstawił Michał Kwiatkowski z włocławskiego Muzeum. Jak mówił, pierwotnie kościół był ośmioboczną kaplicą wzniesioną tuż przy dworze rodziny Rościszewskich, wówczas właścicieli Brzeźna. Nawę dobudowano do kaplicy około 1789 r.

Salowy kościół służył wiernym do 1914 r., będąc kaplicą publiczną należącą do parafii w Kikole. Do wyglądu i wyposażenia świątyni z tego okresu nawiązuje rekonstrukcja obiektu.

Jak mówił Michał Kwiatkowski, ściany budynku mają konstrukcję zrębową, w narożach są węgłowane w tzw. rybi ogon. W miejscu połączenia ścian nawy i prezbiterium są łątki. Budynek ma jętkową więźbę dachową, sklepienie tworzą deski podbite do jętek i dolnych części krokwi. Dach nawy i zakrystii jest dwuspadowy, nad prezbiterium trójspadowy, pokryty gontem. Podział na nawę i prezbiterium zaznacza kalenica o zróżnicowanych poziomach. Fasada prezbiterium jest zdobiona profilowanym gzymsem podokapowym.

Charakterystyczna dla drewnianych budowli barokowych jest sygnaturowa wieżyczka z baniastym hełmem, zwieńczona metalowym krzyżem o trójlistnych ramionach. W wieżyczce znajduje się niewielki dzwon, najpewniej pochodzący z pierwotnej kaplicy dworskiej, odlany w Toruniu w ludwisarni Fryderyka Becka w 1729 r. Posiada plakietkę przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem w koronach oraz łacińską inskrypcję A fulgure grandine et tempe state libera nos Domine (Od błyskawic, gradu i burzy wybaw nas Panie).

Umieszczone w ścianie południowej wejście do kościoła ma portalowe nadproże. Drzwi są deskowo-spongowe, opierzane deseczkami w układzie romboidalnym, zdobione metalowymi detalami. W północnej i południowej ścianie są okna z wewnętrznymi kratami zdobionymi zadziorami. Do północnej ściany przylega nieduża zakrystia, z okienkiem od strony północnej, drzwiami – od strony nawy – o konstrukcji takiej, jak drzwi główne.

W 1914 r. utworzono w Brzeźnie filię parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lipnie. Kościół przeniesiono w nowe miejsce (odsunięto od dworu), dobudowano murowaną kaplicę, zakrystię i drewnianą kruchtę. W 1930 r. dach kościoła pokryto blachą, przebudowano też wieżyczkę. W latach 1955-56 kościół został gruntownie wyremontowany, do północnej ściany nawy dobudowano nową zakrystię połączoną z salką katechetyczną. W 1956 r. została w Brzeźnie erygowana parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej.

W 1982 r. kościół został wpisany do rejestru zabytków. Był użytkowany do 1996 r. Wtedy bowiem jego funkcje przejął zbudowany obok kościół murowany. W czerwcu 2016 r. niszczejący zabytek został przekazany Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Wtedy rozpoczęły się prace związane z translokacją obiektu.

O będącym muzealną ekspozycją wnętrzu świątyni mówiła kierująca Działem Etnograficznym włocławskiego Muzeum Krystyna Pawłowska, autorka scenariusza tej ekspozycji. Nie tylko bryła zrekonstruowanego kościoła zyskała kształt, jaki miał on przed rokiem 1914, ale i do tego okresu nawiązuje wnętrze.

Jak zaznaczyła Krystyna Pawłowska, wyposażenie i wystrój kościoła odnoszą się do czasu, gdy mszę św. odprawiano w rycie trydenckim: po łacinie, kapłan stał przodem do ołtarza. Ryt ten obowiązywał od 1570 r. do zakończenia Soboru Watykańskiego II, a więc do 1965 r.

Ołtarz główny w kościele z Brzeźna pochodzi z pierwszej połowy XVIII w. Zbudowany jest z drewna polichromowanego. W retabulum został umieszczony obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XIX w., malowany w Częstochowie. Ażurowe zwieńczenie ołtarza z motywami liści akantu otacza tondo z olejnym obrazem przedstawiającym św. Antoniego Padewskiego. Nad nim umieszczona jest promienista gloria z napisem IHS. Na ołtarzu stoi tabernakulum przysłonięte konopeum. Umieszczone są tablice z kanonami ołtarzowymi i cynowe świeczniki z XVII i XVIII w.

Z prawej strony ołtarza na stoliku nakrytym obrusem są umieszczone utensylia liturgiczne, mszał rzymski. Obok stoi drewniany świecznik z paschałem, z drugiej strony świecznik cynowy, przy ścianie ustawiony jest stołek dla celebransa, z przodu drewniany klęcznik. Przy ścianie od strony zakrystii ustawiony jest fotel dla biskupa, pełniący też funkcję konfesjonału, na ścianie wisi wieczna lampka. Na wprost ołtarza jest ustawiony drewniany klęcznik dla wiernych.

Drugi ołtarz – klasycystyczny, z 1794 r. – jest umieszczony w nawie od strony południowej. W retabulum znajduje się barokowy krucyfiks z XVIII w., w ażurowym zwieńczeniu tondo z olejnym obrazem z XIX w. przedstawiającym św. Walentego. Nad nim jest umieszczone Oko Opatrzności otoczone złocistymi promieniami glorii. Na ołtarzu stoją dwa cynowe świeczniki z XVII w.

Przy wejściu do zakrystii zawieszona jest wczesnoklasycystyczna ambona balkonowa z baldachimem. Nad drzwiami do zakrystii wisi oleodruk przedstawiający św. Józefa, z boku dzwonek.

W nawie ustawione są ławki, w stojących pod ścianą w pobliżu drzwi zamocowane są sztandary i chorągwie procesyjne.

Do tylnej ściany nawy przylega wsparta na dwóch słupach empora. Pod sufitem umieszczona jest szeroka faseta z malarskim fryzem z kartuszami o motywach maryjnych i chrystusowych, na suficie przedstawiona jest Maryja Niepokalana w otoczeniu obłoków. Pod empora jest ustawiony konfesjonał.

W maleńkiej zakrystii największa jest komoda z szufladami na szaty liturgiczne, na niej stoją utensylia liturgiczne. Na wieszaku wiszą alby, humerały, kapy w trzech kolorach: białym, czerwonym i fioletowym; wisi ornat ze stułą i manipularzem. Przy drzwiach zakrystii umieszczony jest klęcznik, nad nim tablica z tekstami modlitw przed mszą św. i po mszy św., stoją krzyż procesyjny, kratki konfesjonału, gaśnik do świec. W rogu na stoliku ustawiony jest fajansowy zestaw do mycia rąk, na ściennej półce jest zawieszony ręcznik. W zakrystii znajdują się chorągiew pogrzebowa, forma do wypieku opłatków, kadzielnica.

W zakrystii nad komodą wisi barokowy krucyfiks, na sąsiedniej ścianie dziewiętnastowieczny obraz z wyobrażeniem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Jak wspominała Krystyna Pawłowska, ołtarze pochodzą z kościoła z Brzeźna, ambona z Ostrowitego koło Lipna. Do włocławskiego Muzeum – świątyni z Brzeźna trafiło z kościołów z ziemi dobrzyńskiej i Kujaw ponad sto pięćdziesiąt zabytków kościelnych.

Kościół i jego wyposażenie zostały odtworzone z wielką pieczołowitością. Wszedłszy do świątyni, ma się wrażenie, że jest się nie w muzealnym zabytku architektury barokowej a w miejscu żywej modlitwy, zwłaszcza że znaczna część budynku jest rekonstrukcją, tylko w części ośmiobocznej kaplicy zachował się oryginalny osiemnastowieczny budulec. Ma się wrażenie, że obiekt został przywrócony wiernym a nie przeznaczony do zwiedzania. To z pewnością w wielkiej mierze zasługa Krystyny Pawłowskiej – jej koncepcji, troski i starań. Ale na niewiele by się zdały jej wysiłki, gdyby nie praca całego zespołu zaangażowanego w relokację obiektu, zwłaszcza konserwatorów z włocławskiego Muzeum.

Jak mówił błogosławiący kościół ks. biskup Wiesław Alojzy Mering, przeniesienie budowli do parku etnograficznego ocaliło cenny zabytek. Zwrócił uwagę, iż w dniu, w którym świątynia jest błogosławiona, Kościół w liturgii wspomina św. Hieronima, autora przekładu Pisma Świętego z języków greckiego i hebrajskiego na język łaciński, co pięknie nawiązuje do wnętrza i wyposażenia kościoła w łączności z okresem, gdy msza św. była odprawiana po łacinie.

Osiemnastowieczny kościółek dołącza do obiektów architektury wiejskiej w parku etnograficznym w Kłóbce. Są tu zagrody: chałupy, stodoły, obory, stajnie, chlewiki, studnie z żurawiem, ule, piwniczki-ziemianki, są też kuźnia, olejarnia, garncarnia, wiatrak, karczma, szkoły, remiza strażacka. Są również przydrożne kapliczki. Jest też siedziba ziemiańska: dwór z połowy XIX w., w którym mieszkała Maria z Wodzińskich Orpiszewska.

Rekonstrukcja kościoła była możliwa dzięki dotacjom, które włocławskiemu Muzeum przekazały Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego.